Μιλούσα με μερικούς φοιτητές τις προάλλες και, πάνω στην κουβέντα, λέει μια κοπέλα: «να το διαγράψουμε το χρέος, να τελειώνουμε», και της απαντώ: Αυτό που εσύ λες «χρέος» έτσι απλά, πρέπει να το σκεφτείς πολύ βαθύτερα. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, αυτό το πορτοκάλι… (που έτυχε να είναι μπροστά μου).

Μου πουλάς ένα πορτοκάλι. Μόλις αλλάξει χέρια, εγώ σου χρωστάω ένα πορτοκάλι. Το χρέος μπορώ να στο ξοφλήσω μ' ένα σωρό ανταλλάγματα: ευρώ, λεμόνια, υπηρεσίες, πνευματικά δικαιώματα. Μπορώ, όμως, να στο ξοφλήσω και με μια υπόσχεση: να, ορίστε, πάρε ένα χαρτάκι που γράφει "εγώ, o τάδε, σου χρωστάω ένα πορτοκάλι". 

Αν μ' εμπιστεύεσαι, δηλαδή αν είμαι "φερέγγυος", τότε το δέχεσαι. Τι κάναμε μόλις τώρα; Ανταλλάξαμε ΧΡΕΟΣ με ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ. Αυτή είναι η ουσία πίσω απ' οποιαδήποτε συναλλαγή: τη στιγμή που συμβαίνει, δημιουργούνται ένα χρέος και η εμπιστοσύνη πως θα ξοφληθεί. Χωρίς εμπιστοσύνη, δεν έχει πορτοκάλι. Χωρίς εξόφληση, δεν έχει άλλο πορτοκάλι. 

Αν κάθε φορά σου δίνω κι ένα χαρτάκι, ένα "χρεόγραφο" όπως λέγεται, ένα IOU (= I owe you), τότε μαζεύεις μια στοίβα από δαύτα κι εγώ σου τρώω τα πορτοκάλια. Αν μια μέρα θες να εξαργυρώσεις τα IOU κι εγώ σου πω "Δεν τ' αναγνωρίζω", τότε όλοι όσοι έχουν πάρει χαρτάκι από μένα θα σταματήσουν να μου δίνουν και λεμόνια, και φάρμακα και πετρέλαιο. Διότι χωρίς εμπιστοσύνη δεν αναγνωρίζεται χρέος, και το χρέος –όπως είπαμε– είναι η μόνη πραγματικότητα πίσω από κάθε ανταλλαγή. 

Μπορεί στην καθομιλουμένη να μην ακούγεται ωραία η λέξη "χρέος", αλλά στην οικονομία αποτελεί τη μόνη ουσιαστική πραγματικότητα. Κι αυτό είναι που σε μπερδεύει, και νομίζεις πως είναι δα κι εύκολο να "διαγράψεις χρέος". Αμ δε! Δε μπορείς να ξεφύγεις από την πραγματικότητα έτσι εύκολα.

Τώρα, αν εγώ φυτέψω το πορτοκάλι και βγει μια πορτοκαλιά, κάποτε θα βγάζει πολλά πορτοκάλια. Αυτό λέγεται επένδυση. Αν το φάω και δεν το επενδύσω, τότε θα έχω πρόβλημα, το ίδιο πρόβλημα που έχει η Ελλάδα τώρα. Προφανώς, κι αυτός που μου δίνει το πορτοκάλι θα μπορούσε να το επενδύσει εκείνος. Δίνοντάς το σε μένα χάνει αυτή τη δυνατότητα. Αυτό λέγεται «κόστος ευκαιρίας» για εκείνον. Αν μιλάμε για λεφτά, «κόστος χρήματος».

Οπότε, αν πάρω το πορτοκάλι από κάποιον που θέλει να το επενδύσει, τότε θα μου ζητήσει και κάτι παραπάνω: να του γράψω παραπάνω χρέος έναντι του κόστους ευκαιρίας. Π.χ. «Θα σου δώσω 5 πορτοκάλια σε 5 χρόνια» ή «30 πορτοκάλια σε 30 χρόνια». Και όσο λιγότερο φερέγγυος είμαι, τόσα παραπάνω θα ζητάει για το μέλλον (αυτό είναι το «επιτόκιο» ή «σπρεντ»).

Οπότε, αν ερχόταν κάποιος από το Ελληνικό Δημόσιο και σας έλεγε "πάρε αυτό το χαρτάκι", θα του δίνατε πορτοκάλια; Θα το παίρνατε το χαρτάκι; Αν ναι, θα ήσασταν και οι μοναδικοί στον κόσμο ολόκληρο. Σήμερα, αυτά τα χαρτάκια λέγονται «σκουπίδια». Το Ελληνικό Δημόσιο είναι τελείως αφερέγγυο γιατί «φέσωσε» τους πάντες. Έτσι, κανείς μας δεν είναι φερέγγυος έναντι του υπόλοιπου κόσμου. Αυτό πρέπει να διορθώσουμε πρώτα. Χωρίς εμπιστοσύνη δεν υπάρχει οικονομία.

Φώτης Κοκοτός