Έμαθα μερικούς ενδιαφέροντες χαρακτηρισμούς που επιφυλάσσουν για τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, οι συντηρητικοί αντίπαλοί του. Έμαθα πως τον αποκαλούν «liberal-progressive», δηλαδή «φιλελεύθερο-προοδευτικό». Συχνά τον αποκαλούν και «αριστερό», αλλά ενίοτε χρησιμοποιούν τη χειρότερη πολιτική βρισιά στο λεξιλόγιό τους: τον λένε… «socialist», όπως εμείς λέμε «κομμουνιστής».   Ένας αμερικανός μού έλεγε πως υποτιμητικός όρος των ρεπουμπλικάνων για τους δημοκρατικούς είναι και το σκέτο «φιλελεύθερος» (κατά λέξη είπε: «liberal is a dirty word»). Το επαναλαμβάνω για να το εμπεδώσουμε: εκεί, οι «δεξιοί» βρίζουν τους «αριστερούς» λέγοντάς τους… φιλελεύθερους. Εδώ συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Και τι μ’ αυτό, θα μου πείτε.

Λοιπόν, εγώ δεν ενοχλούμαι να με λένε «φιλελεύθερο-προοδευτικό-αριστερό». Έτσι νιώθω. Κι όποτε μπαίνω σε ιστοσελίδες που μετρούν με ερωτηματολόγιο τις πολιτικές σου απόψεις (π.χ. www.politicalcompass.org) με βγάζουν εκεί: αριστερός και φιλελεύθερος. Επειδή μπορεί να μπερδευτήκατε, εξηγούμαι: Πιστεύω απόλυτα στα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους, το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού, την προστασία των ασθενέστερων, και απεχθάνομαι την απολυταρχία και την καταπίεση, τις ακρότητες του ρατσισμού, του εθνικισμού και του θρησκευτικού φανατισμού. Κι εσείς, πιθανότατα, δεν αντιτίθεστε στα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών, των αλλόθρησκων πιστών, και των κατατρεγμένων μεταναστών. Επιτρέπετε στους συνανθρώπους σας να μιλάνε όποια γλώσσα θέλουν, να λατρεύουν όποιο θεό θέλουν, να καπνίζουν ό,τι θέλουν, να τρυπάνε και να βάφουν το σώμα τους. Είστε ανεκτικοί, βρε αδελφέ μου. Αλλά αυτή η ελευθερία που θέλετε ν’ απολαμβάνετε δεν έρχεται έτσι από μόνη της.

Την ελευθερία μας τη διασφαλίζουν το Κράτος Δικαίου και το Κράτος Πρόνοιας. Χωρίς αυτά, η ελευθερία είναι αναρχία, νόμος της ζούγκλας. Το πρώτο φροντίζει για την εφαρμογή των νόμων επί ίσοις όροις για όλους, με τρόπο ανεξάρτητο, αδιάβλητο, και αποτελεσματικό. Το δεύτερο φροντίζει ώστε η ελευθερία κανενός να μην συνθλίβεται από την ανάγκη για τα βασικά αγαθά: ασφάλεια, στέγη, τροφή, παιδεία, υγεία κλπ. Πώς θα είσαι πραγματικά ελεύθερος αν δεν έχεις πού να κοιμηθείς ή τι να φας; Τι σόι ελευθερία απολαμβάνεις αν τα παιδιά σου δε μπορούν να πάνε σχολείο; Ρόλος του κράτους, σε μια φράση, είναι να διασφαλίζει για όλους τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να δίνει παραπάνω προνόμια σε κανέναν απ’ όσα δίνει στο διπλανό του: ούτε στην απονομή δικαιοσύνης ν’ ανέχεται προνόμια των ισχυρών, ούτε στη διαβίωση να χαρίζει προνόμια στους ημετέρους του. Το Κράτος πρέπει να φροντίζει ώστε να ξεκινάμε όλοι από την ίδια αφετηρία: τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Από εκεί και πέρα, του καθενός η ανέλιξη ακολουθεί άλλο δρόμο. Αυτό λέγεται «οικονομική ελευθερία», και είναι η βασική διαφοροποίηση μεταξύ «αριστερής» και «δεξιάς» αντίληψης.

Το πιο συνηθισμένο λάθος που κάνει ο κόσμος όταν προσπαθεί να καταλάβει τι είναι αυτή η «οικονομική ελευθερία» είναι να μπερδεύει την «αγορά» με τον «ανταγωνισμό». Το θεμελιώδες δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να αναζητά επί ίσοις όροις την οικονομική επιτυχία λέγεται Ελεύθερος Ανταγωνισμός. Έχεις φιλοδοξίες; Θέλεις να δώσεις ένα καλύτερο αύριο στα παιδιά σου; Τότε κανείς δεν πρέπει να σου στερεί το δικαίωμα να παλέψεις τίμια για να τα καταφέρεις, να επιχειρήσεις και να επιτύχεις. Δεν είναι σωστό να εξισώνουμε τον ελεύθερο ανταγωνισμό με την ελεύθερη (ασύδοτη) αγορά. Η ασύδοτη αγορά επιτρέπει στην απληστία και την ανηθικότητα να δημιουργήσουν μονοπώλια, ολιγοπώλια και καρτέλ, καταστρέφοντας τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Η πρόοδος απαιτεί πλουραλισμό. Αυτή είναι η ουσία της οικονομικής ελευθερίας και το κράτος έχει πολύ σοβαρό ρόλο σε αυτήν: προασπίζει την ελευθερία, ρυθμίζοντας και ελέγχοντας τον ανταγωνισμό ώστε να την απολαμβάνουν όλοι με τους ίδιους όρους.

Όταν, όμως, το Κράτος φτιάχνει τις εταιρείες «κοινής ωφέλειας», τότε ο ελεγκτής γίνεται και ελεγχόμενος. Για παράδειγμα, η κρατική υπηρεσία που ελέγχει τις παραβάσεις του νόμου για το περιβάλλον είναι ανίσχυρη να επιβάλει το νόμο όταν η ΔΕΗ μολύνει. Κανένας υπάλληλος του Δήμου δε συλλαμβάνεται όταν απαγορεύει στο συνάδελφό του να εξυπηρετήσει τους πολίτες. Κανείς πρύτανης δεν πήγε φυλακή που άφησε τους κουκουλοφόρους να κάψουν το Μετσόβιο. Τα κρατικά μονοπώλια διαπλέκονται με το κράτος εκ των πραγμάτων. Η σωστή έκφραση, λοιπόν, είναι να λέμε «ελεύθερη από το Κράτος αγορά». Όταν το κράτος κάνει τον επιχειρηματία δεν αφήνει κανέναν άλλον να μπει στο παιχνίδι, στερώντας από τους πολίτες την ελευθερία να δραστηριοποιηθούν στους τομείς που το κράτος έχει καπαρώσει. Οι προοδευτικοί ξέρουν καλά πως τα μονοπώλια είναι συντηρητικά. Οι συντηρητικοί προστατεύουν τα κρατικά μονοπώλια: τη ΔΕΗ, τον ΟΣΕ, τα πανεπιστήμια, και παλιότερα τον ΟΤΕ και την Ολυμπιακή.

Όλα αυτά εμένα με χαρακτηρίζουν ως «αριστερό-φιλελεύθερο-προοδευτικό»: υπέρ του κράτους δικαίου και του κράτους πρόνοιας, αλλά και υπέρ του ελεύθερου ανταγωνισμού και του πλουραλισμού. Σε μεγάλο βαθμό, αυτά τα πράγματα είναι κοινή λογική. Και χαίρομαι που πολλοί άνθρωποι από το χώρο της σοσιαλδημοκρατίας και της πολιτικής οικολογίας δηλώνουν ανοιχτά πως ασπάζονται τις ίδιες αυτές αρχές μ’ εμένα. Οι μόνοι που έχουν μείνει να υπερασπίζονται τα προνόμια των μονοπωλίων και των διαπλεκόμενων με το κράτος συντεχνιών και επιχειρηματιών είναι, αφενός, οι συντηρητικοί «αριστεροί» κρατιστές (ΣυΡιζΑ, ΚΚΕ, Ανταρσύα, κλπ.κλπ.) και, αφετέρου, οι συντηρητικοί «δεξιοί» κρατιστές (Π.Καμμένος, Ν.Μιχαλολιάκος, και ο βασικός κορμός της Ν.Δ. του Α.Σαμαρά). Για τους αυθεντικά προοδευτικούς, υπάρχει στην Ελλάδα ένα τεράστιο κενό στο κέντρο, που περιμένει τους μετριοπαθείς ανθρώπους της κοινής λογικής. Ας το γεμίσουμε!

Φώτης Κοκοτός