Δημοσιεύτηκε
Το Νοέμβριο (2008) εμφανίστηκε στις αίθουσες η γερμανική ταινία, «Το κύμα», η οποία περιέγραφε την τραγική κατάληξη ενός κοινωνικού πειράματος σε ένα Λύκειο της Γερμανικής επαρχίας το 2008. Πιο συγκεκριμένα ο αναρχικός καθηγητής πολιτικών επιστημών ήθελε να αποδείξει στους μαθητές του, πως ίσως τα ολοκληρωτικά καθεστώτα να μην αποτελούν παρελθόν και πως δεν περιορίζονται στο ναζιστικό κίνημα της Γερμανίας, αλλά έχουν πάρει πολλές μορφές. Τελικά κατάφερε να αποδείξει πως όλοι μας θα επιθυμούσαμε ίσως λίγη χειραγώγηση.
Η ταινία ήταν εμπνευσμένη από το ομώνυμο βιβλίο, το οποίο ωστόσο διαφέρει κατά πολύ. Το βιβλίο, το οποίο έγραψε ο Todd Strasser το 1981, περιγράφει το πείραμα του καθηγητή Ben Ross στο μάθημα ιστορίας σε ένα αμερικάνικο λύκειο στη δεκαετία του ’80. Το πείραμα ήθελε να αποδείξει, πως όσο φιλελεύθερη και να είναι μία χώρα, οι νέοι μπορούν εύκολα να χειραγωγηθούν. «Το Κύμα» μία απολυταρχική κοινότητα, με ηγέτη τον καθηγητή, στηρίζεται στις αρχές «Δύναμη μέσα από την Πειθαρχία! Δύναμη μέσα από την Ομαδικότητα! Δύναμη μέσα από τη Συζήτηση!». Και όντως που βρίσκεται το κακό στην πειθαρχία, την ομαδικότητα και τη συζήτηση;
Καθώς η ιστορία εξελίσσεται η μαθητές πραγματικά αρχίζουν να δρουν με βάση αυτές τις τρείς αξίες. Οι μαθητές βελτιώνουν κατά πολύ τις επιδόσεις τους και κυρίως αυτές που αφορούν το κίνημα, αλλά σταματούν να σκέπτονται και να αντιδρούν όπως παλιότερα. Κάποιοι που ήταν μηδενικά μέσα στην τάξη, βρίσκουν ρόλο και μάλιστα ηγετικό, άλλοι πάλι παραγκωνίζονται, ενώ η πλειονότητα νοιώθει πως βρήκε ένα σκοπό. «Το Κύμα» καταστρέφει παλιές φιλίες και σχέσεις, αλλά χτίζει καινούριες που στηρίζονται στις νέες αξίες των μαθητών. Όταν όμως η αίσθηση της μάζας ωθεί τους μαθητές σε φαινόμενα βίας, ο καθηγητής νοιώθει πως έχασε κάθε έλεγχο και για αυτό τους συγκεντρώνει και εκεί που περιμένουν να ακούσουν τον «αρχηγό τους», βρίσκονται να κοιτάζουν εικόνες του Χίτλερ. Κι όμως κάποιοι νοιώθουν πως μαζί με «το Κύμα» τελείωσε και η πιο όμορφη περίοδος της ζωής τους.
Το βιβλίο όπως και η ταινία δεν αποτελούν διαμάντια της παγκόσμιας τέχνης. Το βιβλίο διδάσκεται σε πολλά γερμανικά σχολεία και όντως είναι γραμμένο για εφήβους. Άλλωστε και ο Todd Strasser δεν έγραψε παρά βιβλία φαντασίας για εφήβους, η πλειοψηφία των οποίων αφορά ιστοριούλες τρόμου. Μάλιστα, ενώ το βιβλίο στηρίζεται σε πραγματική ιστορία, ο συγγραφέας δε συναντήθηκε ποτέ με τον καθηγητή που όντως διεξήγαγε το πείραμα και ο οποίος είχε γράψει σχετικά μία μακροσκελή έκθεση με τον τίτλο «Το Τρίτο Κύμα».
Το 1976, η αμερικάνικη κοινωνία βρίσκεται σε μία από τις πιο απελευθερωμένες περιόδους της. Το χάπι αντισύλληψης κάνει την εμφάνισή του, η χρήση ναρκωτικών είναι πιο διευρυμένη από ποτέ, τα διάφορα κινήματα έχουν δώσει το στίγμα τους εδώ και καιρό και τώρα παρακμάζουν, αλλά για τους νέους ανθρώπους η ζωή έχει πολύ περισσότερες εναλλακτικές από αυτές που είχαν οι γονείς τους. Οκαθηγητής ιστορίας Ron Jones του Λυκείου στο Palo Alto της California, ρωτήθηκε από ένα μαθητή του. «Θα μπορούσε να συμβεί εδώ το ολοκαύτωμα;». Ο ίδιος αντί να απαντήσει ξεκίνησε το εν λόγω δεκαπενθήμερο πείραμα. Πολλοί μαθητές υποστηρίζουν πως και ο ίδιος ο Rones, υπερβάλλει όταν αναφέρεται στο τι συνέβη και πως στην πραγματικότητα το πείραμα δεν επηρέασε και τόσο τους μαθητές, που ήταν απλά ευχαριστημένοι καθώς ακολουθώντας απλές προσταγές θα έπαιρναν καλό βαθμό στο μάθημα της ιστορίας. Ωστόσο αποτελεί γεγονός πως από τους τρεις καθηγητές που δίδασκαν ιστορία, η τάξη του Rones διογκώθηκε όταν κυκλοφόρησε η φήμη του πειράματος. Επίσης πολλοί θυμούνται μαθητές να «φρουρούν» τον καθηγητή τους. Περισσότερο εντύπωση έκανε στον καθηγητή το γεγονός πως ένα μεγάλο ποσοστό των μαθητών πρόδιδε κρυφά συμμαθητές τους που δεν ακολουθούσαν τις προσταγές του «κινήματος» και απαιτούσαν την τιμωρία τους. Φυσικά κάποιοι γονείς ανησύχησαν, αλλά δέχτηκαν την απάντηση πως πρόκειται για μία άσκηση. Σε κάποιο σημείο μία μαθήτρια όντως ξεκίνησε τη δική της αντίσταση σε όσα έβλεπε. Ο καθηγητής στο τέλος τους κλείδωσε στην αίθουσα εκδηλώσεων και τους πρόβαλλε σκηνές από το ολοκαύτωμα. Όταν οι μαθητές προσπάθησαν, αηδιασμένοι από τον εαυτό τους, να φύγουν κατανόησαν τι θα πει να είσαι κλειδωμένος, ή κατ’ επέκταση φυλακισμένος σε μία φρίκη.
Το ερώτημα δεν είναι κατά τη γνώμη μου ούτε αν όντως το πείραμα είχε επίδραση πάνω στους μαθητές, ούτε αν θα μπορούσε να ξανασυμβεί. Όλοι μας έχουμε βρεθεί σε ομαδικές εκδηλώσεις και έχουμε δει τον εαυτό μας να χάνεται μέσα στο πλήθος. Πόσο μάλλον, αν πιστεύει κανείς, πως οι πράξεις του εκπορεύουν από μία αρχή και πως κάνει τον κόσμο καλύτερο. Επίσης ολοκληρωτικά καθεστώτα υπάρχουν και σήμερα και μεγάλο μέρος των φιλελεύθερων κοινωνιών όχι μόνο αδιαφορεί για αυτά, αλλά και τα υποστηρίζει. Εδώ ακόμα και στη χώρα μας ακούς άτομα να υποστηρίζουν πως «μια χούντα μας χρειάζεται, να αποκτήσουμε λίγη πειθαρχεία». Γιατί φυσικά αν κάποιος έρθει και καταλάβει το σπίτι σου, σου σφάξει τη γυναίκα και την κόρη και μετά ρίξει ένα γερό καθάρισμα, εσύ θα σκεφτείς πως το σπίτι δεν υπήρξε ποτέ πιο τακτοποιημένο.
Ευθυμία Ντίβη
