Θωμάς Γκόρπας

Παγκόσμια ημέρα καφέ σήμερα. Ημέρα μνήμης, σκέψης και περισυλλογής… Όχι, δεν είναι, αυτό είναι από άλλη γιορτή!

Καφές, λοιπόν! Αν έχω μια εξάρτηση στη ζωή μου η οποία, μάλιστα, υποστηρίζει την άλλη σημαντική, αυτήν της κοινωνικότητας, είναι η κατανάλωση καφεΐνης. Αν ήταν δυνατόν θα την έπαιρνα σε ενδοφλέβιες δόσεις αλλά αυτό θα μου στερούσε τη χαρά της επαφής με την αγαπημένη κούπα, που όσο μεγαλύτερη, τόσο καλύτερη. Δεν είναι τυχαίο, βεβαίως, ότι είμαι (μικρο)συλλέκτρια σε κούπες του καφέ.

Πριν εξετάσουμε τη σημειολογία του καφέ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το ρόφημα αυτό είναι μια εντελώς προσωπική υπόθεση. Οι διάφορες ποικιλίες καφέ αλλά και οι πολλοί και διαφορετικοί τρόποι επεξεργασίας και παρασκευής του, βρίσκουν τους ανάλογους οπαδούς. Άλλος τον θέλει βαρύ, πολλά βαρύ και όχι (τι είναι αυτό ποτέ δεν έμαθα), άλλος ντεκαφεϊνέ, άλλος γλυκό, μέτριο ή σκέτο κι άλλος φίλτρου, στιγμιαίο, κρύο ή ζεστό, με γάλα ή με κανέλα. Τόσο όσο να εμπνεύσει στον ποιητή το:

Ντίνος Χριστιανόπουλος

Διαφορετική, επίσης, είναι και η επίδραση στον οργανισμό του καθενός. Ανάλογα με την ευαισθησία μας στην καφεΐνη, διαταράσσει ή όχι τον ύπνο μας ή επηρεάζει τη δραστικότητα φαρμάκων στον οργανισμό μας.

Ο καφές αποτέλεσε «ρόφημα αναφοράς», ειδικά στην εποχή του κοντινού, αστικού κυρίως, παρελθόντος. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι παρατείνει τη ζωή και δεν είναι η καφεΐνη που το καταφέρνει αυτό, αφού ακόμη και όσοι από αυτούς που έλαβαν μέρος στις έρευνες κατανάλωναν ντεκαφεϊνέ παρουσίασαν τα ίδια αποτελέσματα με τους άλλους. Ίσως την ίδια επίδραση να είχε και ο «ρεβυθοκαφές» της Κατοχής.

Προσωπικά άποψη της υπογράφουσας είναι ότι η ζωή παρατείνεται από την ευεργετική επίδραση στην ψυχολογία μας των συνηθισμένων συνθηκών κατανάλωσης του καφέ, δηλαδή κυρίως σε ώρες χαλάρωσης και με καλή παρέα!

Άγνωστο είναι το πότε ο καφές απέκτησε τη θέση που του αρμόζει στο πάνθεον των ροφημάτων. Το σίγουρο είναι ότι τον 6^ο αιώνα μ. Χ. οι κόκκοι του  έπαιζαν τον ρόλο νομίσματος κάπου στην Αφρική, άρα δεν γινόταν να τον πιούν γιατί θα έμεναν ταπί και ψύχραιμοι. Στην Αφρική πάλι, στην Αιθιοπία συγκεκριμένα, θέλει η καφεμυθολογία να τοποθετείται η πρώτη κατανάλωσή του ως ροφήματος. Η υπερδραστηριότητα στο κοπάδι των κατσικιών του, αφού βόσκησαν σε λιβάδι με καφεόδεντρα, ώθησε έναν βοσκό να πάει -πού αλλού;- στο κοντινό μοναστήρι και να το αναφέρει στους σοφούς μοναχούς, οι οποίοι έβαλαν το φυτό στη μαύρη λίστα του θεού, ως σταλμένο από τον διάβολο. Για να τους καταστρέψουν, πέταξαν τους κόκκους στη φωτιά αλλά η «θεϊκή» ευωδία τους  έκανε τους αδελφούς να αναθεωρήσουν και να βρουν τρόπο να τους καταναλώσουν ο ίδιοι. Επειδή παρατήρησαν ότι τους κρατούσε ακμαίους στις αγρυπνίες, θεωρήθηκε ως δώρο θεόσταλτο.

Κι αν αυτό είναι μύθος υπάρχει και η ιστορία, στη γραπτή της μορφή: 14^ος αιώνας, Υεμένη, σε μοναστήρι των Σούφι, βρίσκουμε αναφορές για ύπαρξη καφέ. Τρόπος παρασκευής ήταν ένα απλό μούλιασμα σε κρύο νερό που, αν τον χτυπούσαν κιόλας, μπορεί να τους έβγαινε φραπέ(ς), άρα θα χάναμε ως Έλληνες την υπερηφάνεια της ανακάλυψής του από τον κύριο Δημήτρη Βακόνδιο, στις 14 Σεπτεμβρίου 1957, όλωςτυχαίως και λόγω έλλειψης ζεστού νερού.

Οι πονηροί Άραβες, όμως, ανακάλυψαν πρώτοι τη διαδικασία καβουρδίσματος, το άλεσμα των κόκκων και το βράσιμο του τελικού προϊόντος. Έτσι, έγινε εξαιρετικά δημοφιλές ρόφημα ανάμεσα στους ισλαμικούς πληθυσμούς, που η θρησκεία δεν τους επέτρεπε την κατανάλωση αλκοόλ. Οι Ευρωπαίοι ταξιδευτές του 16^ου αιώνα που τον δοκίμασαν ως “αραβικό κρασί», τον έφεραν και στην πατρίδα τους, με πρώτους και καλύτερους τους τότε θαλασσοκράτορες Βενετούς, τους οποίους ακολούθησαν οι Ολλανδοί, που έκαναν μαζικές εισαγωγές από την Ινδονησία. Ήταν τόσο έξυπνοι έμποροι, μάλιστα, που τον διέθεταν έτοιμο, καβουρδισμένο και κομμένο.

Στις αρχές του 18ου αιώνα ξεκίνησαν να επεκτείνονται οι φυτείες καφέ στην Κεντρική και Νότια Αμερική, με τη Βραζιλία να κρατά τα σκήπτρα έκτοτε, λόγω του ιδανικού για το φυτό κλίματος.

Έκτοτε, άρχισε να επηρεάζει μαζικά το νευρικό σύστημα εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης παγκοσμίως. Τα αντιοξειδωτικά που περιέχει τονώνουν και διεγείρουν τον εγκέφαλό μας και μας κρατούν σε εγρήγορση και παραγωγική διάθεση. Είτε σε μορφή ροφήματος είτε ως προσθετική ουσία σε διάφορα είδη τροφίμων, όπως η σοκολάτα, μας προμηθεύει με πολυφαινόλες που προστατεύουν τον οργανισμό.

Αυτό, όμως, που κυρίως προστατεύει την ψυχή και το μυαλό μας και κατ’ επέκταση όλο μας το είναι, πέραν των επιστημονικών όρων, είναι η σημειολογία του καφέ. Έχει συνδεθεί ως ρόφημα με την κοινωνικοποίησή μας σε διάφορα επίπεδα, ως μέθοδος προσέγγισης για την προαγωγή των ανθρωπίνων σχέσεων. Ας μη μιλήσουμε για το περίφημο «πάμε για καφέ;», που απηύθυνε ο έχων πονηρές διαθέσεις νέος στη δεσποσύνη την οποία είχε πρόθεση να «παρασύρει» σε ακόλαστες πράξεις, την εποχή του «καφέ το λένε τώρα;». Είναι αλήθεια, όμως, ότι σημαντικό ποσοστό ερώτων, που ίσως κατέληξαν σε γάμο, ξεκίνησαν από έναν καφέ, τέτοιο ή και άλλο, αθώο.

Ο καφές, την εποχή της πολυκατοικίας στην Αθήνα και στα άλλα αστικά κέντρα, ήταν η πρωινή ευχαρίστηση των νοικοκυρών που κατοικοέδρευαν στους ορόφους. Απαλλαγμένες από την παρουσία συζύγων και παιδιών εκείνες τις ώρες, έκαναν διάλειμμα από τα οικιακά και είχαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν σχέσεις με τη γειτόνισσα, την από πάνω, την αποκάτω, την παραδίπλα, λίγο πριν ξεμαλλιαστούν για το τίναγμα του χαλιού ή άλλους, παρόμοιους λόγους.

Στα χωριά ο καφές «έπαιζε» και υπαίθρια, στα κατώφλια ή κάτω από τις σκιές των δέντρων, οι γυναίκες με το εργόχειρο ανά χείρας, με τα παιδιά τους να παίζουν τριγύρω και τους γεροντότερους να αφηγούνται ιστορίες από τη Μικρασιατική εκστρατεία ή την Κατοχή.

Σημαντικός υπήρξε και ο ρόλος των καφενείων, ακόμη και στη σημερινή εποχή, χώρος κατά κύριο λόγο ανδρικός, για όλες τις ηλικίες. Πέρασαν σε κατάσταση χώρου συνάθροισης συνταξιούχων, που με τον καφέ και την πρέφα, με την ανταλλαγή απόψεων και αφήγηση των -σημαντικών και μη- στιγμών της ζωής τους, περνούσαν ευχάριστα τις άγονες ώρες τους, αφού είχαν αποσυρθεί διακριτικά από την ενεργό δράση.

Κ.Π.Καβάφης

Τα τελευταία χρόνια ανθούν ξανά τα καφενεία, με τον καφετζή να παραχωρεί συχνά τη θέση του σε ευειδείς υπαλλήλους γένους θηλυκού για να προσελκύσει περισσότερη και νεότερης ηλικίας πελατεία.

Η μαεστρία παλαιών και σύγχρονων καφετζήδων βρίσκεται όχι μόνον στη μερακλήδικη παρασκευή του καφέ αλλά στο να θυμάται και πώς τον πίνει ο κάθε πελάτης, αν είναι -που συνήθως είναι- τακτικός.

Μίλτος Σαχτούρης

Τα παραδοσιακά και μη καφενεία παραμερίζονται από τις αμέτρητες καφετέριες που, ανταγωνιζόμενες η μια την άλλη, κάνουν και παράδοση κατ’ οίκον ενώ προσφέρουν καφέδες διαφόρων ειδών, συχνά με ονόματα που δεν λένε τίποτα στον πελάτη και σε τιμές κάτω του κόστους, με δώρο νερό, κρουασάν και άλλα.

Προσωπικά ποτέ δεν θα καταλάβω τη διαφορά ανάμεσα στον καφέ λάτε, τον φρεντοτσίνο, τον ματσάτο, τον μοκατσίνο κ.λπ. και συνεχίζω να το παίζω ενημερωμένη πελάτισσα, παραγγέλνοντας με ύφος χιλίων ειδικών «διπλό ελληνικό σκέτο» κι όταν οι ειδικοί γίνουν δυο χιλιάδες με παροτρύνουν να πω με στόμφο «ένα εσπρεσάκι, παρακαλώ», για να ζήσω πιο εξτρίμ καταστάσεις.

Από την Πόλη έρχεται ο τούρκικος, όπως τον λένε συχνά στην Ελλάδα, αυτός που στην Τουρκία τον λένε κυρίως ελληνικό, έτσι για να μπερδεύονται γλυκά οι μοίρες των λαών που μένουν ανεξιχνίαστες στο κατακάθι του και φέρνουν τις καφετζούδες στη δυσάρεστη θέση να πρέπει να κρυφακούσουν ή να βάλουν κατασκόπους για να μπορούν να μας πουν τα μελλούμενα κι εμείς (εμείς; μπα) να γυρνάμε τα φλιτζάνια ανάποδα και να βλέπει η Τουρκάλα καφετζού τη μοίρα μιας Αντιγόνης κι η Ελληνίδα τη μοίρα μιας Αϊσέ. Έτσι όπως ανάποδα τα έχει φέρει η τύχη και για τις δυο.

Καφετζού. Να ένα επάγγελμα που προέκυψε από τη νεοαποκτηθείσα, τον 15^ο αιώνα, γνώση ότι ο κόκκος του καφέ αλέθεται και βράζει και κάνει και καϊμάκι μερακλήδικο κι αφήνει και κατακάθι. Πάντοτε η καφετζού αποτυπώνεται σαν γραφική φιγούρα σε λαϊκές ελληνικές ταινίας, πονηρή και συμφεροντολόγα, έτοιμη να εξαπατήσει τους αφελείς. «Μεγάλη πόρτα θα διαβείς, δρόμο θα κάνεις, θα παντρευτείς, λεφτά θα πάρεις». Όλοι οι ευσεβείς πόθοι μαζεμένοι και πλήρως ικανοποιημένοι.

 Theo Ev                                           

Αυτά, όμως, που ξέραμε μέχρι πρότινος, έχοντας ως μοντέλο τη Γεωργία Βασιλειάδου, να τα ξεχάσουμε την σήμερον ημέραν. Η τεχνολογία προχωρεί, το ίδιο και οι καφετζούδες, που ίσως και να το είχαν δει στο φλιτζάνι των γκουρού του είδους κι έκαναν από νωρίς το χάιτεκ κουμάντο τους. Ήδη το playstore διαθέτει εφαρμογή android με τον διακριτικό τίτλο e-καφετζού (*). Πίνεις τον καφέ σου, αναποδογυρίζεις το φλιτζάνι, το τραβάς μερικές φωτογραφίες και τις στέλνεις στην προσωπική σου καφετζού, σ’ αυτήν που εσύ θεωρείς πιο έγκυρη. Οι προβλέψεις βγαίνουν ειδικά για τους χρήστες και ανάλογα με το ζώδιό τους, σύμφωνα με τις προσωπικές πληροφορίες που παρέχουν, όπως δηλώνει ο υπεύθυνος της «επιχείρησης». Υπάρχει και η συνδρομή VIP, λέει,  για τους χρήστες που δεν θέλουν να περιμένουν την καφετζού κατά τις ώρες αιχμής! Χρεώνεται ένα επιπλέον ευρώ ανά φλιτζάνι ενώ υπάρχει και το «πακέτο» του μήνα με χρέωση δέκα ευρώ (συμφέρει, δε λέω). Φυσικά, η καφετζού διαβάζει το φλιτζάνι VIP πριν απ’ όλα τα άλλα και ο χρήστης λαμβάνει τις προβλέψεις όσο ακόμα το φλιτζάνι είναι ζεστό! Συνήθως, όμως, η πρόβλεψη βγαίνει σε 15 - 20 λεπτά, ανάλογα με την «κίνηση» και, μάλιστα, όχι μόνον στα ελληνικά αλλά και στα αγγλικά, τουρκικά και αραβικά!!!

Άλλο είδος καφέ είναι αυτό «της παρηγοριάς». Συνδεδεμένο άρρηκτα με τα έθιμα του τόπου μας, απαραίτητη προσφορά στους πενθούντες συγγενείς και φίλους, σε κηδείες και μνημόσυνα. Τα τελευταία χρόνια συνοδεύεται από πλούσιο εδεσματολόγιο, αφού οι τεθλιμμένοι συγγενείς προσπαθούν να σταθούν στο ύψος τους και δεν φείδονται χρημάτων και κόπου, προκειμένου να τιμήσουν, βασικά, τον νεκρό τους αλλά και να κάνουν το κάτι παραπάνω από τους άλλους.

Ανεξάντλητο το θέμα κι αν σας κούρασα βάλτε ένα δυνατό φλιτζάνι καφέ να συνέλθετε και να τονωθείτε για να μπορέσετε να συνεχίσετε την ημέρα ή τη νύχτα σας. Δεν βλάπτει, όπως δείχνουν οι έρευνες, δεν έχει θερμίδες, όπως δείχνουν άλλες έρευνες και θα βοηθήσουμε όλοι μαζί στην ανάπτυξη της οικονομίας αλλά και στο να σηκώσουμε την πατρίδα στην πρώτη θέση παγκοσμίως, από τη δέκατη τρίτη που βρίσκεται, με 5,33 κιλά ανά κάτοικο. Είναι άδικο να σηκώνουμε το βάρος της μόνον πρωτιάς εμείς οι φανατικοί, που πληρώνουμε κι από πάνω 1,2 δις ευρώ ετησίως για να βγάλουμε την πατρίδα ασπροπρόσωπη!

Μιχάλης Γκανάς

tip: Ο ακριβότερος καφές είναι ο ινδονησιακός KopiLuwak, που κοστίζει μέχρι και 1.400 δολάρια το κιλό, που οι σπόροι του συλλέγονται από τα περιττώματα ενός τρωκτικού, του Μαραπάτι, του οποίου οι διεργασίες χώνεψης δίνουν στους κόκκους του καφέ μια σπάνια γεύση!

(*) Στην αρχική σελίδα ηλεκτρονικής καφεμαντείας διαβάζουμε τα κάτωθι:

Πιστεύουμε ότι ο καφές είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα τονωτικό ρόφημα!

- είναι στοιχείο κοινωνικοποίησης

- είναι απόλαυση

...αλλά βασικά λέει το μέλλον!!!

………………………………………………………………………………………………………………………..

Οι πραγματικοί γνώστες αυτής της τέχνης είναι λίγοι ανάμεσα μας. Ένας καφές που θα πιούμε στον ελεύθερο χρόνο μας, μπορεί σχετικά να μας εξασφαλίσει τη γνώση του αύριο.

…………………………………………………………………………………………………………………………

Να «μελετάμε», να σκεφτόμαστε δηλαδή, αυτά που θέλουμε να μας δείξει ο καφές.

Να τον πίνουμε με την ίδια τελετουργία...

Σκεφτόμαστε και μελετάμε πρόσωπα και καταστάσεις που μας ενδιαφέρουν...

Η προσωπική μας αύρα διαχέεται στο φλιτζάνι και βοηθάει στο φανέρωμα των μελλούμενων. Σκεφτόμαστε θετικά... Πιστεύουμε σ’ αυτό που κάνουμε...

………………………………………………………………………………………………………………………….

Όσο ασχολούμαστε με τη διαδικασία του φλυτζανιού η σκέψη μας είναι συγκεντρωμένη σ’ αυτά που περιμένουμε...

Γεωργία Καρβουνάκη