«Παίξε το τελευταίο μέτρο πολύ μαλακά», είπε ο Κύκνος και ξεψύχησε.

«Ο θάνατος του κύκνου» ήταν το διάσημο σόλο της Άννα Πάβλοβα, χορογραφημένο το 1905 για την ίδια από τον Μιχαήλ Μιχαήλοβιτς Φοκίν, μεγάλο Ρώσο χορευτή και χορογράφο. Κύκνο την ήξεραν όλοι τη μεγάλη μπαλαρίνα, από τον ρόλο της αυτόν.

Πριν από λίγες μέρες κατέφθασε στο σπίτι μου η πάβλοβα, ντυμένη με τουτού φτιαγμένη από πάλλευκη μαρέγκα και στολισμένη με κατακόκκινες φράουλες που έσταζαν το γλυκό τους αίμα πάνω της και την πότιζαν με κατακόκκινες πιρουέτες.

Δεν ήρθε από το Περθ της μακρινής Αυστραλίας ή από τη Νέα Ζηλανδία ταξιδεύοντας πρώτη θέση σε ατμόπλοιο. Ήταν κρυμμένη μέσα σε ένα μεγάλο κουτί, δεμένο με λιλά κορδέλα, με τυπωμένη τη φίρμα γνωστού ζαχαροπλαστείου της πόλης, δείγμα λειψής φαντασίας εκ μέρους του καταστήματος, μιας και το μάρκετινγκ επιβάλλει συσκευασία ανάλογη του περιεχομένου, έτσι για να κάνεις τη διαφορά έναντι του ανταγωνισμού, που και στα ζαχαροπλαστεία είναι σκληρός στις μέρες μας.

Τα βασικά υλικά, οι διάφορες εκδοχές, προσθήκες, αφαιρέσεις, πάντα με βάση τη μαρέγκα, τη ζάχαρη και τις φράουλες, μοιάζουν με την ποικιλία των ρόλων της χορεύτριας, που πάντα παραμένει, όμως, ο Κύκνος. Απαιτείται ακρίβεια στις δόσεις, στη θερμοκρασία, στον χρόνο, ακριβώς σαν την ακρίβεια με την οποία η μπαλαρίνα προετοιμάζεται και τελικά εκτελεί τη χορογραφία μπροστά στο κοινό, για να βγει το αέρινο αποτέλεσμα που κάνει το μπαλέτο μια τέχνη ξεχωριστή, που γλυκαίνει τις αισθήσεις.

Όταν βλέπουμε μια πρίμα μπαλαρίνα να χορεύει έχουμε την αίσθηση ότι είναι εύκολο, φαινομενικά μπορούμε κι εμείς να πετάξουμε στην προσωπική μας σκηνή, αρκεί να φορέσουμε τις πουέντ και τη φούστα τουτού. Την ίδια εντύπωση δίνουν και οι οδηγίες παρασκευής μιας τούρτας πάβλοβα, αρκεί να έχουμε τα υλικά και τα εργαλεία. Όπως διαφέρει η χορογραφία το ίδιο διαφέρουν και οι συνταγές του γλυκού αυτού. Η προετοιμασία για να βγει άψογο το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι το ίδιο κοπιώδης και επώδυνη όσο αυτή που χρειάζεται για να καταφέρει ένα κοριτσάκι να φτάσει στο επίπεδο της πρίμα μπαλαρίνα αλλά πρέπει να γίνει με κινήσεις ακριβείας, με προσοχή στις δοσολογίες, με αγάπη, με δόσιμο ψυχής.

Η βιογραφία της χορεύτριας συναντάται στα σημεία με αυτήν της τούρτας.

Η Άννα Πάβλοβα γεννήθηκε το 1881 στην Αγία Πετρούπολη. Παιδί αγνώστου πατρός, υιοθετήθηκε από τον δεύτερο σύζυγο της μητέρας της και πήρε το επώνυμό του.

Η τούρτα πάβλοβα γεννήθηκε τη δεκαετία του ‘20 στην Ωκεανία,   όταν βρισκόταν εκεί για μια σειρά παραστάσεων η Άννα Πάβλοβα. Την πατρότητά της διεκδικούν δυο χώρες και δυο σεφ.

Η Άννα ξεκίνησε και εξελίχθηκε σταδιακά, όταν στα εννιά της χρόνια η «Ωραία Κοιμωμένη», η παράσταση του Αυτοκρατορικού Μπαλέτου Μαριίνσκι, ξύπνησε μέσα της το πάθος για τον χορό. Η μητέρα της την πήγε σε οντισιόν της Αυτοκρατορικής Σχολής όπου κρίθηκε «καχεκτική» και δεν έγινε δεκτή, παρά μόνον την επόμενη χρονιά.

Η μικροκαμωμένη Άννα έγινε πολλές φορές αντικείμενο χλευασμού από τους συμμαθητές της για τα λεπτά και μακριά άκρα της και για τα τοξωτά πόδια της που τη δυσκόλευαν τεχνικά. Η επιμονή της και η σκληρή δουλειά με διάφορους σημαντικούς δασκάλους την έφεραν στα 18 της να ερμηνεύσει κορυφαίους ρόλους και να ενταχθεί στα Αυτοκρατορικά Μπαλέτα, όχι στο κυρίως σώμα των χορευτών αλλά σε διακεκριμένη θέση, μέσα από την οποία εξελίχθηκε στα επόμενα χρόνια σε πρίμα μπαλαρίνα, την ανώτατη θέση που μπορεί να λάβει μια χορεύτρια. Υπήρξε η αγαπημένη μπαλαρίνα του μεγάλου Μαριούς Πετιπά, του Γάλλου χορευτή, χορογράφου και δασκάλου μπαλέτου, που η θητεία του στην Αγία Πετρούπολη τον έκανε τον μεγαλύτερο σε επιρροή χορευτή όλων των εποχών. Ο Πετιπά μετασχημάτισε πολλούς ρόλους αποκλειστικά για εκείνη.

Η μεγάλη ώρα της ήρθε το 1901, όταν η πρίμα μπαλαρίνα του Αυτοκρατορικού Θεάτρου έμεινε έγκυος και, πιστεύοντας ότι η Πάβλοβα δεν θα την επισκιάσει λόγω των τεχνικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε από το σχήμα των ποδιών της, την προετοίμασε να παίξει εκείνη τον δικό της ρόλο. Το μειονέκτημα της νεαρής Άννα μετατράπηκε σε πλεονέκτημα, αφού η αέρινη παρουσία της ταίριαζε απόλυτα με τον ρόλο της και το αποτέλεσμα ήταν να μαγέψει το κοινό.

Το τεχνικό της πρόβλημα το ξεπέρασε προσθέτοντας στις πουέντ της ξύλινη προσθήκη, δημιουργώντας έτσι την ιδέα για τα σύγχρονα παπούτσια μπαλέτου. Επειδή δεν ήθελε να φαίνεται η μικρή της αυτή «απάτη», στις φωτογραφίες της αντικαθιστούσε τις «πειραγμένες» πουέντ με κανονικές.

Η εντυπωσιακή και λεπτεπίλεπτη τούρτα λέγεται ότι δεν ήταν πρωτότυπο γλυκό για τη μεγάλη αποικία της Βρετανίας, που γενικά ήθελε να μιμείται την αίγλη της αυτοκρατορίας. Υπήρχε σαν παραδοσιακό γλυκό και εκτελούνταν σε διάφορες παραλλαγές. Η σύνδεσή της με την Άννα Πάβλοβα ξεκίνησε στην Αυστραλία, όπου η χορεύτρια, φτασμένη πια, έδωσε μια σειρά παραστάσεων. Λέγεται ότι την τούρτα παρασκεύασε ο  Χέρμπερτ Σαςς, σεφ του ξενοδοχείου Εσπλανέιντ του Περθ, μαγεμένος από την αέρινη παρουσία της μεγάλης μπαλαρίνας. Εμπνεύστηκε από το στυλ και τη λεπτότητά της, οι στρώσεις μαρέγκας ήταν απομίμηση της τουτού της μπαλαρίνας και τα αρώματα της βανίλιας, του τριαντάφυλλου, της μαστίχας, της μέντας, που αφαιρούσαν τη δυσάρεστη οσμή του αυγού, ταίριαζαν περισσότερο στη γοητεία της. Η Αυστραλία προσπάθησε να το λανσάρει ως εθνικό γλυκό αλλά δημιουργήθηκε διπλωματικό επεισόδιο όταν ο Νεοζηλανδός σεφ του ξενοδοχείου Ουέλλινγκτον ισχυρίστηκε ότι εκείνος προηγήθηκε του Αυστραλού συναδέλφου του. Η διαμάχη συντηρείται για εμπορικούς σκοπούς, ίσως και για λόγους γοήτρου, μέχρι τις μέρες μας. Οι επίμονοι Νεοζηλανδοί τη σερβίρουν στο Cowell’s Genuine Pavlovas, που ακολουθεί την παραδοσιακή, αυθεντική συνταγή της δεκαετίας του ‘20 και αποτελεί ατραξιόν για τους επισκέπτες της χώρας.

Η τούρτα πάβλοβα, λοιπόν, συνεχίζει να μεσουρανεί στο στερέωμα της ζαχαροπλαστικής ανά την υφήλιο. Η Άννα, αφού πέρασε από όλο τον κόσμο χορεύοντας μπροστά σε εκατομμύρια κοινού που την αποθέωνε, κατέληξε να ζει μόνιμα στην Αγγλία, σε ένα παραμυθένιο σπίτι, με τεχνητή λίμνη με ζωντανούς κύκνους, που υπάρχει ακόμη, με ένα αγαλμά της, φιλοτεχνημένο από έναν Σκωτσέζο γλύπτη και μια πινακίδα όπου αναφέρεται σαν σημείο ιστορικού ενδιαφέροντος.

Το 1931, κατά την διάρκεια μιας περιοδείας στη Χάγη της Ολλανδίας, οι γιατροί ανακοίνωσαν στην Άννα Πάβλοβα ότι έπασχε από πνευμονία και έπρεπε να κάνει μια επέμβαση μετά από την οποία δεν θα μπορούσε να χορέψει ποτέ ξανά. Αρνήθηκε να χειρουργηθεί, λέγοντας: «Αν δεν μπορώ να χορέψω τότε μάλλον θα είμαι νεκρή». Τελικά πέθανε από πλευρίτιδα, στις 23 Ιανουαρίου, τρεις εβδομάδες πριν τα 50ά της γενέθλια, σε ένα ξενοδοχείο της Χάγης, κρατώντας το κοστούμι της από το «Ο θάνατος του κύκνου» ενώ τα τελευταία της λόγια ήταν: «Παίξε το τελευταίο μέτρο πολύ μαλακά». Στο ξενοδοχείο υπάρχει μια τιμητική πλάκα και ένας χώρος του ονομάζεται «Βιβλιοθήκη Άννα Πάβλοβα» για να τιμηθεί η μνήμη της.

Η παράδοση του μπαλέτου επέβαλε η επόμενη προγραμματισμένη παράσταση να πραγματοποιηθεί με έναν προβολέα να περιφέρεται στα σημεία που εκείνη θα χόρευε πάνω στη σκηνή. Η Άννα Πάβλοβα αποτεφρώθηκε και οι στάχτες της σκορπίστηκαν σε έναν περιστερώνα, ενώ στη λάρνακά της τοποθετήθηκαν οι πουέντ της από όπου κάποιος τις έκλεψε.

Η συνταγή για μια επιτυχημένη χορεύτρια, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι το ταλέντο, η αγάπη, η σκληρή δουλειά, ίσως και πόνος, δάκρυ, απογοήτευση.

Η συνταγή για μια επιτυχημένη τούρτα πάβλοβα είναι ευκολότερη αλλά και απαιτητική στην ακρίβεια εκτέλεσης και μια εκδοχή της μπορείτε να βρείτε εδώ και πολλές άλλες στο αχανές διαδίκτυο, απ’ όπου αντλήσαμε όλα τα παραπάνω.

Γεωργία Καρβουνάκη