Από τα αρχαία χρόνια η Άνοιξη, η αναγέννηση της φύσης και η μετάβαση από τον θάνατο στη ζωή είναι στενά συνδεδεμένη με την αρχέγονη αγωνία του ανθρώπου μπροστά στον θάνατο και το άγνωστο.

Στη ρωσική λογοτεχνία με το ψυχολογικό βάθος που την χαρακτηρίζει, τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις ενδόμυχες σκέψεις και τα συναισθήματα η αληθινή μετάβαση είναι καθαρά ηθική και συντελείται στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.

Στα μικρά διηγήματα του Άντον Τσέχοβ η ατμόσφαιρα του ρωσικού Πάσχα με τις καμπάνες των εκκλησιών να διαλαλούν το χαρμόσυνο νέο της ανάστασης, τους ανθρώπους στους δρόμους να ανταλλάσουν το τριπλό φιλί της αγάπης λέγοντας "Χριστός Ανέστη" και το τραπέζι στολισμένο με τα πασχαλινά γλυκά και τα κόκκινα αβγά, λειτουργεί μόνο ως φόντο γιατί η πραγματική ανάσταση των δικών του ηρώων είναι ηθική και βαθιά εσωτερική.

Στο διήγημα του "Ο Αρχιερέας" είναι παραμονή των Βαΐων και στο μοναστήρι έχουν ολονυχτία. Ο Αρχιερέας, γιός ενός φτωχού διάκου, έχει φτάσει στο πιο ψηλό εκκλησιαστικό αξίωμα στην πόλη του και είναι ένας άνθρωπος που όλοι σέβονται. Είναι βαριά άρρωστος, η λειτουργία του φαίνεται βασανιστικά ατελείωτη και όταν ανάμεσα στο πλήθος των πιστών διακρίνει τη μάνα του, ή κάποια γριούλα που της μοιάζει, δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά του. Η μάνα του όπως και οι υπόλοιποι, του συμπεριφέρεται με σεβασμό τηρώντας τους τύπους που απαιτεί το αξίωμά του.

"-Είναι κιόλας δέκα χρόνια που έχουμε να ιδωθούμε, είπε η γριούλα, αλλά χθες, στο μοναστήρι, που σας κοίταζα, Θεέ μου! Καθόλου δεν αλλάξατε (...). Όμως με όλη την τρυφερότητα που είχαν τα λόγια της,  φαινόταν καθαρά, πως ντρεπόταν, σαν να μην ήξερε, αν έπρεπε να μιλάει με το "εσύ" ή με το "εσείς", να γελά ή όχι, και σαν να ένιωθε τον εαυτό της πιο πολύ διακόνισσα, παρά μάνα (...) Ξαφνικά η διάθεσή του άλλαξε. Κοίταζε τη μάνα του και δεν καταλάβαινε πού οφειλόταν αυτή η γεμάτη σεβασμό, η δειλή έκφραση στο πρόσωπο και τη φωνή της.(...). Αισθάνθηκε λύπη, πίκρα."

(Αντόν Τσέχοβ Ο Αρχιερέας)

Κανείς, ούτε και η ίδια η μάνα του δεν μάντευε την επιθυμία του, που όντας βαριά άρρωστος και κουρασμένος το μόνο που επιθυμούσε ήταν συμπόνια και μια ζεστή, εγκάρδια κουβέντα. Με φόντο το Πάσχα και τον επικείμενο θάνατό του η αφύπνιση του Αρχιερέα είναι βασανιστική, καθώς καταλαβαίνει ότι η προνομιούχα θέση του κάνει τους ανθρώπους να τον σέβονται και να τον φοβούνται όχι όμως και να τον αγαπούν. Ο Αρχιερέας σύντομα πεθαίνει και στη θέση του διορίζουν καινούργιο Αρχιερέα. Μαζί με τη ζωή του χάθηκε και το αξίωμα, κάνεις δεν θυμάται πια τον σεβασμιότατο. Μόνο η μάνα του, που γυναίκα σεμνή καθώς ήταν, καμία φορά έλεγε δειλά -δειλά ότι είχε κάποτε ένα γιο Αρχιερέα, όμως λίγοι ήταν αυτοί που την πίστευαν.

Στο μικρό διήγημά του "Ο φοιτητής", είναι Πάσχα και ο φοιτητής της Θεολογικής σχολής Ιβάν Βελικοπόλσκι γυρίζει στο χωριό του ξεπαγιασμένος και πεινασμένος. Η ίδια φτώχεια, η ίδια πείνα, το ίδιο κρύο που άφησε όταν έφυγε τον περιμένει και τώρα. Η φύση είναι παγωμένη και μουντή όπως ήταν πάντα, αιώνες τώρα. Στο δρόμο του συναντάει δύο γυναίκες, μάνα και κόρη, χήρες και οι δύο, βασανισμένες, φτωχές και αγράμματες. Ο φοιτητής στέκεται να ζεσταθεί στη φωτιά τους. Τους διηγείται για τον Απόστολο Πέτρο και πώς αυτός τρεις φορές αρνήθηκε τον Χριστό. Οι γυναίκες συγκινούνται και συμπονούν τον Πέτρο.

Στη συγκίνηση αυτή των απλών ανθρώπων από τα πάθη ενός ανθρώπου που έζησε τόσους αιώνες πριν ο φοιτητής διακρίνει κάτι πολύ ελπιδοφόρο.

"Κοίταξε τριγύρω. Μόνο η φωτιά τρεμόπαιζε ήρεμα στο σκοτάδι. Δίπλα της δεν φαινόταν πια κανένας. Ο φοιτητής ξανασκέφτηκε ότι, αφού η Βασιλεία ξέσπασε σε κλάματα και η κόρη της ταράχτηκε, είναι φανερό ότι εκείνο που μόλις πριν διηγόταν και που συνέβη δεκαεννέα αιώνες πριν έχει σχέση με το παρόν, με τις δύο γυναίκες, και ίσως με εκείνο το έρημο χωριό, με τον ίδιο, με όλους τους ανθρώπους.

"(Αντόν Τσέχοβ Ο φοιτητής)

Ο φοιτητής σκέφτηκε ότι το παρελθόν συνδέεται με το παρόν και ξαφνικά ένιωσε χαρά και η ίδια εκείνη η φύση που του φαινόταν μουντή ξαφνικά φωτίστηκε με χρώματα, ζωή και κρυφά νοήματα. Μαζί με την αναγέννηση της φύσης αναγεννάται η ψυχή και το πνεύμα. Μια τυχαία συνάντηση ανατρέπει την απαισιοδοξία του φτωχού, νέου φοιτητή και τον γεμίζει ελπίδες. Ο Αντόν Τσέχοβ είναι δεξιοτέχνης του σύντομου διηγήματος. Μέσα στις λιγοστές σελίδες των διηγημάτων του, ο αναγνώστης προλαβαίνει να νιώσει, κυρίως σε αυτά που δεν ειπώθηκαν, το βάθος των ανθρώπινων συναισθημάτων.

Ελένη Τσολιά