Αντρέι Ταρκόβσκι (4 Απριλίου 1932 - 29 Δεκεμβρίου 1986)

Οι ταινίες του ήταν και παραμένουν μέχρι και σήμερα δυσνόητες για πολλούς θεατές. Διαφέρουν τόσο πολύ από οποιεσδήποτε άλλες ταινίες, που είναι πολύ δύσκολο να αξιολογηθεί η μορφή και το περιεχόμενό τους. Στις ταινίες του δεν υπάρχει υπόθεση, δράση ούτε και το αναμενόμενο " χάπι εντ".

Στα είκοσι περίπου χρόνια που εργάστηκε, από την πρώτη του ταινία το 1962 μέχρι και την τελευταία το 1986,γύρισε μόνο επτά ταινίες. Στις ταινίες του καταργείται η γραμμική χρονική αφήγηση καθώς και η λογική ανάπτυξη της πλοκής. Οι χαρακτήρες κινούνται με τη λογική των ονείρων όπου ο χρόνος και η μνήμη συγχωνεύονται. Ο χρόνος που έχουμε βιώσει, τα  "περασμένα", μένουν στην ψυχή μας. Ο σκηνοθέτης, χρησιμοποιώντας μέσα καθαρά κινηματογραφικά, μας οδηγεί μέσω των συναισθημάτων μας στη σκέψη ότι ο χρόνος επιστρέφει. Θεωρούσε ότι με τη  βοήθεια της συνείδησης μπορούμε να γυρίσουμε πίσω τον χρόνο. Ο χρόνος είναι ενιαίος και αδιαίρετος. Γύρω από το ίδιο τραπέζι κάθονται, τρώνε, πίνουν και κουβεντιάζουν οι προπάπποι και τα εγγόνια γιατί τα περασμένα είναι μέσα μας, είμαστε εμείς οι ίδιοι. Ο Αντρέι Ταρκόβσκι απέδιδε τεράστια σημασία στους δεσμούς των ανθρώπων με την παράδοση, την οικογένεια, την παιδική  ηλικία, τη γη. Οι  δεσμοί με τον χώρο, τον χρόνο και κυρίως με το παρελθόν το οποίο καθορίζει το παρόν και εμπεριέχεται στο μέλλον είναι ισχυρότατοι.

Είχε την άποψη ότι ο κινηματογράφος μπορεί να δαμάσει τον χρόνο, έχει την ικανότητα να τον αποτυπώνει, να τον επαναλαμβάνει και να επιστρέφει σε αυτόν. Σμιλεύοντας τον χρόνο έτσι ονόμασε την πνευματική αυτοβιογραφία του, γιατί θεωρούσε ότι ο σκηνοθέτης σμιλεύει τον χρόνο, όπως ακριβώς ο γλύπτης σμιλεύει το μάρμαρο πετώντας οτιδήποτε αχρείαστο για να  δημιουργήσει την τελική μορφή.

Πολύ συχνά στις ταινίες του απαγγέλλονται ποιήματα του πατέρα του του σημαντικού ποιητή Αρσένι Ταρκόβσκι. Ο Αντρέι Ταρκόβσκι θεωρούσε ότι ο ποιητικός συλλογισμός είναι πιο κοντά στους νόμους με τους οποίους αναπτύσσεται η σκέψη. Έτσι στις ταινίες του υιοθετεί ποιητικούς συνειρμούς  για αυτό και πολλοί θεωρούν ότι ο Αντρέι Ταρκόβσκι επινόησε μια καινούργια κινηματογραφική γλώσσα στην οποία η πραγματική ζωή καταγράφεται όπως καταγράφεται στην ποίηση.

Με το πρώτο κινηματογραφικό του βήμα κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας. Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (1962) είναι η πρώτη του ταινία και είναι βασισμένη στο διήγημα του Βλαντίμιρ Μποκομόλοβ ¨Ιβάν¨. Η  παιδική ηλικία του δωδεκάχρονου Ιβάν διακόπηκε βίαια όταν άρχισε ο Β΄παγκόσμιος πόλεμος. Η βία, ο θάνατος και η φωτιά μέσα από τα μάτια του μικρού Ιβάν είναι το φρικτό αφύσικο πρόσωπο του πολέμου. Η κινηματογραφική γλώσσα του Αντρέι Ταρκόβσκι είναι ονειρική για αυτό οι σκέψεις και τα αισθήματα του μικρού Ιβάν φτάνουν στον θεατή μέσα από τα όνειρά του μικρού παιδιού. Η ταινία αρχίζει με μια ονειρική σκηνή στον παράδεισο που όμως πολύ σύντομα μετατρέπεται σε εφιάλτη. Ενώ στα όνειρα του παιδιού η γη είναι καταπράσινη και δροσερή γύρω του η ίδια αυτή γη βγάζει φωτιές και είναι ξερή και νεκρή.

Η ταινία Καθρέφτης (1974) είναι μια βαθιά εξομολόγηση και ένα δύσβατο μονοπάτι προς την παιδική ηλικία και την πολύπλοκη σχέση με τους γονείς. Τους στίχους, που ακούγονται στην ταινία, διαβάζει ο ίδιος ο ποιητής και πατέρας του σκηνοθέτη Αρσένι Ταρκόβσκι.

΄΄Των συναντήσεων μας την κάθε στιγμή,

 Γιορτάζαμε σαν ευλογία,

μόνοι εμείς στον κόσμο ολάκερο.Κι από

φτερό πουλιού πιο τολμηρή ήσουν ,

σα παραζάλη στη σκάλα ,

πηδούσες τα σκαλιά και

μέσα απ την υγρή την πασχαλία

πήγαινες στη δική σου επικράτεια

απ΄του καθρέφτη την άλλη πλευρά.

(Αρσένι Ταρκόβσκι Οι πρώτες συναντήσεις  Μετάφραση Δημήτρης Τριανταφυλλίδης)

Η υπόθεση της ταινίας  Στάλκερ (1979) είναι βασισμένη στο διήγημα Στην άκρη του δρόμου, των αδελφών Αρκάντι και Μπορίς Στρουκάτσκι. Σε ένα σκηνικό έρημο και εγκαταλελλειμμένο ο στάλκερ, που σημαίνει ιχνηλάτης, οδηγεί έναν συγγραφέα και έναν επιστήμονα σε μια κλειστή περιοχή, στη Ζώνη. Στη Ζώνη βρίσκεται ένα δωμάτιο όπου ικανοποιούνται οι βαθύτερες επιθυμίες του ανθρώπου. Η φιλοσοφική αυτή παραβολή πραγματεύται τη φύση της θρησκείας, της τέχνης αλλά και γενικότερα την ανθρώπινη ύπαρξη.

΄Τυχαίο δεν είναι πως

Δεν χάθηκε το καλό και το κακό,

Κάηκαν όλα κι είναι φωτεινά.

Μα δεν φτάνει αυτό μονάχα

(Αρσένι Ταρκόβσκι Το καλοκαίρι λοιπόν πέρασε...Μετάφραση Δημήτρης Τριανταφυλλίδης)

Η ιστορικο-φιλοσοφική δραματική ταινία Αντρέι Ρουμπλιόβ (1966) διαδραματίζεται στη Ρωσία τον Μεσαίωνα . Ο αγιογράφος Αντρέι Ρουμπλιόβ ζει και δημιουργεί στον ταραγμένο 15ο αιώνα όταν οι ρωσικές πόλεις κράτη κατέβαλλαν φόρο υποτελείας στον Χάνο των Τατάρων ενώ πολεμούσαν  μεταξύ τους. Την εποχή αυτή με την επικράτηση του πρίγκηπα της Μόσχας και την ενότητα των ρωσικών πόλεων, μαναδύεται η ρωσική εθνική συνείδηση. Η ταινία πραγματεύται θρησκεύτικα και πολιτικά θέματα αλλά και την καλλιτεχνική ελευθερία και δημιουργία σε συνθήκες αυταρχικών καθεστώτων.

Ενώ οι ταινίες του Αντρέι Ταρκόβσκι στο εξωτέρικο κέρδιζαν το ένα βραβείο μετά το άλλο στη Σοβιετική Ένωση προβάλλονταν ελάχιστα και δεν το κράτος δεν παραχωρούσε στον σκηνοθέτη  αρκετά λεφτά για τα γυρίσματα.

Μετά τα γυρίσματα της ταινίας Νοσταλγία (1983) στην Ιταλία, ο σκηνοθέτης απηυδισμένος δεν επέστρεψε στη Σοβιετική Ένωση.

Έφυγε από τη ζωή το 1986 στα 51 του χρόνια, νικημένος από τον καρκίνο. Παρόλο που το πέρασμά του από τη ζωή και τον διεθνή κινηματογράφο ήταν σύντομο, το αποτύπωμά του έμεινε ανεξίτηλο.

Το αχρονικό στοιχείο στις ταινίες του, οι φιλοσοφικές παραβολές και τα ενδοσκοπικά ψυχολογικά θέματα είναι η δική του σφραγίδα στην τέχνη του κινηματογράφου.

Ο θεατής βλέπει τα έργα του σαν να κοιτά σε καθρέφτη όπου βλέπει τον εαυτό του. Οι ταινίες του δεν λειτουργούν εγκεφαλικά και δεν προπαγανδίζουν ιδέες. Λειτουργούν συγκινησιακά, φτάνοντας στον θεατή μέσω των συναισθημάτων όπου αντανακλώνται και αναδύονται οι δικές του προσωπικές εμπειρίες.

Ελένη Τσολιά