φωτο διαδίκτυο

Αν αλλάξουμε την αντίληψή μας για την αποτυχία, τότε θα μάθουμε να σταματήσουμε να τη φοβόμαστε!

Σίγουρα, κάποιες φορές, τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως τα έχουμε προγραμματίσει. Σίγουρα, σε όλους μας έχει συμβεί, ίσως και αρκετές φορές, να μην έχουν τα πράγματα την κατάληξη που επιθυμούσαμε και σίγουρα, σε κανέναν από εμάς δεν του αρέσει να χάνει! 

Η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε μια κοινωνία που λατρεύει τις ιστορίες “επιτυχίας” και δε μας επιτρέπει να δώσουμε στον εαυτό μας το δικαίωμα της αποτυχίας. Όσο το σύστημα (οικογενειακό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό) μαθαίνει στους ανθρώπους ότι η αποτυχία δεν είναι επιλογή, τόσο οι άνθρωποι γινόμαστε ανίκανοι να διαχειριστούμε την οποιαδήποτε αντίδραση έχουμε σε μια συνειδητή επιλογή.

Στην ιδέα της αποτυχίας όλοι φοβόμαστε. Φοβόμαστε ότι δεν είμαστε καλοί σε αυτό που κάνουμε. Συνήθως, δεν είναι η ίδια η αποτυχία που μας προκαλεί φόβο. Τον φόβο μάς τον προκαλούν οι αρνητικές σκέψεις και τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν την αποτυχημένη προσπάθεια ενός έργου. 

Η αποτυχία είναι η μη επίτευξη ενός στόχου. Η στάση μας απέναντι στην αποτυχία είναι αυτή που θα καθορίσει το τελικό αποτέλεσμα. Στην πραγματικότητα, η αποτυχία είναι μέρος μιας διαδικασίας προς την επιτυχία. Η αξία της αποτυχίας είναι ανεκτίμητη, αν την αντιμετωπίσεις με ένα σωστό τρόπο σκέψης. Αποτελεί απαραίτητο συστατικό για την εξέλιξη, την ωρίμανση, την πρόοδο και τελικά για την ίδια την επιτυχία. 

Ο διάσημος μπασκετμπολίστας Michael Jordan, που αναγνωρίζεται διεθνώς ως ο καλύτερος καλαθοσφαιριστής όλων των εποχών, είπε: «Με έχουν εμπιστευτεί πολλές φορές για να κερδίσω σε ένα παιχνίδι με τις βολές μου και έχω χάσει. Έχω αποτύχει τόσες πολλές φορές στη ζωή μου, που ούτε καν τις θυμάμαι και γι’ αυτό τελικά έγινα πετυχημένος». Η αξία λοιπόν της αποτυχίας έγκειται στον τρόπο που τη διαχειριζόμαστε. Πώς την αντιμετωπίζουμε και πώς την επανατοποθετούμε προς όφελός μας. 

Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να εκτιμήσει την επιτυχία, αν δεν έχει μάθει πρώτα να χάνει. Η αποτυχία είναι ένας δάσκαλος για το επόμενο βήμα που θα κάνουμε, αποτελεί μέρος κάθε δημιουργικής διεργασίας. Ταυτόχρονα, αυτό που μοιάζει με αποτυχία, συχνά, αποτελεί μια προετοιμασία για μια άλλη δημιουργία. 

Οι άνθρωποι συνηθίζουμε να αυτοσαμποτάρουμε τους εαυτούς μας. Είμαστε αυστηροί κριτές και δε μας επιτρέπουμε την αποτυχία. Χρειάζεται να δώσουμε στον εαυτό μας το δικαίωμα να αποτύχουμε. Μια στιγμή αποτυχίας τη γενικεύουμε. Αντί να λέμε «αυτή τη φορά απέτυχα», λέμε «είμαι αποτυχημένος». Ακόμα καλύτερα, θα μπορούσαμε να πούμε «αυτή τη φορά δεν τα κατάφερα» και να ονοματίσω την αποτυχία ως εμπειρία. Τότε θα ήταν πιο ωφέλιμο να αναρωτηθώ: «Τι μπορώ να πάρω από αυτήν την εμπειρία;». 

Εφόσον μάθουμε κάτι (έμαθα κάτι σε σχέση με τον εαυτό μου), τότε μπορούμε να την πούμε εμπειρία και όχι αποτυχία. Δεν είμαστε οι επιδόσεις μας, αλλά πολύ περισσότερα από αυτό. 

Μέσα από την εμπειρία, θα γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, τις ικανότητές μας και κυρίως τις επιθυμίες μας.  Τον τρόπο να αντιμετωπίζουμε την αποτυχία τον μαθαίνουμε πολύ νωρίς στη ζωή μας, από το οικογενειακό μας περιβάλλον.

Σύμφωνα με μια έρευνα του Stanford University το 2016, τα παιδιά μαθαίνουν τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την αποτυχία από τους γονείς τους. Ορισμένοι γονείς αντιδρούν σε μια αποτυχία του παιδιού τους (π.χ. χαμηλός βαθμός σε μια σχολική επίδοση) επικριτικά. Το κρίνουν αυστηρά και σχολιάζουν με αυστηρούς χαρακτηρισμούς το ίδιο και την επίδοσή του. Κάποιο άλλοι αντιδρούν περισσότερο εποικοδομητικά, εστιάζοντας σε όλα εκείνα που μπορούν να κάνουν το παιδί τους καλύτερο την επόμενη φορά.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γινόμαστε αργότερα κι εμείς αυστηροί κριτές του εαυτού μας. Αναπτύσσουμε, δηλαδή, έναν “επικριτικό εσωτερικό διάλογο”.

Με αυτόν τον τρόπο αυτομαστιγωνόμαστε, νιώθουμε αρνητικά συναισθήματα και δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να δει τη θετική πλευρά της κατάστασης. 

Η αποτυχία μας εξουθενώνει ψυχικά, μας πλημμυρίζει με συναισθήματα λύπης, θυμού, ντροπής και απογοήτευσης, που σίγουρα δε μας βοηθούν να αξιολογήσουμε την αποτυχία μας και να διδαχτούμε από αυτήν. 

Κάθε αποτυχία όμως είναι ένα μάθημα για να γίνεις καλύτερος και να εξελιχθείς. Να μάθουμε, δηλαδή, να βλέπουμε την αποτυχία όχι μέσα από την άποψη της απογοήτευσης, που υπάρχει πάντα, αλλά από μια άλλη οπτική γωνία, από κάποια άλλη πλευρά.

Σε κάθε αποτυχία υπάρχει ένα όφελος. Η απογοήτευση, η θλίψη, ο πόνος θα περάσει και θα αφήσει κάποιο κέρδος, αν αποκτήσουμε τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε τη διαδρομή μας έως εκείνη τη στιγμή που δεν τα καταφέραμε. Να ενισχύσουμε τον «φροντιστικό εσωτερικό μας διάλογο». Εκείνον δηλαδή τον διάλογο με τον εαυτό μας, που μας νοιάζεται, ενδιαφέρεται για εμάς, τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τις ικανότητές μας. Τον εαυτό μας που αισθάνεται ότι εμπλουτίζεται μέσα από την εμπειρία που έζησε. Άλλωστε, δεν υπάρχει αποτυχία που δεν οδηγεί σε προσωπική ανάπτυξη, που δεν οδηγεί σε συνάντηση με ένα καινούργιο εαυτό, σοφότερο, δημιουργικότερο και ικανότερο. Είναι το σκαλοπάτι που θα μας βοηθήσει να προχωρήσουμε μπροστά και να εξελιχθούμε. 

Η αποτυχία είναι ένας τρόπος να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Είναι ένα μέσο να γνωρίσουμε τι πραγματικά θέλουμε και ποια είναι τα όριά μας. Ήταν πραγματικά δική μας επιθυμία το έργο στο οποίο δεν τα καταφέραμε; Ήταν εκείνο που χρειαζόμασταν για εμάς ή κάτι που μας έπεισαν (η οικογένεια, η κοινωνία, το σύστημα κ.λπ.) ότι μας χρειάζεται για να προχωρήσουμε. Όταν μια αποτυχία προέρχεται από τη σύγκρουση του “θέλω” και του “πρέπει” είναι δύσκολο να τη διαχειριστούμε. Μας βοηθά λοιπόν η αποτυχία να επανεξετάσουμε τα “θέλω” μας, να τα διαχωρίσουμε από τα “πρέπει” και να εστιάσουμε σε εκείνα που εμείς θέλουμε για τον εαυτό μας, πραγματικά.

Η αποτυχία, επίσης, μας βοηθά να ανακαλύψουμε τις ικανότητές μας και να αποκτήσουμε καινούργιες γνώσεις. Δοκιμάζουμε τις ικανότητές μας και τις δυνατότητές μας και ανακαλύπτουμε καινούργιες γνώσεις. Μας δίνεται η ευκαιρία να αξιολογήσουμε τι δεν πήγε καλά, να βρούμε την αιτία και να βελτιώσουμε την επίδοσή μας, δοκιμάζοντας εναλλακτικούς τρόπους, διευρύνοντας τις γνώσεις μας και εξελίσσοντας τις ικανότητές μας. Γινόμαστε πιο συγκεκριμένοι και επικεντρωμένοι σε αυτό που θέλουμε να πετύχουμε. 

Ο τρόπος που εμείς αντιμετωπίζουμε και χειριζόμαστε μια στρεσογόνα για εμάς κατάσταση (όπως και αυτή της αποτυχίας) είναι πολύ σημαντικός. Συνήθως αντιδρούμε με λύπη, σύγχυση, θυμό, και απογοήτευση. Η αλήθεια είναι πως αποτελεί μια φυσιολογική πρώτη αντίδραση. Σίγουρα, θα στεναχωρηθούμε και θα θυμώσουμε. Το σημαντικό όμως είναι να μη σταματήσουμε εκεί. Να μάθουμε να σκεφτόμαστε με πιο εποικοδομητικό τρόπο και να μπορούμε να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας και να μετατρέψουμε σε άλλα περισσότερο θετικά και ωφέλιμα για εμάς συναισθήματα. Να μάθουμε να αποδεχόμαστε τα αρνητικά συναισθήματα και να τα χρησιμοποιήσουμε τελικά υπέρ μας. Να καλλιεργήσουμε μια κάποια ανθεκτικότητα απέναντι στις αποτυχίες που βιώσαμε κάποια στιγμή, να πάρουμε τη γνώση και να διατηρήσουμε μια ψυχική ευεξία που θα προέλθει απ’ όλη αυτή τη διαδικασία. Να επανεκτιμήσουμε την κατάσταση, να ορίσουμε ξανά την αποτυχία (να τη δούμε ως εμπειρία), ώστε να γίνουμε καλύτεροι μέσα από αυτήν. Να γίνουμε πιο έμπειροι, πιο σοφοί, πιο δυνατοί.  Η αποτυχία σίγουρα δεν είναι το τέλος. Αποτελεί μέρος της διαδρομής μας. Είναι φυσικό και απαραίτητο κομμάτι της εξέλιξής μας και ως τέτοιο θα πρέπει να την αντιμετωπίζουμε. Αν αλλάξουμε την αντίληψή μας για την αποτυχία, τότε θα μάθουμε να σταματήσουμε να τη φοβόμαστε!

Βασιλική Βελιβασάκη Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια