Στη σλαβική μυθολογία η σημύδα είναι δέντρο ιερό και περιβάλλεται από θρύλους και δοξασίες  που συνδέουν τον κόσμο των ζωντανών με τον κόσμο των νεκρών. Η σημύδα έχει σχέση και με τις γοργόνες των λιμνών, που σύμφωνα με τη σλαβική μυθολογία είναι οι ψυχές των πνιγμένων κοριτσιών και των νεκρών αβάφτιστων παιδιών.

Μιά πανέμορφη γοργόνα με μακριά πράσινα μαλλιά βγήκε για λίγο στην όχθη της λίμνης του δάσους. Για πρώτη φορά αντίκρισε τον θεό ήλιο,τον παντοδύναμο Χορς. Λούστηκε στο φως του και τον ερωτεύτηκε. Ο θεός ήλιος άπλωσε τα χέρια για να αγκαλιάσει το λυγερό κορμί της, οι ακτίνες του όμως την έκαψαν.

Τα πράσινα σγουρά μαλλιά της γοργόνας έγιναν φύλλωμα, τα χέρια της τινάχτηκαν ψηλά και έγιναν κλαδιά και η λιγερή κορμοστασιά της μετατράπηκε σε κορμό. Το απαλό της δέρμα είναι ο λευκός φλοιός της σημύδας και τα μαύρα στίγματά του είναι τα καυτά φιλιά των ακτίνων του θεού ήλιου. Ο θεός ήλιος για να μην την αποχωριστεί, μετέτρεψε την ωραία γοργόνα σε  δέντρο με λευκό κορμό κι αυτή δεν επέστρεψε ποτέ στον υδάτινο κόσμο της.

Η σημύδα έγινε το σύμβολο του φωτός και της θηλυκότητας και θεωρείται προστάτιδα των κοριτσιών. Σε πολλές γιορτές τα κορίτσια πλέκουν στεφάνια με τα φύλλα της σημύδας και στολίζουν τα μαλλιά τους. Στους πίνακες των Ρώσων ζωγράφων η σημύδα πολλές φορές απεικονίζεται με τη μορφή νεαρού κοριτσιού που είναι μέρος του ενιαίου κόσμου της φύσης: του υδάτινου κόσμου των ποταμών και των λιμνών και της αέναης ζωής του δάσους με τα πολύχρωμα λουλούδια και τα δέντρα.

Η σημύδα με τον λευκό φλοιό και τα λεπτά, διάφανα φύλλα της που τα διαπερνά το φως του ήλιου είναι δέντρο φωτεινό και τα δάση με τις σημύδες είναι πάντα πλημμυρισμένα στο φως.

Οι χωρικοί φύτευαν μια σημύδα κοντά στο σπίτι τους για να τους φέρνει καλή τύχη και με το θρόισμα των φύλλων της, που είναι οι ψίθυροι των νεκρών, να θυμίζει στους ζωντανούς ότι η ζωή φεύγει γρήγορα, διαλύεται και χάνεται στον αέρα σαν το θρόισμα των φύλλων της.

Το φτωχικό σπίτι με τη σημύδα απεικονίζει τη μελαγχολία και τη νοσταλγία για τη ζωή που φεύγει και χάνεται σαν το θρόισμα των φύλλων της.

"Μίλησε το μικρό δασάκι,τα είπε όλα
με της σημύδας τη χαρούμενη λαλιά
Κι οι γερανοί θλιμμένα αργοπετώντας
Για κανένανε δε θλίβονται πια.
Λύπη γιατί;Στον κόσμο ετούτον όλοι
Περνάμε, φεύγουμε•το σπίτι πια αδειανό •
(…)
Θλίψη καμμία για τα χαμένα χρόνια εκείνα
Μήτε για της ψυχής μου τους απριλανθούς•
(...)
Κι αν ο καιρός, σκουπίζοντας με τον αγέρα,
όλα τα μάσει σ' έναν άχρηστο σωρό,
έτσι να πείτε:το χρυσό δασάκι πέρα
όλα τα μίλησε με λόγο καθαρό.

(Σεργκέι Γιεσένιν , απόδοση Γιάννη Ρίτσου)

Ο φλοιός της σημύδας είναι ελαστικός και εύκολος στην επεξεργασία για αυτό και από τα παλιά χρόνια στη Ρωσία φτιάχνουν κοσμήματα από τον φλοιό της. Ο Φαμπερζέ, ο χρυσοχόος των Ρομανόβ, του τελευταίου αυτοκρατορικού οίκου της Ρωσίας, έφτιαξε ένα πασχαλινό αβγό από τον ιδιαίτερα ανθεκτικό φλοιό της σημύδας της περιοχής της Καρέλιας. Λέγεται ότι η έκπληξη που έκρυβε μέσα του το πολύτιμο αυτό αβγό ήταν ένας μικροσκοπικός ελέφαντας από χρυσό, ασημί και διαμάντια. Ο τελευταίος τσάρος θα δώριζε το πασχαλινό αυτό αβγό από φλοιό σημύδας στη μητέρα του. Ήταν το Πάσχα του 1918 και το κομψοτέχνημα αυτό χάθηκε μέσα στη λαίλαπα της επανάστασης, δημιουργώντας γύρω του θρύλους μιας και κατά καιρούς πολλοί είπαν ότι το είχαν στην κατοχή τους.

Η σημύδα, δέντρο ιερό και λατρεμένο, ανταπέδωσε την αγάπη με την οποία περιβάλλεται, με ένα πολύτιμο δώρο. Φύλαξε χαραγμένα στον φλοιό της κείμενα γραμμένα στην καθομιλουμένη γλώσσα της μεσαιωνικής Ρωσίας. Στα μεσαιωνικά χρόνια στον φλοιό της σημύδας, που ήταν δωρεάν υλικό για γραφή, χάρασσαν μικρά κείμενα κυρίως προσωπικού χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα επιστολές, οικονομικές συμφωνίες ή ακόμα και ασκήσεις για την εκμάθηση της γραφής.

Η ανακάλυψη των φλοιών αυτών από τους αρχαιολόγους το 1951 και η περαιτέρω μελέτη τους από τους φιλολόγους -γλωσσολόγους άλλαξε τις αντιλήψεις για τη ζωή στη μεσαιωνική Ρωσία. Από τις επιστολές φαίνεται ο τρόπος ζωής των απλών ανθρώπων, ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζονταν τις περιουσίες τους ακόμα και το πώς διδασκόταν η γραφή. Σώθηκαν πολλές σημειώσεις και ασκήσεις γραφής ενός μικρού παιδιού καθώς και οι ζωγραφιές του. Το πιο εκπληκτικό ίσως είναι ότι οι  επιστήμονες, πριν την ανακάλυψη των φλοιών, πίστευαν ότι γραφή γνώριζαν μόνο οι ιερωμένοι και οι πολύ πλούσιοι γαιοκτήμονες, οι οποίοι δεν έγραφαν στην καθομιλουμένη γλώσσα αλλά στην εκκλησιαστική σλαβονική. Τα κείμενα σε φλοιό σημύδας είναι γραμμένα στην ομιλούμενη γλώσσα της μεσαιωνικής εποχής (11ος -15 ος αιώνας) και περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες γιατί τις έγραψαν απλοί άνθρωποι οι οποίοι γνώριζαν γραφή ανάμεσα στους οποίους και πολλές γυναίκες. Το ότι υπήρχαν πολλές γυναίκες που γνώριζαν γραφή και διαχειρίζονταν τις περιουσίες τους ήταν κάτι που μέχρι τότε οι ερευνητές αγνοούσαν.

Όπως σύμφωνα με τις δοξασίες του ρωσικού λαού, η σημύδα ενώνει τον κόσμο των ζωντανών με τον κόσμο των νεκρών έτσι και οι επιστολές στον φλοιό σημύδας ένωσαν τον κόσμο των νεκρών προγόνων με τον κόσμο των απογόνων τους. Έφεραν τις φωνές τους μέσα από τους αιώνες στις μέρες μας ,αλλάζοντας τις αντιλήψεις των σύγχρονων ανθρώπων για τη ζωή των ανθρώπων που έζησαν τον  μεσαίωνα.

Στη ρωσική γλώσσα η λέξη σημύδα (берёза) είναι φορτισμένη συναισθηματικά, είναι γεμάτη με εικόνες και νοήματα που έχουν σχέση με την αντίληψη που έχει ο ρωσικός λαός για τον κόσμο που μας περιβάλλει, για την σύνδεση με την πατρίδα, με το παρόν και το παρελθόν της.

Ο φλοιός της σημύδας δημιούργησε θρύλους, κατέγραψε ιστορικά γεγονότα και περιπέτειες και  είναι αναπόσπαστο μέρος της ξεχωριστής αντίληψης και εικόνας που έχει ο ρωσικός λαός για τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Ελένη Τσολιά