Παιχνίδια, οικιακά σκεύη, κανάτες και αγαλματίδια στολισμένα με ζωγραφιές σε διάφορες αποχρώσεις του γαλάζιου. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των κεραμικών γκζελ είναι η διακόσμηση με ζωγραφιές που απεικονίζουν λουλούδια σε αποχρώσεις του μπλε πάνω σε λευκό φόντο με μοτίβα της ρωσικής λαϊκής τέχνης.

Γκζελ ονομάζεται μία περιοχή κοντά στη Μόσχα και είναι ένα σύμπλεγμα το οποίο αποτελείται από 27 χωριά. Λόγω της ιδιομορφίας του εδάφους της περιοχής αυτής οι κάτοικοι από τα παλιά χρόνια ασχολούνταν με την αγγειοπλαστική. Στο έδαφος της περιοχής Γκζελ υπάρχουν πολλά στρώματα πηλού, τα οποία είναι ιδανικά για την κατασκευή κεραμικών. Οι αγγειοπλαστες της περιοχής Γκζελ αναφέρονται στα χρονικά ήδη από τον 14ο αιώνα όταν απέκτησαν το δικαίωμα να μην είναι δουλοπάροικοι και να ασχολούνται μόνο με την αγγειοπλαστική.

Τον 17ο αιώνα, κατόπιν διαταγής της αυτοκράτειρας Ελιζαβέτας Πετρόβνα, το έδαφος της περιοχής Γκζελ μελετήθηκε από τους επιστήμονες Μιχαήλ Λομονόσοβ και Ντμίτρι Βινογκράντοβ.

Αναφέρονται 17 είδη πηλού δύο εκ των οποίων είναι κατάλευκα και ιδανικά για την κατασκευή πορσελάνης. Ο Μιχαήλ Λομονόσοβ και ο Ντμίτρι Βινογκράντοβ είχαν αναλάβει να επεξεργαστούν και να ανακαλύψουν το μυστικό της κατασκευής της πορσελάνης, το οποίο μέχρι τότε κρατούσαν μυστικό οι Κινέζοι.

"Ίσως δεν υπάρχει αλλού στον κόσμο έδαφος τόσο καθαρό και χωρίς προσμείξεις, τέτοιο που οι χημικοί ονομάζουν παρθένο, αυτό που χρησιμοποιούν για την κατασκευή πορσελάνης, τέτοια είναι η γη του Γκζελ. Πουθενά αλλού δεν είδα γη πιο λευκή! "

(Μιχαήλ Λομονόσοβ)

Ο χημικός Ντμίτρι Βινογκράντοβ, μετά από πολλά πειράματα, ανακάλυψε τη σύνθεση της πορσελάνης, η οποία μέχρι τότε ήταν ένα μυστικό που κρατούσαν καλά κρυμμένο οι Κινέζοι. Η σύνθεση της πορσελάνης αποτέλεσε και για τη Ρωσία κρατικό μυστικό. Το 1744 άρχισε να λειτουργεί το Αυτοκρατορικό Εργοστάσιο Πορσελάνης στην Αγία Πετρούπολη. Στην αρχή έφτιαχναν δοχεία για φάρμακα αργότερα όμως έφτιαχναν πολύχρωμα παιδικά παιχνίδια και  στολίδια. Οι ζωγραφιές στη διακόσμηση ήταν περίτεχνες, πολύπλοκες και πολύχρωμες. Με τη πάροδο του χρόνου η μόδα και οι ανάγκες των ανθρώπων άλλαζαν αλλά και οι τεχνίτες τελειοποιούσαν την τέχνη τους.

Τον 19ο αιώνα τα κεραμικά γκζελ ήταν ήδη γνωστά και περιζήτητα σε όλη τη Ρωσία.

Στα τέλη του 19ου αιώνα οι κατασκευαστές των πορσελάνινων  αντικειμένων γκζελ εγκατέλειψαν την πολυχρωμία και πέρασαν στη μονοχρωμία με τα γνωστά γαλάζια λουλούδια σε λευκό φόντο. Τα μοτίβα αυτά των λουλουδιών είναι εμπνευσμένα από τα εικαστικά θέματα της λαϊκής τέχνης. Σιγά  σιγά απλοποιήθηκαν όχι μόνο τα σχέδια αλλά και τα ίδια τα σκεύη, τα οποία έπαψαν να αποτελούν είδος πολυτελείας και μετατράπηκαν σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Η αναβίωση των κεραμικών γκζελ, μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, είναι συνδεδεμένη με τη ζωγράφο Νατάλια Μπεσαράμποβα, η οποία βασισμένη στην παράδοση κατάφερε να διαφοροποιήσει και να εκμοντερνίσει τα πορσελάνινα σκεύη, φτιάχνοντας χρηστικά οικιακά σκεύη από λεπτή πορσελάνη εξαιρετικής ποιότητας σε καινούργια σχήματα και διακόσμηση. Η δημιουργική προσέγγισή της έδωσε στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης καλλιτεχνική αξία.

Η λαϊκή παράδοση στη διακόσμηση και οι επιστημονικές έρευνες στην κατασκευή, κατάφεραν να συνεχίσουν την αρμονική συνύπαρξη και πορεία από το παρελθόν στο παρόν και όπως το σμάλτο καλύπτει, λειαίνει και ομορφαίνει τον ψημένο πηλό έτσι και η δημιουργική προσέγγιση της λαϊκής κληρονομιάς εξελίσσει και συνεχίζει δημιουργικά τη λαϊκή παράδοση.

Ελένη Τσολιά