Λένε πως τα παραμύθια είναι αυτά που δεν έγιναν ποτέ, κι όμως υπήρχαν από πάντα. Το μαγικό παραμύθι είναι από τα αρχαιότερα παραμυθιακά είδη. Η ικανότητα του ανθρώπου να αφηγείται όχι μόνο περιγράφοντας τον κόσμο που τον περιβάλλει αλλά και μετατρέποντάς τον με την φαντασία του είναι κάτι που με τον καιρό μετατράπηκε σε μέσο για να διαμορφώνει τις βαθύτερες αγωνίες και τους φόβους του, τις ελπίδες και τις προσδοκίες του αλλά και τις αντιλήψεις του για το τι είναι ηθικό και δίκαιο.

Ο καινούργιος αυτός κόσμος της φαντασίας είναι μια τρίτη διάσταση παράλληλη με τον πραγματικό κόσμο που μας περιβάλλει, τη φύση, τα ζώα, τις καιρικές συνθήκες αλλά και τον εσωτερικό κόσμο  του ανθρώπου τους φόβους, τις αγωνίες και τη χαρά του. Ο ιστός αυτός των φαντασιακών ιστοριών περιβάλλει τη ζωή των ανθρώπων από τα αρχαία χρόνια ενώνοντάς τους σε κοινότητες με κοινή γλώσσα. Η αφήγηση ιστοριών είναι ένας από τους παράγοντες που ένωσε τους ανθρώπους σε κοινότητες και έτσι μπόρεσαν να δράσουν συντονισμένα και να αναπτύξουν κοινό πνευματικό και υλικό πολιτισμό. Η αφήγηση ιστοριών συνδέει τους ανθρώπους δημιουργώντας κοινότητες με κοινή παράδοση που όχι μόνο μοιράζονται μεταξύ τους αλλά και κληρονομούν στους απογόνους τους τον τρόπο ζωής τους, τις εμπειρίες τους ,τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις τους.

Το 19ο αιώνα όταν αναπτύχθηκε η εθνογραφία και η λαογραφία οι ερευνητές άρχισαν να καταγράφουν τα λαϊκά παραμύθια. Αρχικά δόθηκε περισσότερη προσοχή στο ιδιαίτερο εθνικό χρώμα που έχουν τα παραμύθια του κάθε λαού, αργότερα όμως μελέτησαν και συνέκριναν τα κοινά χαρακτηριστικά των παραμυθιών: στην πλοκή, στους χαρακτήρες καθώς και στην αντίληψη του κόσμου και των πραγμάτων, στη συλλογική νοοτροπία, στις αξίες, στις ψυχολογικές δομές που  οργανώνουν αλλά και απομονώνουν και διακρίνουν την κάθε κοινότητα από τις άλλες. 

Τα ρωσικά λαϊκά παραμύθια, ονομάζονται сказки (σκάσκι) από το ρήμα сказывать (διηγούμαι, αφηγούμαι). Η διήγηση των παραμυθιών ήταν μια ολόκληρη παράσταση, ο αφηγητής των παραμυθιών άλλαζε την φωνή του, μιμούμενος τα πρόσωπα του παραμυθιού. Ο τόνος της φωνής του γινόταν άλλοτε κωμικός και άλλοτε τρομαχτικός. Αυτούς τους δεξιοτέχνες της αφηγηματικής  τέχνης ο λαός τους αγαπούσε πολύ. Ίσως γιατί ο μαγικός κόσμος των παραμυθιών, που αυτοί δημιουργούσαν, ήταν μια άλλη παράλληλη ζωή.  Ενώ στην πραγματική ζωή οι άνθρωποι δούλευαν σκληρά όλη μέρα στα χωράφια οργώνοντας, θερίζοντας, αλέθοντας σιτηρά, φροντίζοντας τα ζώα τους, ξαφνικά αυτά τα ίδια τα χωράφια και τα δάση στα παραμύθια άρχιζαν να μιλούν, οι λύκοι και οι αρκούδες έρχονταν μιλώντας και χορεύοντας στα ξέφωτα, οι κεραυνοί φώτιζαν το σκοτεινό δάσος και μάθαιναν στους ανθρώπους τον ξαφνικό θάνατο και το εφήμερο της ζωής.

Η γλώσσα του παραμυθιού μοιάζει με τη  γλώσσα της ποίησης, όπου δεν υπάρχει χώρος και χρόνος. Τα παλάτια χτίζονται μέσα σε μια νύχτα και το τραπέζι μπορεί να θρέψει όλους τους πεινασμένους. 

Τα ρωσικά λαϊκά παραμύθια είναι ένας κόσμος μοναδικός, γεμάτος με τα πυκνά δάση της Ρωσίας, άλλοτε καταπράσινα κι άλλοτε κατάλευκα. Στα δάση αυτά μπορείς να συναντήσεις αρκούδες και λύκους, ζώα τρομαχτικά, όχι όμως τόσο τρομαχτικά και απειλητικά όσο η Μπάμπα Γιακά. Η μάγισσα των ρωσικών παραμυθιών, που όπως όλες οι μάγισσες είναι γριά με μύτη σουβλερή, με μακριά μαύρα νύχια και λιγοστά σάπια, ετοιμόρροπα δόντια. Ντυμένη με κουρέλια ζει μόνη στο δάσος, στην καλύβα της που στέκεται πάνω σε πόδια πουλιού. Ο φράχτης της καλύβας της είναι φτιαγμένος από ανθρώπινα κόκαλα και κρανία που το βράδυ εκπέμπουν φως και καθώς το σκοτάδι τυλίγει το δάσος ρίχνουν φρικτές σκιές σε ολόκληρο το δάσος. Πετάει μέσα σε ένα γουδί και με τη σκούπα που κρατάει σβήνει τα ίχνη της. Οι ήρωες των παραμυθιών συχνά ζητούν χάρες από τη Μπάμπα Γιακά. Αυτή τους ακούει γελώντας μοχθηρά, τρίβοντας τα χέρια με χαιρεκακία. Κάποιες φορές συμπεριφέρεται δίκαια και τηρεί τις υποσχέσεις της, άλλες φορές πάλι απειλεί, φοβερίζοντας ότι θα φάει τα μικρά παιδιά που χάθηκαν στο δάσος. 

Ένας άλλος σημαντικός ήρωας  των ρωσικών παραμυθιών είναι ο Ιβάν ο τρελός. Ο Ιβάν είναι γενναίος και πάντα βοηθά τους αδύνατους. Καλόκαρδος, καλοπροαίρετος και αφελής, στα μάτια των γύρω του φαντάζει χαζός. Στο τέλος του παραμυθιού, μετά από πολλές περιπέτειες, ο Ιβάν βγαίνει πάντα κερδισμένος. Κερδίζει την ευτυχία του με το σπαθί του. Η αγαπημένη του δεν πια βάτραχος αλλά πεντάμορφη πριγκίπισσα και ο Ιβάν έχει νικήσει την κακία και την πονηριά. Η μορφή και ο χαρακτήρας του ήρωα αυτού των λαϊκών ρωσικών παραμυθιών έχει δεχθεί πολλές ερμηνείες. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι ο Ιβάν ενσαρκώνει τον ίδιο τον λαό. Ευκολόπιστος και αφελής καθώς είναι, γίνεται αντικείμενο κοροϊδίας από τους γύρω του, που συχνά τον ξεγελούν και τον κοροϊδεύουν. 

Στα παραμύθια, όμως πάντα νικά το καλό και το δίκαιο, έτσι ο Ιβάν αν και λίγο τεμπέλης και αγαθός, στο τέλος του παραμυθιού θριαμβεύει και μαζί του θριαμβεύει και η δικαιοσύνη.

Τα λαϊκά παραμύθια, αυτή η άχρονη κληρονομιά, η αρχαία γνώση που δεν έχει χαθεί, είναι μια πηγή ανεξάντλητη. Στα παραμύθια βρίσκονται συμπυκνωμένες οι λαϊκές αντιλήψεις για το τι είναι καλό, ωραίο, σημαντικό και δίκαιο και τι είναι άσχημο και άδικο. Μέσα στη μυθική πραγματικότητα των παραμυθιών ο χρόνος χάνεται ολότελα από τον έλεγχο του νου μας, τα λόγια όμως των απλών ανθρώπων και η πολύχρωμη γλώσσα τους είναι μια ανεξάντλητη πηγή για να κατανοήσουμε τις λαϊκές αντιλήψεις. Είναι το χρυσό κλειδί που μας δίνουν οι απλοί άνθρωποι άλλων εποχών για να κατανοήσουμε τι θεωρούσαν εκείνοι πραγματικά ωραίο, δίκαιο και ηθικό.

Ελένη Τσολιά