Ο "κύκλος του Αμπράμτσεβο" έτσι ονομάζονταν οι καλλιτέχνες που σύχναζαν στο αγρόκτημα του βιομήχανου και μαικήνα Σάββα Μάμαντοβ. Λίγο έξω από τη Μόσχα, μέσα στη  ρωσική φύση με λιβάδια και δάση καταπράσινα το καλοκαίρι, ανθισμένα την άνοιξη, ολόλευκα τον  χειμώνα και πολύχρωμα το φθινόπωρο ζούσε η οικογένεια του Σάββα και της  Ελιζαβέτας Μάμαντοβ στο αγρόκτημά της. Ο Σάββα Μάμαντοβ, άνθρωπος βαθιά καλλιεργημένος και λάτρης του θεάτρου, στήριζε με κάθε τρόπο πολλούς καλλιτέχνες .

"Για την πλήρη κατανόηση της σκηνικής πραγματικότητας και ομορφιάς που επεδίωκα, μου ήταν απαραίτητο να γνωρίσω την αλήθεια και την ποίηση της αυθεντικής ζωγραφικής. Στον κύκλο του Μάμαντοβ βρήκα ανθρώπους σπάνιου ταλέντου, που εκείνον τον καιρό αποτελούσαν τη ρωσική πρωτοπορία στη ζωγραφική και από τους οποίους είχα την τύχη να διδαχτώ πολλά. Ήταν ο Σερόβ, ο Λεβιτάν,οι αδερφοί Βασνετσόβ, ο Καρόβιν, ο Πολένοβ, ο Αστραούχοβ, ο Νέστεροβ και ο Βρούμπελ. "(Φιόντορ Σαλιάπιν." Η μάσκα και η ψυχή "εκδ. Λέμβος)

Από πολύ μικρή ηλικία ο Βαλεντίν Σερόβ βρέθηκε στον κύκλο των ζωγράφων και των μουσικών του Αμπράμτσεβο. Η οικογένεια Μάμαντοβ ήταν για αυτόν η δεύτερη οικογένεια του. Εδώ ζωγράφισε τον πιο γνωστό του πίνακα"Το κορίτσι με τα ροδάκινα", ο οποίος σήμερα εκτίθεται στην πινακοθήκη Τρετιακόβσκαγια. Μοντέλο του ήταν η Βέρα Μάμαντοβα, κόρη του Σάββα και της Ελιζαβέτας Μάμαντοβ. Κάτω από το φως που μπαίνει από το παράθυρο, το γεμάτο ζωή ροδαλό, δωδεκάχρονο κορίτσι σε συνδιασμό με τα ριγμένα στο τραπέζι ροδάκινα, συνθέτουν τη φωτεινή, χαρούμενη αίσθηση της ζωής.

"Το μόνο που κατάφερα είναι η φρεσκάδα, αυτή η ιδιαίτερη φρεσκάδα που πάντα αισθάνεσαι στη φύση αλλά απουσιάζει από τους πίνακες." (Βαλεντίν Σερόβ) 

Η απαλότητα στις προσωπογραφίες του επιτυγχάνεται με χαλαρές πινελιές που μαζί με τις τονικές ιδιαιτερότητες στο χρώμα  συνθέτουν το μοναδικό δικό του στυλ. Η μοντέρνα απεικόνιση του προσώπου είναι συγκερασμένη με την απεικόνιση της προσωπικότητας και του ψυχικού του κόσμου. Ο Βαλεντίν Σερόβ, μετρ στις προσωπογραφίες,φιλοτέχνησε πολλά πορτρέτα της αυτοκρατορικής οικογένειας  των Ρομάνοβ. Οι καλλιτεχνικές του αναζητήσεις δυνδιασμένες  με το διεισδυτικό του βλέμμα συνέθεσαν μοντέρνα πορτρέτα της αυτοκρατορικής οικογένειας όπου οι απεικονιζόμενοι δεν είναι απόμακροι  και μεγαλόπρεποι  αλλά άνθρωποι στα μάτια των οποίων διακρίνεται  θλίψη, καλοσύνη ακόμα και αδυναμία.

Η προσωπογραφία του τελευταίου τσάρου ήταν παραγγελία της συζύγου του. Αρχικά έγινε πρόταση στον Βαλεντίν Σερόβ να ζωγραφίσει το πορτρέτο του τσάρου βασισμένος σε φωτογραφία του, ο ζωγράφος όμως δεν δέχτηκε και ο αυτοκράτορας συμφώνησε να ποζάρει. Ο αυτοκράτορας κοιτάζει τον θεατή φορώντας τα καθημερινά του ρούχα, χωρίς παράσημα και άλλα διακριτικά . Το φόντο είναι λιτό για αυτό και ο θεατής συγκεντρώνει την προσοχή του στο πρόσωπο του Νικόλαου. Το βλέμμα του είναι θλιμμένο σαν να προαισθάνεται  το τραγικό του τέλος. Ο πίνακας και η εικόνα αυτή του τσάρου δεν άρεσε στην αυτοκράτειρα, γι αυτό και ο Σερόβ έκανε ένα αντίγραφο του πίνακα φοβούμενος μήπως ο πίνακάς του καταστραφεί. Ο αυθεντικός πίνακας όντως καταστράφηκε από τους επαναστάτες το 1917. Μέχρι τις μέρες μας έφτασε το ημιτελές αντίγραφο   το οποίο εκτίθεται στην πινακοθήκη Τρετιακόβσκαγια στη Μόσχα.

Η προσπάθειά του να συλλάβει την οπτική εντύπωση που δημιουργεί το φως και την  αρμονία των χρωμάτων της φύσης  ήταν η σύγχρονη ματιά όχι μόνο στην απεικόνιση των προσώπων και της φύσης αλλά και των αρχαίων μύθων. Οι ανασκαφές στις Μυκήνες και στην Κνωσό είχαν διεγείρει τη φαντασία και τη ρομαντική επιθυμία πολλών ζωγράφων που επιθυμούσαν να δουν τις πολύχρυσες Μυκήνες, τις πολυσύνθετες εκπληκτικές τοιχογραφίες της Κνωσού και να ψηλαφήσουν τα μάρμαρα που αντανακλούν το ίδιο φως για τόσους αιώνες. Κατάφερε να πραγματοποίησε το πολυδάπανο αυτό ταξίδι στην Ελλάδα το 1907 μαζί με το φίλο του επίσης ζωγράφο και σκηνογράφο Λέων Μπακστ. Ο Λέων Μπακστ πολλά χρόνια μετά έγραψε το βιβλίο "Ο Σερόβ και εγώ στην Ελλάδα. Ταξιδιωτικές σημειώσεις", στο οποίο περιγράφει τις εντυπώσεις τους από το ταξίδι αυτό. 

"Αγναντεύωντας τα Χανιά. Τέσσερις ώρες ήμασταν αγκυροβολημένοι μπροστά στα Χανιά. (...) Τρέχω στο κατάστρωμα, ακουμπώ τα ζεστά από το κατράμι καραβόσκοινα, κοιτάζω με ταραχή το άγνωστο, μεγάλοπρεπο νησί. Τι αναπάντεχη Ελλάδα! Αράδες μπροστά μου οι αμμώδεις κοκκινωποί βράχοι, που τους διακόπτουν οι σκουροκίτρινες οριζόντιες γραμμές των κάστρων. (...) Λίγο πιο πάνω, σαν σκορπισμένα κοπάδια, οι σταχτογκρίζοι ελαιώνες. Ακόμα πιο πάνω ξανά γυμνοί, έρημοι, άγριοι και κλασσικοί βράχοι(...) Ο ασημένιος πρωινός ουρανός διαχέει παντού το ζωογόνο, εκτυφλωτικό φως "(Λέων Μπακστ Ο Σερόβ και εγώ στην Ελλάδα. Ταξιδιωτικές σημειώσεις.) 

Στην σύγχρονή τους Ελλάδα έψαχναν την αρχαία Ελλάδα του φωτός, των φιλοσόφων, των τραγωδών και των μύθων. Τον απασχολούσε η σύγχρονη απόδοση των αρχαίων μύθων και το ταξίδι του στην Ελλάδα η επαφή με τη φύση της, η ζωγραφική κάτω από  τον ήλιο ήταν ο δικός του τρόπος στοχασμού και θέασης του χρώματος και του φωτός. Η προσέγγιση του Σερόβ ήταν αυθεντική και καινοτόμα: συνδίασε με τρόπο μοναδικό την ιμπρεσιονιστική ελευθερία με την επικότητα της αρχαιότητας. Οι τοιχογραφίες της Κνωσού  το στοιχείο της γεμάτης ζωντάνια κίνησης, η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος, η ζωηρότητα των μορφών και τα έντονα χρώματα άφησαν αποτύπωμα στα μετέπειτα έργα του,που ο συνδυασμός των τόνων του μαύρου, του μπλε και του καφέ θυμίζουν πολύ τις τοιχογραφίες της Κνωσού. 

Στον πίνακά του "Η αρπαγή  της Ευρώπης" ο αρχαίος μύθος απεικονίζεται με τρόπο σύγχρονο. Μια απλή, πρωτόγονη σύνθεση, όπου η θάλασσα και ο ουρανός ενώνονται με παραβολικές, κυρτές γραμμές. Η Ευρώπη, με όψη σύγχρονης νεαρής κοπέλας, και ο ταύρος είναι ζωγραφισμένοι με  τα χρώματα των τοιχογραφιών της Κνωσού.

Ο θάνατός του  ήταν ακαριαίος. Τέσσερα μόλις χρόνια μετά το ταξίδι του στην Ελλάδα και ενώ ετοίμαζε τα πινέλα και τα χρώματά του για να αρχίσει ένα καινούργιο πορτρέτο, έπαθε καρδιακή προσβολή. Έζησε μόνο 49 χρόνια, όμως το αυθεντικό αποτύπωμα του στην τέχνη είναι αθάνατο. Οι πειραματισμοί του με το φως και τα χρώματα, η φρεσκάδα των προσωπογραφιών του, η ματιά του που διείσδυσε στα βάθη της ψυχής των εικονιζόμενων καθώς και η Ελλάδα των μύθων και του φωτός αποθανατίστηκαν στους πίνακές του.

Ελένη Τσολιά