Τον Μάιο του 1799 γεννήθηκε ο εθνικός ποιητής της Ρωσίας Αλεξάντρ Σεργκέγιεβιτς Πούσκιν.

Το ποιητικό και το πεζό του έργο είναι η αφετηρία όχι μόνο της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας  αλλά και της σύγχρονης ρωσικής γλώσσας. Στο έργο του αξιοποίησε τον πλούτο της λαϊκής φαντασίας και την παραστατική δύναμη της ρωσικής γλώσσας. Έγραφε στη γλώσσα που άκουγε γύρω του μόνο από τους δουλοπάροικους χωρικούς. Οι ευγενείς, θεωρώντας τη ρωσική γλώσσα κατώτερη, μιλούσαν μεταξύ τους κυρίως στα γαλλικά. Η αγαπημένη του παραμάνα, η δουλοπάροικη Αρίνα Ροντιόνοβνα, η γυναίκα που τον μεγάλωσε με την άδολη αγάπη της αλλά και με τα λαϊκά παραμύθια και τα τραγούδια του λαού, ήταν για αυτόν ο ίδιος ο λαός.

"Των παιδικών μου χρόνων λατρεμένη 

φίλη μου, κουρασμένη περιστέρα· 

σε δάση σκοτεινά χαμένη, πέρα, 

η αγάπη σου ακόμη με προσμένει

(Α. Σ. Πούσκιν απόδοση :Γιώργος Μπλάνας) 

Η χειμαρρώδης, παραστατική γλώσσα των λαϊκών ρωσικών παραμυθιών τραγουδιών καλλιεργούσαν τη φαντασία του μελλοντικού ποιητή και γέννησαν μέσα του την αγάπη και το θαυμασμό για τη μητρική του γλώσσα.

Ο Αλεξάντρ  Πούσκιν εισήγαγε στη Ρωσική λογοτεχνία ένα ευρύ φάσμα λογοτεχνικών ειδών. Έγραψε ποίηση, έμμετρα μυθιστορήματα, παραμύθια, διηγήματα και δραματικά έργα. Αξιοποιώντας  τη λαϊκή παράδοση, τον πλούτο της λαϊκής φαντασίας των παραμυθιών και των δημοτικών τραγουδιών δημιούργησε καινοτόμες ρωσικές μορφές έκφρασης σε γλώσσα απλή. Στα έργα του λέξεις απλές  ξαφνικά φωτίζονται με τρόπο μαγικό αποκτώντας  λάμψη και βάθος. Μεγαλοφυής ποιητής με φλογερή ψυχή και πνεύμα οξυδερκές, αυθεντικό ταλέντο αλλά και πάθος, το έργο του αποτέλεσε την αφετηρία της μετέπειτα απαράμιλλης ρωσικής λογοτεχνίας. Ήταν η πρώτη άνθηση  της χρυσής εποχής της ρωσικής λογοτεχνίας. Όπως έχουν αναφέρει πολλοί μελετητές του έργου του όλα τα λογοτεχνικά ρεύματα του 18 ου αιώνα συγκλίνουν στον Πούσκιν κι όλοι οι ποταμοί, όλες οι λογοτεχνικές τάσεις του 19ου αιώνα πηγάζουν από το δικό του έργο. Τα θέματα που πρώτος ο Πούσκιν έθεσε με το έργο του μπροστά στη ρωσική λογοτεχνία αλλά στη ρωσική σκέψη και φιλοσοφία ήταν αυτά που αργότερα φώτισε με το δικό της μοναδικό ταλέντο η επόμενη γενιά Ρώσων συγγραφέων. Τα θέματα της προσωπικής ελευθερίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας,της τιμής και του ήθους, της ομορφιάς της φύσης και της τέχνης,καθώς και το ψυχολογικό βάθος των ηρώων ήταν η ρωσική συμβολή στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Ο Αλεξάντρ Σεργκέγιεβιτς Πούσκιν ήταν άνθρωπος με έντονες πολιτικές πεποιθήσεις, ανυπότακτος κήρυκας της ελευθερίας, εχθρός της δουλοπαροικίας και της τυραννίας. Διατηρούσε φιλικές σχέσεις με άλλους φιλελεύθερους ευγενείς που απαιτούσαν από τον τσάρο παραχώρηση συντάγματος, σχηματισμό βουλής και κατάργηση της δουλοπαροικίας.

Οι φιλελεύθερες πολιτικές του απόψεις και οι φλογεροί στίχοι του που μιλούσαν για ελευθερία δυσαρεστούσαν τον τσάρο. Όταν ο τσάρος Αλέξανδρος Α' αποφάσισε να τον εξορίσει στη Σιβηρία μεσολάβησαν πολλοί φίλοι του για να μετατραπεί η εξορία σε δυσμενή μετάθεση. Στο υπουργείο εξωτερικών της ρωσικής αυτοκρατορίας, όπου υπηρετούσε ο νεαρός τότε ποιητής, προϊστάμενός του  και υπουργός εξωτερικών ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ο Ι. Καποδίστριας μεσολάβησε, υπερασπίστηκε τον νεαρό ποιητή και κατάφερε να μεταπείσει τον τσάρο. Πέτυχε την μετάθεση του αρχικά στη Μολδαβία και αργότερα στην Οδησσό. Η περίοδος αυτή της ζωής του, που πολύ αργότερα ονομάστηκε από τους βιογράφους του η "νότια περίοδος", ήταν καθοριστική για τον ίδιο και το έργο του.Στη Μολδαβία και αργότερα στην Οδησσό γνώρισε τους εξεγερμένους Έλληνες. Τα γράμματα του της περιόδου αυτής ήταν γεμάτα ενθουσιασμό και ελπίδες ότι ο τσάρος θα υπερασπιστεί τους ομόθρησκους Έλληνες. Αλλά και κρυφές προσδοκίες ότι η απελευθέρωση των Ελλήνων από την τυραννία θα έχει αντίκτυπο και στην εσωτερική πολιτική του τσάρου. Ο τσάρος θα προχωρήσει σε παραχώρηση συντάγματος και στην απελευθέρωση των δουλοπάροικων. 

"Εμπρός, στηλώσου, Ελλάδα επαναστάτισσα, 

Βάστα γερά στο χέρι τ'άρματα σου! 

Μάταια δεν ξεσηκώθηκε ο Όλυμπος, η Πίνδος, οι Θερμοπύλες - δόξασμα σου. 

Απ τα βαθιά τους σπλάχνα ξεπετάχτηκε 

Η λευτεριά σου ολόφωτη, γενναία 

Κι απ'τον τάφο του Σοφοκλή, απ τα μάρμαρα της Αθήνας, πάντα ιερή και νέα. 

(απόδοση Κώστα Βάρναλη) 

Τα ποιήματά του της περιόδου αυτής είναι γεμάτα ρομαντισμό, μιλούν για την ελευθερία και την αποτίναξη του ζυγού.

Τα κράτη βλέπουν τα δικά τους συμφέροντα και ο τσάρος φοβόταν τους επαναστατημένους λαούς που απαιτούσαν εθνική ανεξαρτησία και συνταγματικές ελευθερίες. Η κατανόηση αυτής της σκληρής αλήθειας ήταν καθοριστική για τη μετέπειτα εξέλιξη του ποιητή. Αργότερα οι βιογράφοι θα γράψουν ότι έφυγε από την Πετρούπολη για την εξορία ανυπάκουο αγόρι που σκάρωνε στίχους και γύρισε από το νότο ώριμος πια ποιητής. Αυτό είναι κάτι που αφορά όχι μόνο την προσωπική του ζωή, αλλά αν το μεταφέρουμε στην ποιητική του δημιουργία θα κατανοήσουμε ότι ακριβώς εδώ συντελέστηκε το πέρασμα από το ρομαντισμό στο ρεαλισμό στη δημιουργία του. Η φλόγα του ρομαντισμού, η πίστη στην απόλυτη καθαρή αλήθεια με τους ρομαντικούς εξωπραγματικούς ήρωες, μετατράπηκε σε πιστή ρεαλιστική περιγραφή της πραγματικότητας χωρίς εξωραϊσμό και εξιδανίκευση.

Η πρώτη ρομαντική περίοδος κλείνει με το ποίημά του "Οι τσιγγάνοι", μια ωδή στην ελευθερία και στην επιστροφή στη φύση που όμως πνίγεται στο αίμα. Ο ήρωάς του ο Αλέκο επιθυμεί την ελευθερία των τσιγγάνων. Ο εγωισμός όμως του ανθρώπου της πόλης που έχει απομακρυνθεί από τους φυσικούς νόμους της αγάπης και της ελευθερίας τον οδηγεί στο φόνο της αγαπημένης του που ερωτεύεται άλλον. 

Στο αριστουργηματικό έμμετρο μυθιστόρημά του "Ευγένιος Ονιέγκιν" εισάγει στη ρωσική λογοτεχνία το θέμα του περιτού ανθρώπου.  Είναι ο αριστοκράτης που αποκομμένος καθώς είναι από το λαό,  νωθρός, κουρασμένος και απογοητευμένος δεν βρίσκει θέση στην κοινωνία. Βλέπει τον κύκλο των ευγενών με κυνισμό και ανία ενώ θεωρεί το λαό κατώτερό του πνευματικά και ηθικά. Με το εργο του αυτό ο Αλεξάντρ Πούσκιν έκανε το πρώτο βήμα στο αδιάβατο μέχρι τότε μονοπάτι της ρεαλιστικής απεικόνισης της ρωσικής πραγματικότητας. 

Μετά από την αρχειακή έρευνά του για την εξέγερση του Ε. Πουγκατσιόβ (1773-1775)έγραψε όχι μόνο ένα αξιόλογο ιστορικό έργο αλλά και τη νουβέλα "Η κόρη του λοχαγού" όπου συνδιάζει τη μυθοπλασία με ιστορικά γεγονότα από την εξέγερση των Κοζάκων με επικεφαλής τον Ε. Πουγκατσιόβ.

Το ημιτελές μυθιστόρημά του "Ο νέγρος του μεγάλου Πέτρου" ήταν αφιερωμένο στην απίστευτη ιστορία του προπάππου του από τη μεριά της μητέρας του. Στον Αφρικανό σκλάβο, άνθρωπο ικανότατο και πανέξυπνο, που ο αυτοκράτορας Πέτρος Α' αγόρασε από τον Τούρκο σουλτάνο. Ο Πούσκιν θεωρούσε ότι από αυτόν τον πρόγονό του κληρονόμησε όχι μόνο τα σγουρά μαλλιά του αλλά και το ταλέντο του, το πάθος του για την ζωή, την ποίηση και τον έρωτα. Η καταγωγή του από Αφρικανό σκλάβο ήταν αγκάθι στο μάτι των αργόσχολων, ρηχών και επιπόλαιων σύγχρονών του αριστοκρατών που στήριζαν την υποτιθέμενη υπεροχή  και ανωτερότητά τους στην καταγωγή τους. 

Η ρωσική εθνική αυτοσυνείδηση αναδύθηκε μέσα από το λόγο του Αλεξάντρ Πούσκιν. Στα έργα του η γλώσσα του λαού και η ομορφιά της απλότητας συνθέτουν τη λάμψη της τελειότητας. Ο μεστός λόγος του, το βάθος των συναισθημάτων των ηρώων του, το ήθος και το ύφος του τόσα χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του σε μονομαχία, μιλούν στις ψυχές των αναγνωστών του,που κάθε φορά που ο νους θολώνει από θλίψη ή χαρά εκφράζονται με τα δικά του βαθιά, λιτά και τόσο ρωσικά λόγια .

Ελένη Τσολιά