Μέγας σιβηρικός δρόμος, έτσι ονομάστηκε αρχικά ο υπερσιβηρικός σιδηρόδρομος, το τεράστιο αυτό έργο του οποίου τα θεμέλια έθεσε η τσαρική Ρωσία. Η μεγαλύτερη σιδηροδρομική γραμμή στον κόσμο ήταν για τη Ρωσία ένα στοίχημα, καθώς οι Δυτικές χώρες πίστευαν ότι η τσαρική Ρωσία, χώρα αγροτική και βιομηχανικά μη προηγμένη δεν είχε ούτε την εμπειρία ούτε την τεχνογνωσία για μια τέτοιου μεγέθους κατασκευή. Ένας σιδηρόδρομος που να διασχίζει τις αχανείς εκτάσεις της Ρωσίας από άκρη σε άκρη, να ξεκινά από το Ευρωπαϊκό μέρος της Ρωσίας, να περνά από τα Ουράλια όρη να διασχίζει τη Σιβηρία και να καταλήγει στο Βλαντιβοστόκ, στον ειρηνικό ωκεανό, φαινόταν μια ιδέα μάλλον από τον χώρο της φαντασίας παρά ένα ρεαλιστικό σχέδιο.

Η ιδέα ενός μεγάλου σιδηροδρομικού δικτύου προωθήθηκε για λόγους εμπορικούς στα τέλη του 19ου αιώνα όταν άνοιξε το λιμάνι στο Βλαντιβοστόκ. Οι εργασίες διάνοιξης της σιδηροδρομικής γραμμής άρχισαν το 1891. Ο οραματιστής μιας ενιαίας σιδηρογραμμής που να ενώνει την Μόσχα με το Βλαδιβοστόκ ήταν ο Σεργκέι Βίτε,που την περίοδο της κατασκευής του έργου ήταν υπουργός οικονομικών της τσαρικής Ρωσίας. Ο τσάρος Αλέξανδρος Γ' και αργότερα ο γιος του Νικόλαος Β', υποστήριξαν την ιδέα αυτή του Σεργκέι Βίτε, ενθαρρύνοντας έτσι το εμπόριο και τον βιομηχανικό καπιταλισμό.

Ο σιδηρόδρομος βελτίωνε τη συγκοινωνία με τα πιο απομακρυσμένα σημεία της αυτοκρατορίας. Η ίδρυση του Βλαντιβοστόκ στον Ειρηνικό ωκεανό, που όπως δηλώνει το όνομά του владеть (κυριαρχώ, κατακτώ) восток ( ανατολή), ήταν μέρος της προσπάθειας της Ρωσίας να εδραιώσει τη θέση της στην Άπω Ανατολή. Η συγκοινωνία όμως που γινόταν με άλογα και ποταμόπλοια ήταν εξαιρετικά χρονοβόρα και διαρκούσε μερικούς μήνες. Με το σιδηρόδρομο το ταξίδι αυτό και η μεταφορά εμπορευμάτων γινόταν μέσα σε μόλις 10 μέρες. 

Η Σιβηρία πλούσια σε ορυκτές πρώτες ύλες και ξυλεία δεν ήταν πια τόσο μακρινή και απροσπέλαστη. Οι πρώτες ύλες της, απαραίτητες για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και την απόκτηση ισχύος που απορρέει από αυτή,αλλά και οι αχανείς ακατοίκητες περιοχές της ήταν εξαιρετικά δελεαστικές. Μερικά  χρόνια πριν, το 1861,είχαν  απελευθερωθεί οι δουλοπάροικοι. Αυτά τα φτηνά εργατικά χέρια ήταν πολύτιμα για τη βιομηχανική ανάπτυξη της Ρωσίας. Περίπου τέσσερα εκατομμύρια αγρότες μετανάστευσαν στη Σιβηρία ταξιδεύοντας με τον υπερσιβηρικό για να βρουν δουλειά στα νέα εδάφη που ήταν πλέον προσβάσιμα. Η ρωσική κοινωνία άλλαζε ραγδαία και ριζικά. Η εκβιομηχάνιση αλλά και ο εκρωσισμός της Σιβηρίας ήταν ένας σημαντικός στόχος του τσαρικού καθεστώτος.

Ο ρόλος του υπερσιβηρικού σιδηρόδρομου στην οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη της Σιβηρίας ήταν κομβικός. Η Σιβηρία αποτελούσε πλέον μέρος της Ρωσίας και τα Ουράλια όρη δεν αποτελούσαν πια φράγμα ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς κόσμους, στα  δύο πρόσωπα της Ρωσίας, όπως χαρακτήριζαν πολλές φορές, το Ευρωπαϊκό και το Ασιατικό μέρος της Ρωσίας. 

Ο υπερσιβηρικός είναι εμπορικός αλλά και στρατηγικός δρόμος τεράστιας σημασίας. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, το 1920 ο Λέων Τρότσκι διεύθυνε τις μάχες από ένα θωρακισμένο τρένο. Ζούσε στο πολεμικό αυτό τρένο τρία χρόνια διασχίζοντας χιλιάδες χιλιόμετρα. Μετέφερε αυτοκίνητα, κανόνια, αποθέματα όπλων, πολεμοφόδια, τρόφιμα, φάρμακα, αλλά και έντυπα που ήταν εξίσου απαραίτητα για τη διάδοση των καινούργιων σοσιαλιστικών  ιδεών. 

Στον Β' παγκόσμιο πόλεμο ο σιδηρόδρομος έπαιξε καθοριστικό ρόλο καθώς ήταν ο βασικός τρόπος μεταφοράς του πληθυσμού αλλά και μετακίνησης ολόκληρων εργοστασίων στα μετόπισθεν. Μετέφερε επίσης και 400,000 στρατιώτες για την ενίσχυση του μετώπου και πολλά πολεμοφόδια από τα μετόπισθεν στο μέτωπο. 

Μετά τον πόλεμο, όταν η γεωπολιτική σημασία του υπερσιβηρικού ήταν πια αδιαμφισβήτητη, ο σιδηρόδρομος επεκτάθηκε και εκσυγχρονίστηκε. Το στοίχημα της οικοδόμησης αυτού του γιγαντιαίου έργου τελικά το κέρδισε η Σοβιετική Ένωση. 

Σήμερα ο σιδηρόδρομος έχει έκταση 9288 χιλιόμετρα και είναι ο μεγαλύτερος στον κόσμο. 

Πολλοί ταξιδιώτες επιλέγουν αυτή τη διαδρομή για να διασχίσουν τη Ρωσία από άκρη σε άκρη, το ένα έκτο δηλαδή της γήινης επιφάνειας, σε μια διαδρομή που διαρκεί μια εβδομάδα και  έχει μεγαλύτερη αξία από τον προορισμό του. 

Οι δρόμοι πάντα ασκούν γοητεία στους ανθρώπους, κι αυτό ίσως γιατί αφυπνίζουν την διάθεση για ταξίδια και φυγή. Οι χαλύβδινες ράγες του υπερσιβηρικού που ξεκινούν από την Ευρώπη και διασχίζοντας στέπες, ποταμούς, δάση, βουνά και πόλεις καταλήγουν στην Άπω Ανατολή, χαράζουν βαθύ, ανεξίτηλο σημάδι στη μνήμη του ταξιδιώτη.

Ελένη Τσολιά