Το έθιμο της πρωταπριλιάτικης ψευδολογίας θα τιμηθεί δεόντως και φέτος. Δεν είναι σίγουρο, όμως, αν θα υπάρξουν πολλά θύματα, αφού όλοι λίγο ή πολύ είμαστε υποψιασμένοι. Κάλλιστα πολλές αλήθειες θα περάσουν για πρωταπριλιάτικες φάρσες ενώ τα ψέματα θα αναλυθούν εξονυχιστικά και θα απορριφθούν μετά πολλών επαίνων. Το χειρότερο είναι ότι όλες τις υπόλοιπες ημέρες του χρόνου είμαστε αδικαιολόγητα ανυποψίαστοι, με αποτέλεσμα να πέφτουμε θύματα ασύστολων ψευδών, που εκστομίζονται από συγκεκριμένη μερίδα συμπατριωτών μας, οι οποίοι τιμούν το έθιμο ολοχρονίς, πλην, ίσως, της Πρωταπριλιάς.

Η κελτική καταγωγή του εθίμου δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένη, περισσότερο βασίζεται σε εικασίες που στηρίζονται στην κακή φήμη των τερατολόγων ψαράδων σε ό,τι αφορά την εξιστόρηση των αλιευτικών τους κατορθωμάτων. Όμως, ούτε και η προέλευση από το γεγονός της μεταφοράς της γαλλικής Πρωτοχρονιάς το 1564 από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου έχει βάση μιας και ως έθιμο ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών, οι οποίες προηγήθηκαν κατά πολύ.

Αυτό που λίγοι γνωρίζουν είναι οι αρχαιοελληνικές καταβολές του εθίμου. Πηγή μας ο Πρωτίων, ιστορικός και χρονικογράφος του 3^ου αιώνα π. Χ., «ατθιδογράφος», όπως ήταν η ονομασία όσων επιδίδονταν στη συγγραφή χρονικών με το όνομα «ατθίδες», στα οποία σε γλώσσα απλή, εκλαϊκευμένη, περιέγραφαν ιστορικά γεγονότα, εμπλουτισμένα με μύθους, θρύλους, έθιμα, προβλέψεις, θρησκευτικές και άλλες δοξασίες και τα οποία αφορούσαν, κυρίως, την περιοχή της Αττικής.

Λέει, λοιπόν, ο Πρωτίων, στην έκτη από μια σειρά επτά «ατθίδων» του με τον γενικό τίτλο Άτλας Γενικός (μτφρ. Νικ. Χρυσοβούλου, εκδόσεις Ρώμα, Αθήνα 1829, που βρήκα σε παλαιοβιβλιοπωλείο της Ερμού και απέκτησα με 6 ευρώ) ότι η 1^η Απριλίου εορταζόταν με τη φροντίδα των Δήμων στην Αθήνα. Απαγορευόταν να ειπωθεί έστω και μια αλήθεια την συγκεκριμένη ημερομηνία. Οι παραβάτες, τους οποίους κατέδιδαν οι συμπολίτες τους και συνελάμβανε ειδικό στρατιωτικό απόσπασμα, τιμωρούνταν σε καταναγκαστικά έργα ή κοινωνική εργασία επί έναν ολόκληρο χρόνο, ποινή που έληγε την 31^η Μαρτίου του επόμενου έτους. Ήταν ένα τάμα του βασιλιά Αλκμέονα προς τον προστάτη θεό Διόνυσο, σε ανάμνηση της σωτηρίας της πόλης από τους Δήλιους, που την πολιόρκησαν από ξηράς και θαλάσσης το 416 π. Χ., διεκδικώντας την αυτονομία τους και το ταμείο των συμμάχων εξ ολοκλήρου για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων του νησιού, που ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες. Οι Δήλιοι απείλησαν την Αθήνα η οποία, αν και στην ακμή της, χρειάστηκε θεϊκή παρέμβαση για να σωθεί. Ο θρύλος λέει ότι ο θεός, ύστερα από την επίκληση του ευσεβούς βασιλιά, έστειλε έναν ιερέα του στο στρατόπεδο των Δηλίων, ο οποίος διέδωσε την είδηση ότι οι Αθηναίοι διέθεταν ένα πανίσχυρο όπλο: σωλήνες μεταλλικούς που εκτόξευαν φωτιά σε υγρή μορφή που μπορούσε να κατακάψει πλοία και ανθρώπους. Ήταν ζήτημα χρόνου να φτάσουν, η μια ομάδα Αθηναίων στον Πειραιά και η άλλη στα σύνορα με τη Βοιωτία, όπου βρισκόταν το στρατιωτικό επιτελείο των Δηλίων. Στο άκουσμα της ψεύτικης αυτής πληροφορίας οι επίδοξοι κατακτητές έφυγαν άρον-άρον, αφήνοντας πίσω τους και τον οπλισμό τους για να είναι ελαφρύτεροι και οι κινήσεις τους ταχύτερες. Η Αθήνα κατάφερε να περισώσει όχι μόνον την εδαφική της ακεραιότητα αλλά και το γόητρό της, αφού ήταν η κυρίαρχη δύναμη της εποχής. Από το μέταλλο των όπλων των Δηλίων κατασκευάστηκε από τον Φειδία το άγαλμα της Προμάχου Αθηνάς, το οποίο δέσποζε πάνω στην Ακρόπολη.

Όσα περίσσεψαν τα εκποίησαν και με τα χρήματα που κέρδισαν έκαναν μια εκτεταμένη ανακαίνιση στο θέατρο του Διονύσου, που ήταν έτοιμο την επόμενη Άνοιξη για να τελεσθούν οι δραματικοί αγώνες, τα Μεγάλα Διονύσια. Νικητής των αγώνων αυτών, όπως μας πληροφορεί διδασκαλική επιγραφή, ήταν ο Ευριπίδης με την τριλογία του Δηλίων δειλία και το σατυρικό δράμα Κατά συνθήκην ψεύδη, από τα οποία δεν σώζεται κανένα απόσπασμα.

Το ψέμα αυτό ειπώθηκε από τον ιερέα την 9^η του μηνός Μουνιχιώνος του αττικού ημερολογίου, την σημερινή 1^η Απριλίου και αυτός ήταν ο λόγος που καθιερώθηκε ως εορτή της ψευδολογίας. Οι ποινές ήταν τόσο αυστηρές επειδή η αλήθεια εθεωρείτο προσβολή στο πρόσωπο του προσφιλέστερου θεού της πόλης.

Στο πέρασμα των αιώνων και με την επικράτηση του χριστιανισμού παρέμεινε μόνον ως λαϊκό έθιμο με παγανιστικά χαρακτηριστικά, με στόχο να απωθούνται οι κακές δυνάμεις που μπλοκάρουν την ανθρώπινη δραστηριότητα και να προκαλούνται οι καλές που την διευκολύνουν. Όμως, έγινε και άλλοθι για όσους χρησιμοποιούν το ψέμα σαν  καθημερινή πρακτική στη ζωή τους για να πετύχουν ίδια οφέλη και αυτή είναι η μία και μόνη αλήθεια του άρθρου αυτού, πράγμα που ξέρετε όσοι αντέξατε να το διαβάσετε μέχρι τέλους.

Καλό μήνα!

Γεωργία Καρβουνάκη