Ο Αλεξάντρ Σεργκιέγιεβιτς Πούσκιν (1799-1837) είναι ο εθνικός ποιητής της Ρωσίας. Το έργο του, ποιητικό και πεζό, αποτέλεσε την αφετηρία της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας. Έγραψε έμμετρα μυθιστορήματα, παραμύθια, διηγήματα και δραματικά έργα. Στο έργο του αξιοποίησε την λαϊκή παράδοση, τον πλούτο της λαϊκής φαντασίας των παραμυθιών και των δημοτικών τραγουδιών.

Ήταν άνθρωπος με έντονες πολιτικές πεποιθήσεις, κήρυκας της ελευθερίας, εχθρός της δουλοπαροικίας και της τυραννίας. Διατηρούσε φιλικές σχέσεις με άλλους φιλελεύθερους ευγενείς που απαιτούσαν από τον τσάρο παραχώρηση συντάγματος, σχηματισμό βουλής και κατάργηση της δουλοπαροικίας. Οι φιλελεύθερες πολιτικές του απόψεις και οι φλογεροί στίχοι του που μιλούσαν για ελευθερία δυσαρεστούσαν τον τσάρο. Όταν ο τσάρος Αλέξανδρος ο πρώτος αποφάσισε να τον εξορίσει στην Σιβηρία μεσολάβησαν πολλοί φίλοι του για να μετατραπεί η εξορία σε δυσμενή μετάθεση. Στο υπουργείο εξωτερικών της Ρωσικής αυτοκρατορίας, όπου υπηρετούσε  ο νεαρός τότε ποιητής, προϊστάμενος του και υπουργός εξωτερικών ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Ο Ι. Καποδίστριας μεσολάβησε, υπερασπίστηκε τον νεαρό ποιητή και κατάφερε να μεταπείσει τον τσάρο. Πέτυχε την μετάθεση του αρχικά στην Μολδαβία και αργότερα στην Οδησσό. Η περίοδος αυτή της ζωής του, που πολύ αργότερα ονομάστηκε από τους βιογράφους του η "νότια περίοδος", ήταν καθοριστική για τον ίδιο και το έργο του. Στην Μολδαβία και αργότερα στην Οδησσό γνώρισε τους εξεγερμένους Έλληνες.

"Σε ενημερώνω για τα συμβάντα που θα έχουν σημαντικές συνέπειες όχι μόνο για τα μέρη μας αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Η Ελλάδα επαναστάτησε και ανακήρυξε την ελευθερία της. Είδα το γράμμα ενός επαναστάτη που περιγράφει με ενθουσιασμό τον αγιασμό των λαβάρων και του σπαθιού  του πρίγκιπα Υψηλάντη (...) Ο ενθουσιασμός βρίσκεται στα ύψη. Όλες οι σκέψεις είναι προσηλωμένες σε μια μόνο ιδέα, στην ανεξαρτησία της αρχαίας πατρίδας"

Αυτά έγραφε στον φίλο του Β. Λ. Νταβίντοβ, γράμματα γεμάτα ενθουσιασμό και ελπίδες ότι ο τσάρος θα υπερασπιστεί τους ομόθρησκους Έλληνες. Αλλά και κρυφές προσδοκίες ότι η απελευθέρωση των Ελλήνων από την τυραννία θα έχει αντίκτυπο και στην εσωτερική  πολιτική του τσάρου. Ο τσάρος θα προχωρήσει σε παραχώρηση συντάγματος και στην απελευθέρωση των δουλοπάροικων. 

Τα ποιήματά του της περιόδου αυτής είναι γεμάτα ρομαντισμό, μιλούν για την ελευθερία και την αποτίναξη του ζυγού. Η Ελλάδα είναι σε αυτά η γη της φιλοσοφίας, της δημοκρατίας, το σύμβολο της ελευθερίας και του φωτός. 

Η μεγαλοπρεπής τελετή ορκωμοσίας των νεαρών ιερολοχιτών, ο αγιασμός των σπαθιών και των λαβάρων, οι ωραίες στολές τους που θύμιζαν τις στολές των Ρώσων ουσάρων, τα φλογερά λόγια του Υψηλάντη και οι κρυφές ελπίδες ότι η Ρωσία θα σταθεί στο πλευρό των εξεγερμένων Ελλήνων, πνίγηκαν στο αίμα. 

Τα κράτη βλέπουν τα δικά τους συμφέροντα και ο τσάρος φοβόταν τους επαναστατημένους λαούς που απαιτούσαν εθνική ανεξαρτησία και συνταγματικές ελευθερίες. Η κατανόηση αυτής της σκληρής αλήθειας ήταν καθοριστική για την μετέπειτα εξέλιξη του ποιητή.

Αργότερα οι βιογράφοι του θα γράψουν ότι έφυγε από την Πετρούπολη για την εξορία ένα ανυπότακτο, ανυπάκουο αγόρι που σκάρωνε στίχους και γύρισε από το νότο ώριμος πια ποιητής. Αυτό είναι κάτι που αφορά όχι μόνο την προσωπική του ζωή, αλλά αν το μεταφέρουμε στην ποιητική του δημιουργία θα κατανοήσουμε ότι ακριβώς εδώ συντελέστηκε το πέρασμα από το ρομαντισμό στον ρεαλισμό στην δημιουργία του. Η φλόγα του ρομαντισμού, η πίστη στην απόλυτη καθαρή αλήθεια με τους ρομαντικούς εξωπραγματικούς ήρωες, μετατράπηκε σε πιστή ρεαλιστική περιγραφή της πραγματικότητας χωρίς εξωραϊσμό και εξιδανίκευση.

Ήταν το πρώτο βήμα της μετέπειτα μεγαλειώδους ρωσικής ρεαλιστικής λογοτεχνίας του 19 αιώνα. Τα πρώτα της βήματα έγιναν από τον εθνικό της ποιητή όταν αυτός κατανόησε την σκληρή αλήθεια της πολιτικής η οποία ορίζεται από τις σχέσεις ανάμεσα στις δυνάμεις και στον χώρο. 

Αυτός όμως ήταν Ποιητής και για αυτό είχε πάντα στραμμένο το βλέμμα προς το φως. Πίστευε φλογερά στην ιδέα της ελευθερίας και η επαναστατημένη Ελλάδα ήταν για αυτόν η ίδια η ελευθερία.

Ελένη Τσολιά