Ο λόγος του είναι νυστέρι που εισχωρεί στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής και φωτίζει τα πιο σκοτεινά της σημεία. Το έργο του ήταν η αρχή του ρεύματος που αργότερα στην παγκόσμια λογοτεχνία ονομάστηκε "ψυχολογικός ρεαλισμός". Ήταν η οριστική απομάκρυνση από την ρομαντική μυθοπλασία. Ο αφηγηματικός του λόγος είναι αποστασιοποιημένος και ξένος από τα ψυχικά και ηθικά πάθη των χαρακτήρων του. Οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι ενδόμυχες σκέψεις και τα συναισθήματα των ηρώων του βρίσκονται στο κέντρο των διηγημάτων και των μυθιστορημάτων του και ακριβώς  αυτά είναι που καθορίζουν την εξέλιξή τους.

Γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη όπου ο πατέρας του εργαζόταν ως γιατρός σε ένα νοσοκομείο - φτωχοκομείο. Η Αγία Πετρούπολη, η πρωτεύουσα της ρωσικής αυτοκρατορίας, η αυστηρή και μεγαλειώδης αυτή πόλη είναι το σκηνικό των διηγημάτων και των μυθιστορημάτων του. Οι χαρακτήρες των έργων του άλλοτε περπατούν στους δρόμους της μέσα στην αποπνικτική ζέστη του καλοκαιριού τις ατελείωτες" λευκές νύχτες" της όταν ο ήλιος χάνεται μόνο για δυο ώρες, και άλλοτε κινούνται στους  χιονισμένους δρόμους της, όταν οι κρύοι άνεμοι περνούν πάνω από τα παγωμένα ποτάμια και τα κανάλια της . Στην πρωτεύουσα ζουν οι πλούσιοι  αξιωματούχοι της αυτοκρατορίας. Αυτοί οι χορτάτοι  καριερίστες που γεμάτοι ικανοποίηση καθώς είναι  από την ζωή τους, περνούν την ώρα τους σε χορούς και διασκεδάσεις.

 Ο κόσμος των ηρώων του Φ. Μ. Ντοστογιέβσκι είναι ένας κόσμος παράλληλος. Είναι ο κόσμος των  φτωχών και των καταφρονεμένων, αυτών που ζουν στα υπόγεια της πρωτεύουσας, αυτών που κρυώνουν, των μισοπεινασμένων.Στην πόλη αυτή ζούσε κι ο ίδιος.Ο πρώτος Ρώσος συγγραφέας χωρίς αριστοκρατική καταγωγή, ο πληβείος της ρωσικής λογοτεχνίας. Ανήκε στην μεσαία τάξη και ολόκληρη η ζωή του ήταν ένας αγώνας επιβίωσης. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι αυτός ήταν και ο λόγος που δαιμονοποιούσε  το χρήμα στα έργα του.

Σε αυτή την πόλη των αντιθέσεων η πρώτη του ιδεολογική αγάπη ήταν ο σοσιαλισμός. 

Συμμετείχε στο όμιλο Πετρασέβσκι όπου, όπως κατηγορήθηκε από τις αρχές, μαζί με άλλους αποπειράθηκε να δημιουργήσει παράνομο τυπογραφείο, προπαγάνδιζε τις ιδέες του σοσιαλισμού διαβάζοντας σε συντροφιές και διαδίδοντας φυλλάδια με επαναστατικές ιδέες και "υβριστικές εκφράσεις εναντίον της ορθοδόξου εκκλησίας και της ανώτατης αρχής" Ο απόστρατος υπολοχαγός Φιόντορ Ντοστογιέβσκι - ετών  είκοσι επτά- καταδικάστηκε σε θάνατο. Την τελευταία στιγμή και ενώ όλα ήταν έτοιμα για την εκτέλεση, δόθηκε χάρη. Η θανατική ποινή μετατράπηκε σε 4 χρόνια κάτεργα.Η περίοδος αυτή ήταν καθοριστική για την μετέπειτα ζωή και το έργο του.

Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων αυτών χρόνων στα  καταναγκαστικά έργα στη  Σιβηρία, δούλεψε σκληρά μέσα στο κρύο, στη βρώμα και τις κακουχίες  ανάμεσα σε κλέφτες, κακοποιούς, εγκληματίες και δολοφόνους. Το ισχυρό αυτό τράνταγμα τον συγκλόνισε. Γύρισε πίσω εντελώς αλλαγμένος, με νέες εντελώς διαφορετικές ιδέες. Ιδέες πλημμυρισμένες με απαισιοδοξία. Ήταν πλέον πεπεισμένος ότι οι πολιτικοί αγώνες κατά της απολυταρχίας είναι μάταιοι και ότι η  μόνη λύση είναι η ταπεινοφροσύνη, η χριστιανική αγάπη, η συγχώρεση και η καθαρτική δύναμη του μαρτυρίου. 

- Στα αριστουργηματικά μυθιστορήματά του οδηγούμαστε στα ζοφερά μονοπάτια που άνοιξε η λογοτεχνική ευφυΐα του Φ. Μ. Ντοστογιέβσκι. Χάριν στην καθηλωτική, αναλυτική δύναμη του συγγραφέα παρακολουθούμε την βαθειά εσωτερική ζωή των ηρώων του. 

- Στο πιο φιλοσοφικό μυθιστόρημά του "Αδερφοί Καραμάζοβ" (1880)αναλύει μέσα από τους ήρωές του τα ερωτήματα  της θρησκευτικής πίστης και της αμφιβολίας, της ελεύθερης βούλησης και της ηθικής ευθύνης. 

- "Οι δαιμονισμένοι" (1872) ένα μυθιστόρημα - προειδοποίηση, γεμάτο με την αγωνία του συγγραφέα για το δυσοίωνο μέλλον της Ρωσίας. 

- Στο μυθιστόρημά του "Ο Ηλίθιος" (1868) ο πρίγκιπας Μίσκιν ο βασικός χαρακτήρας, είναι ένας σύγχρονος Χριστός, η προσωποποίηση της χριστιανικής αγάπης, της συμπόνιας και της καλοσύνης. Ένας άνθρωπος που στο τέλος του μυθιστορήματος κατανοούμε ότι δεν έχει καμία θέση στη  σύγχρονη διεφθαρμένη κοινωνία.

Στα έργα του η αληθινή τραγωδία είναι καθαρά ηθική και γίνεται στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, εκεί όπου αποκαλύπτεται ο πραγματικός χαρακτήρας. Στο αριστούργημά του "Έγκλημα και τιμωρία" (1866) ο αναγνώστης βρίσκεται μέσα στο ταραγμένο μυαλό του φοιτητή Ροντιόν Ρασκόλνικοβ, μέσα στο πυρετώδες εσωτερικό του δράμα, όπου απελπισμένος καθώς είναι διαπράττ ει το φρικτό έγκλημα. Η εικόνα αυτή του απελπισμένου νέου που μετατρέπεται σε  δολοφόνο ταράζει και τρομάζει τον  αναγνώστη, γιατί καθώς ο Ρασκόλνικοβ κατεβάζει με δύναμη το τσεκούρι πάνω στην ισχνή γριά με το φαρμακερό βλέμμα, ο αναγνώστης διαισθάνεται τον κίνδυνο που κρύβει μέσα της η ανθρώπινη ψυχή αν ο άνθρωπος ζει μέσα στον τρόμο, τον πόνο και τη βαναυσότητα.

Ελένη Τσολιά