Στη βελγική επαρχία του Κογκό γεννιέται το 1925 ο Πατρίς Λουμούμπα. Έχει την τύχη να μάθει γράμματα σε ιεραποστολικά σχολεία και αποκτά μια μόρφωση πολύ καλή για Κογκολέζο.

Όταν ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε, ο άνεμος της ανεξαρτησίας φυσάει σχεδόν σε όλες τις αποικίες του Τρίτου κόσμου και βέβαια και στο Κογκό. Τα κινήματα αυτοδιάθεσης ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια στην απέραντη χώρα. Οι Βέλγοι βέβαια δεν επιθυμούν να αποχωρήσουν από την χρυσοφόρα περιοχή, αλλά βρίσκονται αντιμέτωποι με απανωτές εξεγέρσεις. Το βασικό πρόβλημα των Κογκολέζων είναι η ίδια η συνθήκη ύπαρξης του Κογκό. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα μωσαϊκό από εκατοντάδες εθνοτικές ομάδες, εκ των οποίων η καθεμιά έχει τις περιοχές της, τα κόμματά της και τους ηγέτες της. Ο νεαρός Πατρίς Λουμούμπα, υπάλληλος των Ταχυδρομείων, ιδρύει ένα κίνημα που συνενώνει με τρόπο χαλαρό πολλές φυλές, επαγγέλματα, κόμματα και θρησκείες. Μοναδικός σκοπός του είναι η ανεξαρτησία και η προκοπή του Κογκό χωρίς τους Βέλγους.

Οι Βέλγοι τον φυλακίζουν το 1958 με κάποιο πρόσχημα. Μετά από ένα χρόνο αποφυλακίζεται και συνεχίζει τη δράση του. Οι Βέλγοι με τον βασιλιά Μποντουέν κάνουν διάφορες προτάσεις μιας κουτσής ανεξαρτησίας υπό την ηγεμονία τους. Ξεσπούν πάλι ταραχές και ο Λουμούμπα συλλαμβάνεται και κακοποιείται. Είναι όμως ήδη ένας σημαντικός ηγέτης. Ενώ βρίσκεται στη φυλακή, γίνονται εκλογές και τις κερδίζει πανηγυρικά. Οι Βέλγοι δεν έχουν άλλη επιλογή. Τον αποφυλακίζουν και τον καλούν σε συνομιλίες. Τελικά το 1960 κηρύσσουν την ανεξαρτησία του Κογκό. Πρόεδρος είναι ο Καζαβούμπου, ένας εθνικιστής ηγέτης που κλίνει σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα. Πρωθυπουργός ο Λουμούμπα, που προωθεί ένα ενιαίο και αδιαίρετο Κογκό.

Οι Βέλγοι όμως δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη. Με πρόσχημα την ασφάλεια των υπηκόων τους, αποσύρουν όλους τους Ευρωπαίους που αποτελούσαν την διοικητική μηχανή της νεαρής χώρας. Ο μηχανισμός παραλύει καθώς στην διοικητική απειρία των ντόπιων έρχονται να προστεθούν αποσχιστικά κινήματα που υποδαυλίζουν οι Βέλγοι. Ισχυρότερο αναδεικνύεται ένα αυτονομιστικό κίνημα στην Κατάγκα, μια περιοχή με πλούσια μεταλλεύματα και ορυκτά. Ένας πολιτικός-μαριονέτα των Βέλγων, ο Τσόμπε, κηρύσσει την ανεξαρτησία της περιοχής, πράγμα που βέβαια δεν δέχεται ο Λουμούμπα. Η χώρα βυθίζεται σε χάος με τρεις διαφορετικές κυβερνήσεις. Ο Λουμούμπα ζητά τη βοήθεια του Ο.Η.Ε., ο οποίος στέλνει μια ειρηνευτική δύναμη, η οποία ως συνήθως απλώς παρακολουθεί την εμφύλια σύρραξη. Το πάνω χέρι το έχουν οι λευκοί μισθοφόροι και τα ντόπια υποχείριά τους.

Ο Πατρίς Λουμούμπα τότε κάνει μια απέλπιδα προσπάθεια να υπερασπιστεί την δημοκρατική ομαλότητα. Ζητάει τη βοήθεια των Σοβιετικών. Η Δύση δεν του το συγχωρεί και τον ξεγράφει ως επικίνδυνο κομμουνιστή. Είμαστε στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου. Η CIA οργανώνει ένα πραξικόπημα και την εξουσία αναλαμβάνει ο συνταγματάρχης Μομπούτου με την στήριξη των Αμερικανών. Καθαιρούν τον Λουμούμπα και τον Σεπτέμβρη του 1960 τον επικηρύσσουν. Συλλαμβάνεται τον Δεκέμβριο και παραδίδεται στις αποσχιστικές δυνάμεις της Κατάγκα. Οι Αμερικανοί έκαναν όλη τη βρώμικη δουλειά, αλλά διστάζουν να εκτελέσουν τον Λουμούμπα. Οι Βέλγοι είναι αδίστακτοι. Οι μισθοφόροι και ο στρατός του Τσόμπε τον βασανίζουν ανελέητα για εβδομάδες ολόκληρες. Στο τέλος, τον εκτελούν την 17η του Γενάρη, του 1961. Τεμαχίζουν το πτώμα του και το διαλύουν με καυστικά υγρά. Δεν θέλουν να υπάρχει ούτε ο τάφος του ως μνημείο ελευθερίας. Κάποιος από τους Βέλγους αξιωματούχους που επέβλεψαν την δολοφονία και τον τεμαχισμό, ομολόγησε ότι κράτησε ως μακάβριο σουβενίρ δύο δόντια και ένα τμήμα του κρανίου του. Πολύ αργότερα, 41 χρόνια μετά, το Βέλγιο θα αναγνωρίσει επίσημα την ανάμιξή του στη σύλληψη, τον βασανισμό και την εκτέλεση του Λουμούμπα.

Η δολοφονία του πυροδότησε μια έκρηξη μαζικών διαμαρτυριών σε όλο τον πλανήτη. Η δράση του και ο μαρτυρικός του θάνατος έγιναν σύμβολα για την ανεξαρτησία κάθε υποτελούς χώρας. Ο Λουμούμπα δεν βοήθησε τελικά την άτυχη χώρα του. Ο δικτάτορας Μομπούτο έμεινε για δεκαετίες στο τιμόνι της δύσμοιρης χώρας, η οποία ακόμη σπαράσσεται από εμφύλιες συρράξεις. Τις υποδαυλίζουν οι πάμπολλες πολυεθνικές που εκμεταλλεύονται το έδαφος και το υπέδαφός της. Κάθε πολυεθνική έχει και τον μισθοφορικό της στρατό που συνήθως αποτελείται από εξαχρειωμένους και εξαγριωμένους εφήβους, έτοιμους να κάνουν οποιοδήποτε έγκλημα για ένα πιάτο φαγητό.

Ο Πατρίς Λουμούμπα σήμερα είναι ένας πολλαπλά τιμώμενος ήρωας του Κογκό. Το άγαλμά του στέκεται στην πρωτεύουσα Κινσάσα, έχει γίνει γραμματόσημο, το όνομά του έχει δοθεί σε δρόμους, σε πόλη, σε αεροδρόμιο, σε πανεπιστήμιο. Ο Γιάννης Ρίτσος και ο Νικηφόρος Βρεττάκος έχουν γράψει αντίστοιχα ποίηματα με το όνομά του. Μένει μόνο να δικαιωθεί το όραμά του για ανεξαρτησία, δημοκρατία και ευνομία.

Μανόλης Χατζηπαναγιώτου