Ο «Σταθμός» ήταν ο πρώτος μεγάλος δίσκος του Λοΐζου και, ταυτόχρονα, ο δίσκος με τον οποίον εγκαινιάστηκε το σήμα MINOS. Όπως μάλιστα πληροφορούμαστε από το σημείωμα που υπάρχει στο δίσκο: «για τη στερεοφωνική εγγραφή του χρειάσθηκαν 214 ολόκληρες ώρες δουλειάς».

Ο «Σταθμός» κυκλοφόρησε τον Δεκέμβρη του 1968 κι, όπως αναφέρεται στο σημείωμα του δίσκου: «τούτο το τεράστιο σε αξία μουσικό έργο αποδίδεται από τον καθιερωμένο πια Γιάννη Καλατζή, τη μοναδική Λίτσα Διαμάντη, τον κλασικό στο είδος του Δημήτρη Ευσταθίου και το καινούριο ταλέντο: το Γιώργο Νταλάρα». Αυτή είναι κι η πρώτη ολοκληρωμένη συνεργασία του Μάνου Λοΐζου με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Αν κι η γνωριμία τους ξεκινά απ’ το 1965 κι η συνεργασία τους ένα χρόνο μετά (1966), αρχικά με κάποια μεμονωμένα τραγούδια, παίρνει μια πρώτη συγκεκριμένη μορφή στο «Σταθμό». Παρότι το υλικό του αποτελείται από σκόρπια τραγούδια και σε καμιά περίπτωση δεν είναι ένας θεματικός κύκλος τραγουδιών, με τη δουλειά αυτή, διαμορφώνεται η ισορροπία δύο δημιουργών και δύο, βασικά, ερμηνευτών, που θα συνεχιστεί και στο μέλλον με δυο ακόμα δίσκους. 

Αξίζει να δούμε λίγο το υλικό του «Σταθμού», όπως το παρουσιάζει ο Γιώργος Τσάμπρας στο ένθετο της επανέκδοσης του δίσκου: «Η μελωδία πάνω στην οποία γράφτηκαν οι στίχοι για “Το παλιό ρολόι” δεν είναι παρά μια άλλη ματιά στη μελωδία ενός παλιότερου τραγουδιού του Λοΐζου(είχε παρουσιαστεί το ’63 στην πρώτη του συναυλία) που μιλούσε, με δικούς του στίχους, για ένα “Κρητικό σταφύλι”. Η μελωδία πάνω στην οποία γράφτηκε το “Πίσω απ’ την πόρτα” προϋπήρχε με στίχους του Γιάννη Νεγρεπόντη. “Το Μελαχρινάκι” γράφτηκε πάνω στη μελωδία ενός τραγουδιού που είχαν γράψει παλιότερα Λοΐζος και Παπαδόπουλος για τη θεατρική παράσταση της Άλκηστης Γάσπαρη “Ρέστια, το νησί των σφουγγαράδων”. Το “Όποιος δει το παλικάρι” – με στίχους του ίδιου του Λοΐζου – είχε ήδη ακουστεί σε ελληνική ταινία της εποχής … όπως και το “Η δουλειά κάνει τους άντρες” είναι ένα τραγούδι που πρωτακούστηκε την προηγούμενη χρονιά στην ταινία του Γρηγόρη Γρηγορίου “Τρούμπα ’67” από την Ελένη Ροδά. Τα μόνα τραγούδια που γράφτηκαν πάνω σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου ειδικά για το “ΣΤΑΘΜΟ”, ήταν το “Ήτανε οχτώ – εννιά” – το τελευταίο που γράφτηκε, πριν τη συμπλήρωση του δίσκου – και, βέβαια, το “Δελφινάκι”».

Ιδιαίτερο ντοκουμέντο, για το πως γράφτηκε και δημιουργήθηκε αυτός ο δίσκος, αποτελεί κι η αφήγηση, στον Γ. Τσάμπρα, του Μάκη Μάτσα: «Η δημιουργία του ΣΤΑΘΜΟΥ είναι μια χρονοβόρος διαδικασία. Ο Μάνος γράφει δύσκολα γιατί κάθε τι που κάνει το “κεντάει”, όσο περισσότερο γίνεται. Γι’ αυτό στο studio αργεί. Του άρεσε κάθε τι να το ηχογραφεί σε τρεις και τέσσερις εκδοχές, να τ’ ακούει, να το επαναλαμβάνει, να συμβουλεύεται τους συνεργάτες του. Ο Μάνος, σε αντίθεση με άλλους συνθέτες, επιζητάει τη συνεργασία και του αρέσει πολύ να ανοίγεται. Ο δίσκος έγινε στην κυριολεξία πόντο – πόντο … στο ΣΤΑΘΜΟ σε όλες τις ηχογραφήσεις του είμαι δίπλα του μαζί με το Λευτέρη, από τη στιγμή που γράφει το πρώτο σκαρίφημα μουσικής, μέχρι τη στιγμή που ο δίσκος πάει για χάραξη … ακόμα και για τη φωτογραφία του εξωφύλλου του ΣΤΑΘΜΟΥ χρειάστηκε να κάνουμε 3 – 4 φωτογραφήσεις μ’ αυτό το τζάμι στο οποίο τρέχει το νερό, για να έχουμε το αποτέλεσμα που ήθελε. Ήταν τόσο λεπτολόγος! ».

Όπως βέβαια, εξίσου ντοκουμέντο αποτελούν κι οι στιγμές των δύο δημιουργών, όπως τις καταγράφει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος: «Άνοιξη θα ‘ταν, όταν αποφασίσαμε να κάνουμε τον πρώτο μεγάλο δίσκο μας. Ο Μπούτσικος παραχώρησε στο Μάνο ένα σπίτι με αυλή, στο Βοτανικό, ο Μάτσας του νοίκιασε ένα πιάνο, ο Γλέζος του κατέβασε ένα μαγνητόφωνο. Κι η δουλειά, που, πια, δεν ήταν δουλειά, αλλά μεράκι, ξεκίνησε. Έφευγα το πρωί απ’ το Χολαργό και τον συναντούσα στο σπιτάκι του Βοτανικού, αξύριστο και με μια χιλιάρα κρασί δίπλα του. Μου έλεγε ένα καλαμπούρι, με κερνούσε κρασί κι ύστερα καθόταν στο πιάνο. Μια ώρα, δυο ώρες, τρεις. Ώσπου να βγει, πεντακάθαρο, το “Δελφίνι”, το “Παλιό ρολόι”, το “Ήτανε οχτώ – εννιά”».
Το ερμηνευτικό βάρος στο δίσκο το φέρνει ο Γιάννης Καλατζής, ενώ συμμετέχουν, μ’ ένα τραγούδι, η Λίτσα Διαμάντη κι ο Δημήτρης Ευσταθίου. Στον «Σταθμό» πρωτοεμφανίζεται, μ’ ένα μόνο τραγούδι, αμέσως μετά την «Προσμονή» του 1967, ο νεαρός Γιώργος Νταλάρας, ο οποίος όμως θα συμπρωταγωνιστήσει, μαζί με τον Καλατζή, στους επόμενους δυο δίσκους των Λοΐζου – Παπαδόπουλου, αποτελώντας μέρος μια εκπληκτικής καλλιτεχνικής τετράδας (δύο δημιουργών – δύο ερμηνευτών), που θα προσφέρει μεγάλα και πολυαγαπημένα τραγούδια στην ελληνική δισκογραφία. Εξάλλου, όσον αφορά αυτούς του δυο ερμηνευτές, ο Λοΐζος έχει σχηματίσει την άποψή του, όπως μας την διασώζει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος: «Ο Μάνος αγαπάει τον Καλατζή, γιατί τον θεωρεί λαϊκό τραγουδιστή – “σαν χαμίνι του δρόμου”. Συμπαθεί, όμως, και τον Νταλάρα – “είναι ευγενικός, σαν φοιτητής”, μου λέει».

Ας καταγράψουμε, επίσης, κι εδώ, τους συντελεστές και τα τραγούδια του δίσκου όπως αναφέρονται στο ένθετο της επανέκδοσής του:

Ορχήστρα: Στέλιος Ζαφειρίου (μπουζούκι), Χρήστος Ψαρρός (μπουζούκι), Δημήτρης Φάμπας (κιθάρα), Σωτήρης Μαρίνος (κιθάρα), Τάσος Διακογιώργης (μεταλλόφωνο), Νίκος Τσεσμελής (μπάσο), Δημήτρης Βράσκος (μαντολίνο), Μπάμπης Μαλλίδης (μαντολίνο), Ανδρέας Αλεξανδράτος (πιάνο), Σπύρος ΡέγγιοςΣωτήρης Ταχιάτης (τσέλο), Α. Μιχαήλ (drums). (φλάουτο),

Β’ φωνή: Λίτσα Διαμάντη στο «Δελφίνι – Δελφινάκι» και Γιώργος Νταλάρας στο «Όποιος δει το παλικάρι»
Ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας : Μάνος Λοΐζος
Ηχογράφηση: Studio Columbia.
Ηχολήπτης: Γιάννης Κωνσταντόπουλος
Διεύθυνση παραγωγής: Μάκης Μάτσας
Πρώτη έκδοση δίσκου: Δεκέμβριος 1968 (MINOS : MSM 101)

ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
1. Δελφίνι – δελφινάκι (2:35) Γιάννης Καλατζής
2. Το παλιό ρολόι (3:59) Γιάννης Καλατζής
3. Ο Σταθμός (2:33) ορχήστρα
4. Όποιος δει το παλικάρι (3:27) Λίτσα Διαμάντη (στίχοι : Μάνος Λοΐζος)
5. Ήτανε οχτώ – εννιά (2:36) Γιώργος Νταλάρας
6. Φινάλε πρώτου μέρους (2:56) ορχήστρα
7. Το μελαχρινάκι (2:53) Γιάννης Καλατζής
8. Η δουλειά κάνει τους άντρες (2:17) Δημήτρης Ευσταθίου
9. Σ’ αποθύμησα (4:03) ορχήστρα
10. Πίσω απ’ την πόρτα (3:05) Γιάννης Καλατζής
11. Επιστροφή (1:54) ορχήστρα
12. Φινάλε δεύτερου μέρους (2:00) ορχήστρα

Όπως βλέπουμε, ο δίσκος περιέχει πέντε (5) ορχηστρικά θέματα κι εφτά(7) τραγούδια, απ’ τα οποία, τέσσερα (4) ερμηνεύει ο Γιάννης Καλατζής κι από ένα οι: Γιώργος Νταλάρας, Λίτσα Διαμάντη και Δημήτρης Ευσταθίου. Δυο τραγούδια («Πίσω απ’ την πόρτα» & «Το παλιό ρολόι») τα “χτύπησε” η λογοκρισία της χούντας.
Γράφει ο ίδιος ο Λ. Παπαδόπουλος: «Οι πρώτες σοβαρές κόντρες με την κρατική λογοκρισία άρχισαν το 1968, όταν βγάλαμε με τον Λοΐζο το δίσκο “Ο ΣΤΑΘΜΟΣ” (Minos). Σε ένα τραγούδι, που το λέγαμε “Το καρφί”, περιέγραφα το εσωτερικό ενός φτωχόσπιτου. Στα σπίτια αυτά δεν υπάρχουν κρεμάστρες. Για κρεμάστρες χρησιμοποιούνται καρφιά, καρφωμένα πίσω απ’ την πόρτα. Έγραφα λοιπόν : “Πίσω απ’ την πόρτα το καρφί / και στο καρφί σακάκι”. Οι ηλίθιοι λογοκριτές, όμως, θεώρησαν ότι με τη λέξη “καρφί” αναφερόμουν σε κάποιον χαφιέ (“καρφιά” λέμε τους σπιούνους, τους χαφιέδες κ.λπ.) και ζήτησαν αλλαγή. Δεν ήταν δύσκολο, έγραψα: “Πίσω απ’ την πόρτα την κλειστή / ένα παλιό σακάκι”. Άλλαξα και τον τίτλο του τραγουδιού: “Πίσω από την πόρτα” τον έκανα.»

Εκεί, όμως, που βρήκα τον μπελά μου ήταν στην τελευταία στροφή. Έγραφα : “Δίπλα στα πλίθινα σκαλιά / μια λεύκα απάνου ως κάτου / είναι απ’ τα χέρια εκείνου / που ’χε το μπόι τ’ ουρανού / το μπόι του θανάτου”. Οι λογοκριτές φρυάξανε! Ζήτησαν άμεση αντικατάσταση αυτής της στροφής. Συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις. Και η στροφή έγινε : “Μες στην καρδιά μου την πικρή / ήρθε το πρώτο χιόνι / μες στην καρδιά μου ράγισες / τη νύχτα που με άφησες / χαμένο χελιδόνι”. Τα μισά λόγια, σ’ αυτήν την στροφή, είναι του Λοΐζου!» και (για το «Το παλιό ρολόι») : «Στον τελευταίο στίχο, για τη λογοκρισία, το “μα οι άνθρωποί μας” έγινε “μα τα χελιδόνια”».

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος μας δίνει και κάποιες “ιστορίες τραγουδιών” του δίσκου. Και συγκεκριμένα:

«Δελφίνι - δελφινάκι» : «Αρίων ο κιθαρωδός, ναυάγιο κι ένα δελφίνι που του σώζει τη ζωή, κουβαλώντας τον στον ώμο του. Ο Αρίων ζούσε στο Μόλυβο της Λέσβου, όπου πήγαινα τα καλοκαίρια. Ο Κουγιουμτζής έλεγε ότι, όταν ακούει το “Δελφινάκι”, αισθάνεται πως τα δυο του πόδια βρέχονται στη θάλασσα. Το ίδιο καλοκαίρι που το γράψαμε με τον Λοΐζο, το τραγουδούσε όλη η Ελλάδα.» και «Στην πρώτη συνεργασία μας (Σ.Σ. με τον Μάκη Μάτσα) γίναμε μαλλιά κουβάρια. Είχα γράψει το τραγούδι “Δελφίνι – δελφινάκι”, που μέσα σ’ ένα χρόνο πούλησε πάνω από 1 εκατομμύριο αντίτυπα. Με το που άρχισε λοιπόν ο Λοΐζος να παίζει στο πιάνο κι εγώ να τραγουδώ τους στίχους, ο Μάκης έγινε σκυθρωπός. “Σε παρακαλώ”, μου λέει, “αυτό το καβάλα στο δελφίνι, με το οποίο αρχίζει το τραγούδι, δεν το αλλάζεις”; “Γιατί”; “Δεν είναι εύηχο”. Ακολούθησε ένας τρικούβερτος καβγάς. Τελικά νίκησα, γιατί είχα φανατικά με το μέρος μου και τον Λοΐζο.».
Ο Χρήστος Λεοντής στο τραγούδι αυτό διακρίνει μια μουσική πρωτοτυπία: «Εμένα ένα από αυτά που μου αρέσουν πολύ είναι το “Δελφίνι – δελφινάκι”, ένα από τα πιο λαμπερά που κάνανε με τον Παπαδόπουλο. Όμως, αυτό το τόσο ευχάριστο τραγούδι ξεκινάει από την πέμπτη βαθμίδα, κι ενώ είναι στην ντο, ξεκινάει στο σολ. Αυτό, όσοι είναι μουσικοί θα το καταλάβουνε. Ήταν προχωρημένο».

«Το παλιό ρολόι»: «Το έγραψα στη δικτατορία, με πρόθεση να βγουν από το τραγούδι οι υπαινιγμοί κάποιων “μηνυμάτων”. Η μουσική είναι από ένα παλιό γρήγορο τραγούδι του Μάνου, το “Κρητικό σταφύλι”. Του είπα να το κάνει αργό, το έκανε και μετά προσθέσαμε και ένα ρεφρέν.»

«Η δουλειά κάνει τους άντρες»: «Ήταν μια ταινία του Γρηγορίου, ΤΡΟΥΜΠΑ ’67 : Ήταν και η Ελένη Ροδά φίλη του Λοΐζου και δική μου. Ζωντανό κορίτσι, όμορφο. Έγραφα το τραγούδι, για να ειρωνευτώ τους ψευτόμαγκες των καφενείων. Και η Ελένη το είπε πειστικά.»

«Ήτανε οχτώ – εννιά»: «Το γράψαμε για τον Νταλάρα, με τον Λοΐζο. Στο δίσκο “σταρ” ήταν ο Γιάννης Καλατζής. Ο Νταλάρας ήταν πολύ καινούριος. Θεωρώ ότι είναι εξαιρετικό τραγούδι που το ’πνιξε η επιτυχία που ’χε το “Δελφινάκι.”»

Τα τραγούδια που ξεχώρισαν απ’ αυτόν τον δίσκο ήταν: «Το παλιό ρολόι» (εκπληκτικός ο στίχος του Λευτέρη Παπαδόπουλου: «… κι έγινε το Σαββατόβραδο ένα λουλούδι πεταμένο στη φωτιά»), «Όποιος δει το παλικάρι» κι «Η δουλειά κάνει τους άντρες», ενώ το «Ήτανε οχτώ – εννιά» (με τους επίσης συγκλονιστικούς στίχους του Παπαδόπουλου για το δίπολο “μικρή ζωή – χρυσή ζωή”: «Ήτανε οχτώ – εννιά / κι ένας έχει μείνει / λιώνει στο καμίνι / της μικρής ζωής / μα στην ίδια γειτονιά / πάλι φωνοκόπι / πίσω απ’ το τόπι / της χρυσής ζωής») “το ‘πνιξε”, όντως, η μεγάλη επιτυχία που ’χε το «Δελφίνι – δελφινάκι», ένα τραγούδι αγαπημένο, που τραγουδιέται ως τις μέρες μας.

Πηγή: e-orfeas.gr