Τι κοινό έχει ο Μπορίς Βιαν με τον Μανόλη Αναγνωστάκη; Γεννήθηκαν και οι δυο στις 10 Μαρτίου. Μόνο που ο Μπορίς Βιαν έφυγε νωρίς. Μάλιστα, ήταν μια έκπληξη για μένα το ότι γεννήθηκε πέντε χρόνια πριν από τον Μανόλη Αναγνωστάκη. Αυτό γιατί τον Βιαν τον έχω πάντα στο μυαλό μου σαν έναν γοητευτικό νεαρό άντρα, που πάντα τον φανταζόμουν να παίζει μουσική, να γελά, να χορεύει, να γλεντά στα Παρισινά νυχτερινά κέντρα του Σαιν Ζερμαίν ντε Πρε και είμαι με την αίσθηση ότι ζει ακόμα. Είναι ακόμη ο 26χρονος νεαρός που έγραψε ένα βιβλίο που διάβασα πριν από πάρα πολλά χρόνια και ήταν ό,τι καλύτερο και πιο κοντά στο πνεύμα μου είχα διαβάσει μέχρι τότε: το Φθινόπωρο στο Πεκίνο, μ’ εκείνον τον αξέχαστο ήρωα, τον Αμαντή Ντουντού, γραμμένο σε μια γλώσσα απροσδόκητη, παιχνιδιάρα και εφευρετική, χιουμοριστική και καυστική, μια γλώσσα που γεννούσε διαρκώς νέες λέξεις και έννοιες.

«Υπάρχουν στιγμές που διερωτώμαι αν παίζω με τις λέξεις. Μήπως τελικά οι λέξεις είναι φτιαγμένες ακριβώς γι' αυτό;»

Αντίθετα, τον Αναγνωστάκη, τον ποιητή της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, τον θυμάμαι πάντα σαν έναν ώριμο άντρα, τον γιατρό με τα άσπρα μαλλιά και το μουστάκι που του πρόσθετε χρόνια, με τους αγώνες και τη φυλακή και την εις θάνατον καταδίκη που κι αυτά του πρόσθεταν χρόνια και που το 2005 έφυγε στα 80 του, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο ποιητικό έργο που εξέφραζε την ιδεολογία του και την υπαρξιακή του αγωνία.

Ο Μπορίς Βιαν γεννήθηκε το 1920 στη Βιλ ντ’ Αβρέ, κοντά στο Παρίσι, παιδί αστικής οικογένειας που, όμως, έμελλε να καταστραφεί οικονομικά. Έπασχε από μικρός από ένα σοβαρό καρδιακό νόσημα που του στέρησε την ικανότητα να πολεμήσει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σπούδασε μηχανικός, επάγγελμα που άσκησε για ένα διάστημα κι αυτή ήταν μόνο μια από τις πολλές, παράλληλες ζωές του. Υπήρξε μέλος της ‘Παταφυσικής -η επιστήμη των φανταστικών λύσεων, επινοημένη από τον συγγραφέα Αλφρέ Ζαρί, που αποδίδει συμβολικά σε γενικές γραμμές τις ιδιότητες των περιγραφομένων αντικειμένων από την πιθανότητα τους- μουσικός, ηθοποιός, συγγραφέας, σεναριογράφος και παραγωγός ταινιών μικρού μήκους, αρθρογράφος (στο Temps Modernes του Σαρτρ), ποιητής, ζωγράφος, μεταφραστής. Σε όλες αυτές του τις δραστηριότητες τον βοήθησε το πολύπλευρο ταλέντο του και η προσωπικότητά του, καθώς και η πολύ καλή παιδεία που είχε την ευκαιρία να αποκτήσει.

Αγάπησε τη τζαζ, συνέθεσε τραγούδια και έπαιζε τρομπέτα σε μαγαζιά του Παρισιού, ήταν τόσο καλός που τον αποκαλούσαν «ο λευκός νέγρος», ενώ έπαιξε και με τον Μάιλς Ντέιβις.

Ένα από τα τραγούδια του έγινε τεράστια επιτυχία διεθνώς. Γραμμένο την εποχή που η Γαλλία, βγαίνοντας από τον πόλεμο της Ινδοκίνας είχε να αντιμετωπίσει το νέο, φοβερό μέτωπο της Αλγερίας. Το να μιλήσει εκείνη την εποχή ένας Γάλλος νέος, απευθυνόμενος -με πολλή ευγένεια- στον «κύριο Πρόεδρο», και να του ανακοινώνει ότι «το ‘χει πάρει απόφαση να γίνει λιποτάχτης» εξηγώντας του ότι «δεν βρέθηκε σ’ αυτή τη γη για να σκοτώνει αθώους» «κι αν πρέπει αίμα να χυθεί» να δώσει ο κύριος Πρόεδρος το δικό του, γιατί ο ίδιος θα γυρίσει τη Γαλλία ολόκληρη, «από τη Βρετάνη ως την Προβηγκία» να προτρέψει όλους για «άρνηση στην υποταγή, άρνηση στην κατάταξη». (ολόκληρο το ποίημα στο τέλος του κειμένου). Το τραγούδι Ο λιποτάχτης (σύνδεσμος), που ήταν απαγορευμένο μέχρι το 1962 λόγω των αντιδράσεων που προκάλεσε, κυρίως στην εθνικιστική δεξιά, έγινε ύμνος κατά την περίοδο του πολέμου του Βιετνάμ και τραγουδήθηκε από μεγάλους καλλιτέχνες, όπως ο Ρετζιανί και η Τζόαν Μπαέζ. 

Η αντισυμβατικότητά του είχε διαφανεί νωρίτερα, όταν το 1946, με το ψευδώνυμο Βέρνον Σάλλιβαν, εξέδωσε το βιβλίο Θα φτύσω στους τάφους σας (J' irai cracher sur vos tombes), το σεξουαλικό και αντιρατσιστικό περιεχόμενο του οποίου ξεσήκωσε αντιδράσεις, για τις οποίες ο Βιαν αδιαφορούσε, βεβαίως. ( Μπορίς Βιαν Θα φτύσω στους τάφους σας Ολόκληρο το βιβλίο εδώ)

Έχοντας επίγνωση ότι δεν θα ζήσει για πολύ, λόγω της ασθένειάς του, κατάφερε να αντλήσει χαρά από παντού, να ζήσει μια ζωή τόσο έντονη που, τελικά, έζησε περισσότερο από τον καθένα.

«Μόνο δυο πράγματα έχουν σημασία: ο έρωτας, κάθε είδους έρωτας, με κάθε είδους ωραία κορίτσια, και η μουσική του Ντιουκ Έλλινγκτον, ή η παραδοσιακή τζαζ. Τίποτ’ άλλο δε μετράει, γιατί τα υπόλοιπα είναι άσχημα», λέει στο βιβλίο του Ο αφρός των ημερών, που έκανε 30 χρόνια να βρει τη θέση του στην καρδιά των αναγνωστών και έγινε ταινία το 2013 από τον Μισέλ Γκοντρί και πρωταγωνίστρια την Ωντρέ Τοτού.

Οι Παρισινές του νύχτες περιλάμβαναν μουσική, γυναίκες, ποτό, παρέα με μεγάλες προσωπικότητες της εποχής του, όπως ο Αλμπέρ Καμύ, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ και η Σιμόν ντε Μποβουάρ.

Δημιουργεί συνεχώς, θέλοντας να βγάλει από μέσα του τη δική του πραγματικότητα, συχνά με τρόπο που δεν ήταν ακόμη έτοιμοι οι άνθρωποι να κατανοήσουν. Αλλά, όπως έγραψε:

Έχουνε όλα ειπωθεί εκατό φορές

Και μάλιστα καλύτερ’ από μένα

Αν λοιπόν γράφω στίχους

Είναι γιατί μ’ αρέσει

Είναι γιατί μ’ αρέσει

Είναι γιατί μ’ αρέσει

Να μπαίνω στο ρουθούνι σας.

(Από το βιβλίο Μπορίς Βιαν Ποιήματα, Εισ. Νoel Arnaud, μτφρ Αντώνης Φωστιέρης και Θανάσης Νιάρχος,  Εκδόσεις Γνώση, 1992)

Προηγήθηκε κατά πολύ της εποχής του, άργησαν να ανακαλύψουν το πραγματικό νόημα των λόγων του. Αναγνωρίστηκε πολύ μετά τον θάνατό του και τον Μάη του ‘68 τα βιβλία του ήταν δημοφιλή ανάμεσα στην επαναστατημένη νεολαία της Γαλλίας.

Πέθανε τον Ιούνιο του 1959, από (την αναμενόμενη μια ζωή) καρδιακή προσβολή, κατά τη διάρκεια δοκιμαστικής προβολής της ταινίας που βασίστηκε στο βιβλίο του Θα φτύσω στους τάφους σας, απογοητευμένος, μάλιστα, από το πόσο η ταινία απέτυχε να αποδώσει το πραγματικό νόημα του έργου του.

«Δείτε τον Σαίξπηρ, είναι πολύ πολύ νεκρός, πιο σάπιος κι από το σάπιο. Αλλά να, έχουμε τα έργα του οπότε… voila!»

Δείτε τον Βιαν! Voila!

Ο Λιποτάχτης (Από το βιβλίο Μπορίς Βιαν Ποιήματα, ό. π.)

Βιβλία του Μπορίς Βιαν στα ελληνικά

Πηγές: Βικιπαίδεια, ef.syn, περιοδικό Ποιείν, περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ, Μηχανή του Χρόνου

Γεωργία Καρβουνάκη