Ρούμπενς, «Αλληγορία για τα αγαθά της ειρήνης»  1629-30

Η περίοδος από το 1560-1660 στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται ως η εποχή των ταραχών.

Στις αρχές του 17ου αιώνα οι κακές εσοδείες, η νομισματική στενότητα, η επανεμφάνιση λιμών και επιδημιών πλήττουν την Ευρώπη, η οποία είναι διαιρεμένη σε δύο στρατόπεδα το καθολικό και το διαμαρτυρόμενο. Ο αριθμός των φτωχών και των επαιτών πολλαπλασιάζεται, δημιουργούνται πτωχοκομεία και οι εξεγέρσεις αρχίζουν να πληθαίνουν.

Η Ισπανία στα μέσα του 16ου αιώνα δεσπόζει στην ευρωπαϊκή σκηνή. Ο πλούτος (χρυσός) που έχει αποκτήσει από την Αμερική, της επιτρέπουν να χρηματοδοτήσει έναν ισχυρό  στρατό, ο οποίος  επιχειρεί να επιβάλλει την ηγεμονία του στην Ευρώπη στο όνομα της ρωμαϊοκαθολικής πίστης. Τα πράγματα όμως αντιστρέφονται όταν οι βόρειες επαρχίες της Ολλανδίας επαναστατούν εναντίον  των Ισπανών καθολικών  και οι περισσότεροι κάτοικοι τους γίνονται διαμαρτυρόμενοι.  Η νότια Ολλανδία (Φλάνδρα) παραμένει όμως καθολική και υπό την ισχύ των Ισπανών.

Ο Ρούμπενς (1577 –1640) εργάστηκε στις καθολικές περιοχές των Κάτω Χωρών (Αμβέρσα) που βρίσκονταν υπό ισπανική κυριαρχία. Το εργαστήριό του ήταν επανδρωμένο με εκπαιδευμένους καλλιτέχνες στην τεχνοτροπία του. Φιλοτεχνούσε έργα για ηγεμόνες και ισχυρούς, οι οποίοι συνέλεγαν έργα σημαντικών καλλιτεχνών  ως ένδειξη κύρους και πλούτου. Ο Φίλιππος Δ΄ της Ισπανίας αλλά και ο Κάρολος  Α΄ της Αγγλίας συγκαταλέγονταν στους πελάτες του Ρούμπενς. Την περίοδο εκείνη το έργο των ζωγράφων έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στους ηγεμονικούς κύκλους. Πολλοί ηγεμόνες είχαν αποκλειστικούς ζωγράφους στα παλάτια τους. Ο Ρούμπενς φιλοτεχνούσε πίνακες μεγάλων διαστάσεων με θέματα επηρεασμένα από το ταξίδι του στην Ιταλία αλλά και από την φλαμανδική παράδοση.

Το έργο «Αλληγορία για τα αγαθά της Ειρήνης»  φιλοτεχνήθηκε το 1629-30 είναι διαστάσεων 203,5Χ298 εκ. και είναι ελαιογραφία σε μουσαμά. Είναι μία αλληγορική σύνθεση την οποία ο Ρούμπενς έφερε ως δώρο στον Κάρολο Α΄ της Αγγλίας για να τον πείσει να συνθηκολογήσει με την Ισπανία.

Το θέμα του έργου είναι η αντιπαράθεση της ειρήνης με τον πόλεμο. Η θεά της σοφίας Αθηνά επιτίθεται στον Άρη θεό του πολέμου, ο οποίος υποχωρεί αφού έχει φύγει και η Ερινύα του πολέμου που βρίσκεται στο βάθος πίσω του. Υπό την προστασία της Αθηνάς ο Ρούμπενς εικονογραφεί τα αγαθά της ειρήνης μέσα από συμβολισμούς αφθονίας και γονιμότητας. Η Ειρήνη ετοιμάζεται να θηλάσει ένα βρέφος. Ακριβώς μπροστά της βρίσκεται ένας Βάκχος γονατιστός, ο οποίος κοιτάζει άφθονους καρπούς φρούτων με απόλαυση. Αριστερά του χορεύουν όρθιες Μαινάδες που κρατούν θησαυρούς και χρυσάφι. Στα πόδια του Βάκχου ένας πάνθηρας παίζει σαν ήμερη γάτα. Τρία φοβισμένα παιδιά έρχονται από την φρίκη του πολέμου, στην χαρά της ειρήνης και ένα νεαρό πνεύμα τα στεφανώνει. Τα χρώματα του έργου είναι θερμά κόκκινα, κίτρινα και γήινα. Οι μορφές του θέματος είναι δανεισμένες από την ελληνική μυθολογία, οι λεπτομέρειες του έργου είναι ιδιαιτέρως πλούσιες. Η απόδοση των μορφών γίνεται με πολύ ζωντανό τρόπο από τον δημιουργό. Ο Ρούμπενς δεν δημιουργεί τις φιγούρες με βάση τα κλασικά εξιδανικευμένα πρότυπα αλλά με βάση τους ανθρώπους που βλέπει γύρω του. Η ζωγραφική του αποτελεί την επιτομή του Μπαρόκ. Το έργο διακατέχεται από μία έντονη κινητικότητα, η οποία τονίζει την αλληγορική αυτή αντιπαράθεση μεταξύ πολέμου και ειρήνης. Η απόδοση των νεκρών φύσεων, των επιφανειών και των μορφών γίνεται με εξαιρετική ακρίβεια και λεπτομέρεια. Οι λάμψεις των ρούχων, οι πτυχώσεις αλλά και οι ανθρώπινες  εκφράσεις έχουν γίνει με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία. Το σύνολο της σύνθεσης έχει μία δυναμική η οποία εκφράζει με πολύ εύστοχο τρόπο την εικονογράφηση των ιδεών.

Κατερίνα Κοφφινά

Πηγές:

E. H.Gobrich, To Χρονικό Της Τέχνης, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004.    

S. Berstein, P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης, τομ. 1, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα

1997.