Νίκος Καρούζος (17 Ιουλίου 1926 - 28 Σεπτεμβρίου 1990)

Ο Νίκος Καρούζος γεννήθηκε στις 17 Ιουλίου του 1926 στο Ναύπλιο και πέθανε στις 28 Σεπτεμβρίου του 1990 στην Αθήνα. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος. Στρατευμένος στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, διώχτηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου και εξορίστηκε μετά τη συνθηκολόγηση της Βάρκιζας.

Η μητέρα του ήταν κόρη ιερωμένου και δασκάλου. Κατά τη διάρκεια των γυμνασιακών του χρόνων, ο Καρούζος έδρασε στην ΕΠΟΝ και εξορίστηκε στην Ικαρία (1947) και στη Μακρόνησο (1951), από όπου έφυγε τελικά το 1953 μετά το νευρικό κλονισμό. Παντρεύτηκε δύο φορές, το 1955 τη Μαρία Δαράκη, με την οποία έζησε λίγους μόλις μήνες και το 1963 τη Μαίρη Μεϊμαράκη, από την οποία χώρισε το 1980. Από το 1981 και ως το τέλος της ζωής του, τον συντρόφεψε η Εύα Μπέη. Σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες στην Αθήνα, δεν ολοκλήρωσε όμως τις σπουδές του, καθώς ήδη από το 1941 είχε στραφεί στην ποίηση.

Το 1949 πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη εμφάνιση του στο χώρο των γραμμάτων με τη δημοσίευση του ποιήματός του «Σίμων ο Κυρηναίος» στο περιοδικό «Ο Αιώνας μας». Η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Η επιστροφή του Χριστού» εκδόθηκε το 1954.

Στους λογοτεχνικούς κύκλους έγινε πιο γνωστός στη δεκαετία του 60’ με τις συλλογές «Η έλαφος των άστρων», «Ο υπνόσακκος» και «Πενθήματα». Ακολούθησαν πολλές ακόμη συλλογές και συγκεντρωτικές εκδόσεις των ποιημάτων του, ως τη συγγραφή του τελευταίου του ποιητικού έργου «Αιώρηση», γραμμένου στις 29 Αυγούστου 1990 στο νοσοκομείο, όπου ο ποιητής νοσηλευόταν τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του, άρρωστος από καρκίνο. Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά, ενώ με τιμήθηκε με το Β’ Κρατικό Βραβείο ποίησης (1963), το βραβείο της ομάδας των Δώδεκα (1963), το Α’ Εθνικό Βραβείο ποίησης, από κοινού με τους Τάκη Βαρβιτσιώτη και Μίλτο Σαχτούρη (1972) και το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1988).

Ο στοχαστής

Ο Νίκος Καρούζος ξεκίνησε την ποιητική του διαδρομή από το κατάλυμα της θρησκευτικής πίστης, για να υιοθετήσει βαθμιαία το πνεύμα μιας θεμελιακής αμφισβήτησης: κάνοντας την αρχή από το γκρέμισμα των ουράνιων και των επίγειων θεών, θα φτάσει αργότερα μέχρι την προκήρυξη για την ανάγκη μιας επαναστατικής διαστολής του κόσμου. Ο Καρούζος δεν είναι, βεβαίως, ούτε συνηθισμένος πιστός ούτε κλασικός επαναστάτης.

Δείτε εδώ αναλυτικά την βιβλιογραφία του Νίκου Καρούζου.

Η απόγνωση της ανθρώπινης ύπαρξης δεν χωρίζεται, για τον Καρούζο, από την οδύνη της Ιστορίας.

Έζησε με τον Σαιν Ζύστ και τον Κουτόν, με τον Ροβεσπιέρο και τον Μακρυγιάννη, με τον Σολωμό και τον Παπαδιαμάντη, με τον Ηράκλειτο και τον Κάφκα, με τον Λένιν, τον Τρότσκι, τους μπολσεβίκους, τους ναύτες της Κρονστάνδης, τον Γκουεβάρα, τον δολοφονημένο απ΄ τους φασίστες του Σαλβαντόρ αρχιεπίσκοπο Ρομέρο, τους μακρονησιώτες και τους εξόριστους της Ικαρίας, τους ταπεινούς και τους εξεγερμένους όπου γης. Ήταν οικουμενικός στην Τέχνη και στην Επανάσταση, στα βάθη της παράδοσης και της πρωτοπορίας.

Διάλογος πρῶτος

Σὰ νὰ μὴν ὑπήρξαμε ποτὲ
κι ὅμως πονέσαμε ἀπ᾿ τὰ βάθη.
Οὔτε ποὺ μᾶς δόθηκε μία ἐξήγηση
γιὰ τὸ ἄρωμα τῶν λουλουδιῶν τουλάχιστον.
Ἡ ἄλλη μισή μας ἡλικία θὰ περάσει
χαρτοπαίζοντας μὲ τὸ θάνατο στὰ ψέματα.
Καὶ λέγαμε πὼς δὲν ἔχει καιρὸ ἡ ἀγάπη
νὰ φανερωθεῖ ὁλόκληρη.
Μία μουσικὴ
ἄξια τῶν συγκινήσεών μας
δὲν ἀκούσαμε.
Βρεθήκαμε σ᾿ ἕνα διάλειμμα τοῦ κόσμου
ὁ σῴζων ἑαυτὸν σωθήτω.
Θὰ σωθοῦμε ἀπὸ μία γλυκύτητα
στεφανωμένη μὲ ἀγκάθια.
Χαίρετε ἄνθη σιωπηλὰ
μὲ τῶν καλύκων τὴν περισυλλογὴ
ὁ τρόμος ἐκλεπτύνεται στὴν καρδιά σας.
Ἐνδότερα ὁ Κύριος λειτουργεῖ
ἐνδότερα ὑπάρχουμε μαζί σας.
Δὲν ἔχει ἡ ἁπαλὴ ψυχὴ βραχώδη πάθη
καὶ πάντα λέει τὸ τραγούδι τῆς ὑπομονῆς.
Ὢ θὰ γυρίσουμε στὴν ὀμορφιὰ
μία μέρα…
Μὲ τὴ θυσία τοῦ γύρω φαινομένου
θὰ ἀνακαταλάβει, ἡ ψυχὴ τὴ μοναξιά της.

Ο επαναστάτης

Σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις αναφερόταν στην κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» που συντελούνταν εκείνο τον καιρό, επιμένοντας ο ίδιος στη σοσιαλιστική προοπτική:

«Για να δούμε τι θα προκύψει. Η πλευρά της Ιστορίας που είναι ο ακροβάτης, η επανάσταση, θα σταθεί στο σχοινί ή θα πέσει; Γιατί, αν πέσει, θα έχουμε την πλήρη παλινόρθωση του καπιταλισμού σε όλη τη Σοβιετική Ενωση και την Κίνα, γιατί σε χώρες όπως η Ανατολική Γερμανία η παλινόρθωση έχει ήδη συντελεστεί. Αν λοιπόν σταθεί ο ακροβάτης, είναι πολύ πιθανό ο άνθρωπος να φτάσει στην αταξική κοινωνία, αφού φυσικά φτάσει μέσα από τη συνείδησή του σ’ αυτή την κοινωνία. Χρειάζεται η από μέσα ανύψωση του ανθρώπου, που θα γίνει εφικτή μόνο με τη σοσιαλιστική παιδεία που θα αφήσει τη σοσιαλιστική ηθική ν αναπτυχθεί. Το θέμα δεν είναι η σοσιαλιστική ιδεολογία – αυτό είναι εύκολο. Το θέμα είναι η σοσιαλιστική ψυχολογία – αυτό είναι το δύσκολο».

Βίντεο: Παρασκήνιο: Νίκος Καρούζος

Ο άνθρωπος...με χιούμορ

Το χιούμορ, σε όλες τις διαβαθμίσεις και τις ποικιλίες του, είναι ένα ακόμη όπλο που θα χρησιμοποιήσει ο Νίκος Καρούζος στον διαρκή αγώνα του εναντίον της υπαρξιακής απόγνωσης αλλά συχνά και εναντίον της απαράδεκτης πολιτικής και πνευματικής οργάνωσης της κοινωνίας μας.

Διαβάζουμε ενδεικτικά στο ποίημα «Κοντά στον κάθε ήλιο», ένα ποίημα συγκλονιστικής ποιητικής αυτογνωσίας: «Είμαστε ακόμη στην προϊστορία του χιούμορ», γιατί, όπως θα γράψει αλλού, «Το χιούμορ είναι βραδύτητα· δεν είναι για βιαστικούς». Εξάλλου, ακόμη και τα πιο αγωνιώδη ερωτήματα της ύπαρξης μπορούν να αντιμετωπιστούν με το χιούμορ, ένα είδος μεταφυσικού χιούμορ, όπως διαβάζουμε στον τίτλο ενός ποιήματος: «Το σύμπαν έμοιαζε καμωμένο για να διασκεδάσω μαζί με την αιωνιότητα μόνος», «ερεβώδη αστειάκια στο στίβο της νόησης», «καταλήγω πως η μια αλήθεια είναι το χιούμορ της άλλης».

Ο ίδιος ομολογεί: «Εγώ, κύριοι, τη διασκεδάζω την αποτυχία μου στην ύπαρξη», «Θα συνεχίσω την ποίηση μονάχα για πλάκα», «Η ζωή μάς προτρέπει σταθερά ναν το ρίξουμε στα ανέκδοτα», «Δεν παίζω σοβαρότητα», «Η μια μου λέξη ας κοροϊδεύει πάντα την άλλη». Δεν διστάζει εξάλλου να δηλώσει «Γελοίος όσο και το γέλιο». Αν και πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη μας τη διευκρίνιση των ανθρωπολόγων ότι «Το χιούμορ και το γέλιο, αν και στενά συνδεδεμένα, δεν πρέπει να θεωρούνται αδιαχώριστα, θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι το κριτήριο για το αστείο είναι το κατά πόσον προκαλεί γέλιο ή όχι. Δεν είναι απαραίτητο να μπούμε στη φυσιολογία και την ψυχολογία του γέλιου, αφού είναι γενικά αποδεκτό ότι μπορεί κανείς να εκτιμήσει ένα αστείο χωρίς να γελάσει, καθώς και ότι μπορεί να γελάει για λόγους πέραν του ότι έχει αντιληφθεί ένα αστείο».

Ο Νίκος Καρούζος διέθετε στη ζωή του «ένα δαιμονικό χιούμορ για πρόσωπα και πράγματα. Κορόιδευε το λογής κατεστημένο με καυστικά σχόλια αλλά και μια βαθύτερη χριστιανική επιείκεια». Τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά διατηρούνται και στην ποίησή του:

Ο ποιητής κύριοι περισσεύει!

Μου το ‘παν οι τσιγγάνες ένα βράδυ.

Μου το ‘χε πει κι η μάνα μου παλιότερα:

«Πρόσεξε, πρόσεξε σ’ αυτό τον κόσμο που σ’ έφερα.

Στο λέω για το καλό σου, παιδάκι μου,

CINTURATO υπάρχει μόνο PIRELLI».

Μα εγώ δεν την άκουσα.»

Μετά τα τελευταία γενέθλια της ζωής του, στις 17 Ιουλίου 1990, κλείνοντας τα 64 και μπαίνοντας στα 65, ο Νίκος Καρούζος έλεγε με χαρμόσυνο πένθος: «65 χρονών πέθαναν και οι τρεις μέγιστοι άνθρωποι: ο Ηράκλειτος, ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ κι ο Καρλ Μαρξ».

Αν δεν αγαπάς και τους τρεις, μη διαβάσεις τα ποιήματα του Καρούζου.

Ῥομαντικὸς ἐπίλογος

Μὴ μὲ διαβάζετε ὅταν δὲν ἔχετε
παρακολουθήσει κηδεῖες ἀγνώστων
ἢ ἔστω μνημόσυνα.
Ὅταν δὲν ἔχετε
μαντέψει τὴ δύναμη
ποὺ κάνει τὴν ἀγάπη
ἐφάμιλλη τοῦ θανάτου.
Ὅταν δὲν ἀμολήσατε ἀϊτὸ τὴν Καθαρὴ Δευτέρα
χωρὶς νὰ τὸν βασανίζετε
τραβώντας ὁλοένα τὸ σπάγγο.
Ὅταν δὲν ξέρετε πότε μύριζε τὰ λουλούδια
ὁ Νοστράδαμος.
Ὅταν δὲν πήγατε τουλάχιστο μιὰ φορὰ
στὴν Ἀποκαθήλωση.
Ὅταν δὲν ξέρετε κανέναν ὑπερσυντέλικο.
Ἂν δὲν ἀγαπᾶτε τὰ ζῶα
καὶ μάλιστα τὶς νυφίτσες.
Ἂν δὲν ἀκοῦτε τοὺς κεραυνοὺς εὐχάριστα
ὁπουδήποτε.
Ὅταν δὲν ξέρετε πῶς ὁ ὡραῖος Modigliani
τρεῖς ἡ ὥρα τὴ νύχτα μεθυσμένος
χτυποῦσε βίαια τὴν πόρτα ἑνὸς φίλου του
γυρεύοντας τὰ ποιήματα τοῦ Βιγιὸν
κι ἄρχισε νὰ διαβάζει ὦρες δυνατὰ
ἐνοχλώντας τὸ σύμπαν.
Ὅταν λέτε τὴ φύση μητέρα μας καὶ ὄχι θεία μας
Ὅταν δὲν πίνετε χαρούμενα τὸ ἀθῶο νεράκι.
Ἂν δὲν καταλάβατε πῶς ἡ Ἀνθοῦσα
εἶναι μᾶλλον ἡ ἐποχή μας.
ΠΡΟΣΟΧΗ
ΧΡΩΜΑΤΑ
Μὴ μὲ διαβάζετε
ὅταν
ἔχετε
δίκιο.
Μὴ μὲ διαβάζετε ὅταν
δὲν ἤρθατε σὲ ρήξη μὲ τὸ σῶμα...
Ὥρα νὰ πηγαίνω
δὲν ἔχω ἄλλο στῆθος.

Βίντεο: Νίκος Καρούζος - Μονόγραμμα ΕΡΤ

Ποιητικές συλλογές

• Επιστροφή του Χριστού, Αθήνα, 1953
• Νέες Δοκιμές, Αθήνα, 1954
• Σημείο, 1955
• Είκοσι ποιήματα, Αθήνα, 1955
• Διάλογοι, 1956
• Ποιήματα, 1961
• Η Έλαφος των άστρων, 1962
• Ο Υπνόσακος, εκδ.Ζαρβάνος, 1964
• Πενθήματα, Αθήνα, 1969
• Λευκοπλάστης για μικρές και μεγάλες αντινομίες, 1971
• Χορταριαμένα χάσματα,εκδ. Εγνατία, 1974
• Απόγονος της νύχτας, εκδ.Πολυπλάνο, 1978
• Δυνατότητες και χρήση της ομιλίας, εκδ.Εγνατία, 1979, εκδ.Ερατώ, 1986
• Ο ζήλος του μη σχετικού με παροράματα, εκδ.Πολυπλάνο, 1980
• Μονολεκτισμοί και ολιγόλεκτα, εκδ.Εξάντας, 1980
• Φαρέτριον, εκδ. Ύψιλον, 1981
• Αναμνηστική λήθη, εκδ.Γοργώ, 1982
• Αντισεισμικός τάφος, εκδ.Εστία, 1984
• Συντήρηση ανελκυστήρων, εκδ. Καστανιώτης, 1986
• Νεολιθηκή νυχτωδία στην Κροστάνδη, εκδ.Απόπειρα, 1987
• Ερυθρογράφος, εκδ.Απόπειρα, 1988
• Λογική μεγάλου σχήματος, εκδ.Ερατώ, 1989
• Ευρεσεις από Κυανό κοβάλτιο, εκδ.Ίκαρος, 1991
• Θρίαμβος χρόνου, εκδ.Απόπειρα, 1997
• Οιδίπους τυραννούμενος και άλλα ποιήματα, ( φιλολογική επιμέλεια Μαρία Αρμυρά. Εκδόσεις Ίκαρος)

Μεταφράσεις

Χόρχε Λουί Μπόρχες-Ο δημιουργός και άλλα κείμενα, εκδ.Ύψιλον, 1980

Πεζά-δοκίμια

• Μεταφυσικές εντυπώσεις απ΄τη ζωη ως το θέατρο, εκδ.Άψινθος, 1966
• Περί ζωγράφων, εκδ.Galerie Titanium, 1988
• Πεζά κείμενα, εκδ.Ίκαρος, 1997

tvxs.gr