Οι «Ονειροπολήσεις ενός μοναχικού περιπατητή» εκδόθηκαν μετά τον θάνατο του Ρουσσώ το 1872. Γράφτηκαν στο Παρίσι σε ένα φτωχικό σπίτι όπου είχε καταφύγει ο φιλόσοφος απογοητευμένος από τους ανθρώπους στα τελευταία οχτώ χρόνια της ζωής του. Είναι ένας απολογισμός της μοναξιάς, ο οποίος συνοψίζει την γοητεία της φύσης αλλά και τις πικρές εμπειρίες του.

Το βιβλίο είναι ημιτελές και αποτελείται από δέκα κεφάλαια ονομάζονται "Περπατώντας" ("Promenades" στα αρχικά Γαλλικά). Το όγδοο και το ένατο κεφάλαιο ολοκληρώθηκαν αλλά δεν αναθεωρήθηκαν από τον Ρουσσώ, ενώ το δέκατο παρέμεινε ατελές λόγω του θανάτου του.

Το έργο σε μεγάλο βαθμό χαρακτηρίζεται από ηρεμία και παραίτηση, αλλά μαρτυρεί επίσης και την συνειδητοποίηση του Ρουσσώ για τις συνέπειες της δίωξης στο τέλος της ζωής του. Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι ένας συνδυασμός αυτοβιογραφίας περιγραφών της φύσης ιδίως φυτών, που είδε ο Ρουσσώ στις βόλτες του στα περίχωρα του Παρισιού.

Επίσης περιέχει επεξηγήσεις και επεκτάσεις επιχειρημάτων που είχε κάνει προηγουμένως ο Ρουσσώ σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η πολιτική φιλοσοφία.

Γνωριμία με τη μοναξιά

Να’ με λοιπόν μόνος πάνω στη γη, χωρίς πια κανένα σύντροφο, χωρίς συμπαράσταση, χωρίς φίλο, χωρίς συνοδοιπόρο άλλον εκτός από τον εαυτό μου. Εγώ ο πιο κοινωνικός και ο πιο ανοιχτόκαρδος άνθρωπος, απομονώθηκα ύστερα από ομόφωνη απόφαση των εχθρών μου. Αυτοί με καταχθόνιο μίσος ψάξανε να βρουν το μαρτύριο εκείνο που θα πλήγωνε περισσότερο την ευαίσθητη ψυχή μου, και τελικά κόψανε όλους τους δεσμούς που μ’ έδεναν με τους συνανθρώπους μου. Θα μπορούσα να αγαπώ τους άλλους, ακόμα και χωρίς τη θέλησή τους. Εκείνοι όμως δεν το θέλησαν, και το μόνο που καταφέρανε είναι να χάσουν την αγάπη μου. Να λοιπόν τώρα που είναι άγνωστοι, ξένοι, ανύπαρκτοι για μένα, αφού οι ίδιοι δημιουργήσανε αυτή την κατάσταση. Κι εγώ όμως, ξεκομμένος από πρόσωπα και από πράγματα τι είμαι κατά βάθος; Αυτό μου μένει να βρω. Αλλά, πρωτύτερα, πρέπει ρίξω μια ματιά στη σημερινή μου κατάσταση. Έχω την εντύπωση πως, για να γνωρίσω καλύτερα τον εαυτό μου, πρέπει να ξεκινήσω από τους άλλους.

Τι θα είναι οι «Ονειροπολήσεις»

Τις τελευταίες τούτες μέρες της ζωής μου, καταγίνομαι να μελετώ τον εαυτό μου, κι ετοιμάζω από τώρα την απολογία που δεν θ’ αργήσω να κάνω μπροστά στον Ύψιστο. Αφήνομαι ολόκληρος στη χαρά να κουβεντιάζω με την ψυχή μου, αφού η χαρά αυτή είναι η μόνη που οι άνθρωποι δεν καταφέρανε να μου πάρουν. Μπορεί βέβαια να παρουσιάζω ωραιοποιημένες τις ψυχικές μου καταστάσεις, επειδή πολύ στοχάζομαι πάνω σ’ αυτές, και μπορεί ακόμα να διορθώνω την άσχημη πλευρά τους, μα δε θάθελα να πάνε χαμένες οι στερνές μου μέρες, τώρα μάλιστα που δεν είμαι ικανός για τίποτα στον κόσμο. Όταν, παλιά, περπατούσα κάθε μέρα ανέγνοιαστος, έκανα, συχνά, πολλές ευχάριστες σκέψεις, που σήμερα δυστυχώς δεν τις θυμάμαι πια. Θ’ αρχίσω λοιπόν τώρα να γράφω όσες θα μου έρχονται στη μνήμη, κι έτσι θα χαίρομαι σαν τις ξαναδιαβάζω αργότερα. Θα βλέπω πόσο ασυνήθιστα αισθήματα ένιωθα και θα ξεχνώ τα βάσανά μου, τους σταυρωτήδες μου και το κατάντημά μου.

Τα γραπτά μου τούτα δεν θα είναι τίποτα περισσότερο από ένα άτακτο ημερολόγιο, όπου θα καταγράφω τις ονειροπολήσεις μου. Θα μιλώ πολύ για τον εαυτό μου, γιατί όποιος ζει μόνος του και στοχάζεται, είναι φυσικό να ασχολείται με τα δικά του. Έπειτα, αν καμιά διαφορετική σκέψη περάσει από το νου μου καθώς θα περπατώ, δεν θα παραλείψω να την αναφέρω κι εκείνη. Θα γράφω όλα όσα θα σκέφτομαι, άτακτα όπως θα μου έρχονται στο μυαλό και ασύνδετα τόσο όσο είναι ασύνδετες οι ιδέες της μιας μέρας με της επόμενης. Έτσι τα γραπτά μου τούτα μπορείτε να πείτε πως συνεχίζουν τις Εξομολογήσεις μου. Μα δεν θα τους δώσω πια τον ίδιο τίτλο, επειδή δεν νομίζω πως τους ταιριάζει.

Το νησί Σαιν – Πιέρ, ένας παράδεισος

[…] Υπάρχει, ωστόσο μια σταθερή ψυχική κατάσταση όπου βρίσκουμε τρόπο ν’ αναπαυθούμε άνετα και να συγκεντρωθούμε απόλυτα στον εαυτό μας, χωρίς να χρειάζεται να ανακαλέσουμε το παρελθόν ή να πηδήσουμε στο μέλλον. Υπάρχει μια ψυχική κατάσταση όπου δεν μετράμε τον χρόνο, όπου το παρόν διαρκεί πάντα, χωρίς μολοντούτο να συνειδητοποιούμε την διάρκειά του και χωρίς να διακρίνουμε τα ίχνη της πορείας του, χωρίς να νιώθουμε ερημιά ή χαρά, ηδονή ή πόνο, επιθυμία ή φόβο, παρά μόνο το αίσθημα ότι υπάρχουμε, και τούτο το αίσθημα γεμίζει το είναι μας ολόκληρο. Όποιος ζει σε μια τέτοια ψυχική κατάσταση και όσο διάστημα την ζει, μπορούμε να πούμε πως χαίρεται την ευτυχία του, μια ευτυχία όχι λειψή, φτωχιά και σχετική, σαν αυτή που βρίσκουμε στις απολαύσεις της ζωής, αλλά πλήρη, απόλυτη, που δεν αφήνει στην ψυχή κανένα κενό που χρειάζεται να καλυφθεί.

Σε τέτοια ακριβώς ψυχική κατάσταση βρισκόμουν συχνά στο νησί  Σαιν – Πιέρ, στις μοναχικές ονειροπολήσεις μου: άλλοτε ξάπλωνα μέσα στη βάρκα μου, που άφηνα να την ξεσέρνει το ρεύμα, άλλοτε καθόμουν στην τρικυμισμένη ακρολιμνιά ή κάπου αλλού, πλάι σε κάποιο ρυάκι που κυλούσε, κελαρίζοντας, στα χαλίκια.

Κατερίνα Κοφφινά

Πηγές:

• Οι Μεγάλοι Αμφισβητίες, Copyright A. Mondadori Editore 1973, Ο Τύπος Α.Ε.
• en.wikipedia.org