Στα δυτικά όρια της Νεάπολης, μεταξύ αυτής και της Βουλισμένης, μερικά ερείπια, παραδομένα στο χρόνο, μαρτυρούν μια εποχή φωτός. Μία άγνωστη, σε πολλούς, ιστορία του τόπους μας κρύβεται σε αυτά τα ερείπια. Ο λόγος για τον Άγιο Αντώνιο ή κοινώς γνωστός ως Μονή Φραρού.

Πρόκειται για ένα μοναστήρι του ρωμαιοκαθολικού δόγματος. Πιό συγκεκριμένα ανήκε στο φραγκισκανικό τάγμα. Ο ναός πήρε το όνομα φραρώ, προερχόμενο από το frari (fratres minores=ελάσσονες αδελφοί, όπως αποκαλούσαν τους εαυτούς τους από ταπεινότητα οι φραγκισκανοί μοναχοί). Εικάζεται ότι ιδρύθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα. Η πρώτη γραπτή αναφορά για τη μονή γίνεται από τον ερευνητή Cristoforo Buondelmonti στο ιστορικογεωγραφικού ενδιαφέροντος έργο Descriptio insulae Cretae το 1417.

Ο ναός, ημιερειπωμένος σήμερα, είναι καμαροσκέπαστος με οξυκόρυφη καμάρα. Νότια σε αυτόν τον αρχικό πυρήνα του ναού φαίνεται να έχει προστεθεί σε μεταγενέστερη φάση καμαροσκέπαστο κτίσμα χωρίς αψίδα, μέσα στο οποίο στεγάζεται ένας τάφος. Σύγχρονος του δεύτερου τμήματος ή μεταγενέστερος και των δύο χώρων είναι ο νάρθηκας που τους συνδέει σε ένα ενιαίο οικοδόμημα. Το οικοδομικό σύνολο του ναού βρίσκεται μέσα σε ένα ευρύ περίβολο που δημιουργείται από τοίχους που ακουμπούν σε αυτό.

Η τεράστια σημασία του ναού έγκειται στο γεγονός ότι στη μονή φραρού ξεκίνησε τα πρώτα του βήματα ένας άνθρωπος που έμελλε να φτάσει στο αξίωμα του Πάπα. Ο Αλέξανδρος Ε’, κατά κόσμον Πέτρος Φίλαργος, γεννήθηκε το 1324 κατά τον Αχιλλέα Κύρου ή το 1329 κατά τη Μαρία Πυτικάκη στο χωριό Καρρές όπως λεγόταν τότε η Νεάπολη. Ο Φίλαργος ήταν γιός μυλωνά. Όταν πέθαναν οι γονείς του από το μεγάλο τότε λοιμό της κρήτης, κάποιος μοναχός της μονής ανέλαβε την ανατροφή του. Επρόκειτο για λαμπρό μυαλό, το οποίο διαπίστωσαν και οι ίδιοι οι μοναχοί που τον έστειλαν στη Μεγάλη Σχολή των Φραγκισκανών της Candia. Αργότερα συνέχισε τις σπουδές του στο περίφημο τότε πανεπιστήμιο της Πάδοβα και της Βολώνιας. Στο διάστημα 1370 έως 1375 μετέβη στο Παρίσι, όπου του απονεμήθηκε ο τίτλος του καθηγητή Θεολογίας του Πανεπιστημίου ενώ είχε και πλούσιο συγγραφικό έργο.

Επέστρεψε στην Ιταλία όπου έγινε βοηθός και σύμβουλος του ηγεμόνα του Μιλάνου, Βισκόντι. Τιμήθηκε με τα αξιώματα του Επισκόπου της Πιατσέντζας το 1386, Επισκόπου της Βιτσέντζας το 1388 και τέλος Αρχιεπισκόπου του Μιλάνου το 1402. Αφού έφερε εις πέρας μια δύσκολη διπλωματική αποστολή στη Γερμανία, το 1394 ανέλαβε τη διοίκηση της πόλης της Σιένας. Το 1404 όταν ο Ιννοκέντιος Ζ ανέλαβε το παπικό θρόνο, ανακήρυξε το Φίλαργο Καρδινάλιο, λόγω του θαυμασμού του προς τον κρητικό κληρικό. Έκτοτε ακολουθούν σκοτεινά χρόνια στο χώρο του καθολικισμού. Αναφέρω μόνο το σχίσμα στους κόλπους του καθολικισμού όταν δημιουργήθηκε και δεύτερη παπική έδρα στην πόλη Αβινιόν της Γαλλίας. Ο Φίλαργος προσπάθησε να συμφιλιώσει τα δύο στρατόπεδα και να βρει μια συμβιβαστική λύση. Ύστερα από ένα εχθρικό κόμμα που δημιούργησαν οι ένδεκα από τους δώδεκα καρδινάλιους του Πάπα, ανάμεσά τους και ο Φίλαργος, σχηματίσθηκε νέα Καθολική Εκκλησιαστική Σύνοδος με διευθύνων τον Φίλαργο. Ύστερα από μία μεγάλη καθολική σύνοδο στην Πίζα το 1409, αποφασίστηκε η καθαίρεση των δύο πάπων, του Γρηγόριου και του Βενεδίκτου. Στη θέση τους ανακηρύχθηκε Πάπας ο Πέτρος Φίλαργος και έλαβε το όνομα Αλέξανδρος Ε’.

Ύστερα ακολουθεί μία ακόμα μεγαλύτερη αναστάτωση στην εκκλησία αφού οι 2 καθαιρεθέντες πάπες αποκήρυξαν και αναθεμάτισαν το νέο Πάπα. Τώρα υπάρχουν αντί για έναν, 3 πάπες. Στον Αλέξανδρο κηρύχθηκε αληθινός πόλεμος από τους 2 Πάπες και από το μηχανορράφο καρδινάλιο Βαλτάσσαρ  Κόσσα. Υπήρξαν αιματηρές συγκρούσεις και παρόλο που η επίθεση απέτυχε, ο Αλέξανδρος απογοητεύτηκε από τις αντιξοότητες και σε στιγμή απελπισίας μίλησε με τα εξής λόγια: “Υπήρξα πάμπτωχος καλόγερος, πλούσιος επίσκοπος, πτωχός καρδινάλιος και σήμερον επαίτης πάπας”. Ο εβδομηντάχρονος πλέον γέρος είχε μεγάλα σχέδια: Να αποκαταστήσει την ενότητα του καθολικισμού αλλά και να ενώσει ολόκληρο το χριστιανισμό αποκρούοντας τους επικείμενους κινδύνους, όπως τους Οθωμανούς. Γι αυτούς τους σκοπούς είχε και πολλούς έλληνες λόγιους να τον στηρίζουν. Ο Αλέξανδρος είχε κερδίσει τον θαυμασμό από ανατολή και δύση και είχε εξασφαλίσει την υποστήριξη και την υποταγή μεγάλων στρατευμάτων από το Παρίσι, την Πράγα, την Κύπρο, το τάγμα Ιωαννιτών ιπποτών της Ρόδου και την Ουγγαρία που κινδύνευε άμεσα από τους Τούρκους.

Η Ρώμη παρέμεινε εχθρική στον Αλέξανδρο, και ο τελευταίος ξεκίνησε εκστρατεία για να διαλύσει το μέτωπο εχθρότητας που είχε δημιουργηθεί. Πολύ γρήγορα οι πόλεις γύρω από τη Ρώμη παραδόθηκαν. Ακολούθησαν σκληρές μάχες. Στις 2 Δεκεμβρίου του 1409 οι αντίπαλοι του Αλέξανδρου έχασαν οριστικά. Το μίσος του καρδινάλιου Βαλτάσσαρ Κόσσα όμως, οδήγησε τον Αλέξανδρο λίγες βδομάδες αργότερα στη Βολώνια. Ιστορικά δεν είναι ακριβώς γνωστό τι συνέβη. Το γεγονός είναι ότι το πρωί της 3ης Μαΐου 1410 ο κρητικός Πάπας Αλέξανδρος Ε’ βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του χωρίς να έχει προηγηθεί αφορμή ή ασθένεια. Υπήρξε η φήμη ότι δηλητηριάστηκε. Διάδοχός του ήταν ο επίμονος και ραδιούργος εχθρός του, καρδινάλιος Βαλτάσσαρ Κόσσα.

Ο Πάπας Αλέξανδρος Ε’ δεν λησμόνησε ποτέ την ιδιαίτερη πατρίδα του.  Εξεδήλωνε σε κάθε περίπτωση την αγάπη του για το Ηράκλειο και τη Μονή των Φραγκισκανών. Έστειλε στη μονή πλούσια δώρα, κατασκεύασε μία μαρμάρινη πύλη στην οποία φαίνεται το οικόσημό του, του Ανατέλλοντος Ηλίου, και έκτισε ένα παρεκκλήσι. Η πύλη αυτή είναι εντοιχισμένη σήμερα στην είσοδο του δικαστικού μεγάρου Ηρακλείου.

Η ιστορία και τα έργα του Αλέξανδρου Ε’ φανερώνουν τη λαμπρότητα της προσωπικότητάς του. Μία προσωπικότητα που γεννήθηκε στο Μεραμπέλλο, ένας ορφανός φτωχός κληρικός που έφτασε στο ανώτατο αξίωμα της καθολικής εκκλησίας. Ένας μεραμπελλιώτης που ξεκίνησε από μία μικρή μονή, που σήμερα μόνο λίγα ερείπια έχουν απομείνει, και έφτασε να απολαμβάνει το σεβασμό μεγάλων ευρωπαίων βασιλιάδων.

Διογένης