Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (27 Ιανουαρίου 1756 - 5 Δεκεμβρίου 1791)

Ο Μότσαρτ συνέθεσε συνολικά δεκαεπτά όπερες, ορισμένες από αυτές θεωρούνται αριστουργήματα, όπως ο Μαγικός Αυλός.

Πρόκειται για μία όπερα σε δύο πράξεις, πάνω σε λιμπρέτο του Εμανουέλ Σικανέντερ, την οποία συνέθεσε ο Μότσαρτ κατά τον τελευταίο χρόνο της ζωής του. Παρά την εξασθενημένη υγεία του κατάφερε να διευθύνει την πρεμιέρα και ελάχιστες παραστάσεις.

Το θέμα της όπερας έχει ως εξής: Ο Σαράστρο έχει απαγάγει την κόρη της Βασίλισσας της Νύχτας, Πριγκίπισσα Παμίνα. Η Βασίλισσα της Νύχτας εμφανίζεται στον Πρίγκηπα Ταμίνο και τον εκλιπαρεί να σώσει την Παμίνα από το κάστρο του Σαράστρο. Για προστασία του δίνει ένα μαγικό αυλό. Ο Ταμίνο αφού ερωτεύεται την Παμίνα από ένα πορτρέτο της, ξεκινάει με το φίλο του Παπαγκένο (συλλέκτη πουλιών) να ελευθερώσει την Πριγκίπισσα. Όταν όμως φτάνει στο κάστρο του Σαράστρο γοητεύεται από τις ιδέες και το πνεύμα του και αφού περνάει μία σειρά από δοκιμασίες με τον Παπαγκένο, στο τέλος σμίγει με την Παμίνα και μαζί υμνούν τη Γνώση και τη Σοφία.

Η Βασίλισσας της Νύχτας συμβολίζει το σκοταδισμό, ενώ αντίθετα ο Σαράστρο αντιπροσωπεύει τις ιδέες του Διαφωτισμού δηλαδή τη γνώση, τη λογική, την αλήθεια και το φως. Τα ηθικά διδάγματα είναι πολλά και σημαντικά όπως η μάχη του καλού με το κακό, η νίκη του καλού, η επικράτηση της αλήθειας έναντι του ψέματος και της συκοφαντίας, η αναζήτηση της αρετής και το μεγαλείο της σιωπής.

Η όπερα χαρακτηρίζεται από έννοιες όπως είναι η ελευθερία, η ισότητα, η αδελφοσύνη, τις οποίες ο Μότσαρτ θεωρούσε αξίες θεμελιώδεις για τη ζωή του ανθρώπου. Τα λόγια του Σαράστρο προς τον Ταμίνο είναι διάχυτα από ύψιστες ηθικές όπως, η αναζήτηση της σοφίας και της αρετής και η απάρνηση της ύλης.

Επίσης υπάρχει η έννοια της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων διότι μπροστά στον κίνδυνο (που παρουσιάζεται με τις δοκιμασίες του Ταμίνο) τα πλούτη και η δύναμη εκμηδενίζονται και όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Η μόνη εναλλακτική της αγάπης στο έργο είναι η απελπισία και ο θάνατος. Η Παμίνα αναφέρει ότι θα αυτοκτονήσει αν χάσει την αγάπη και ο Παπαγκένο θα κρεμαστεί αν δεν μπορέσει να βρει την αγάπη. Οι παραπάνω θεμελιώδεις ιδέες ήταν συγχρόνως και ιδέες του τεκτονισμού.

Ο Μότσαρτ και ο Σικανέντερ ήταν μέλη Τεκτονικής Αδελφότητας και στο Μαγικό Αυλό αποκαλύπτονται μέσω συμβολισμών πολλά στοιχεία των μασονικών τελετουργιών. Το έργο στην αρχή του μεταφέρει το κοινό στην Αρχαία Αίγυπτο, χώρο από τον οποίο η Μασονική τελετουργία αντλεί τους συμβολισμούς της. Εκτός από το λιμπρέτο οι μουσικολόγοι συμφωνούν ότι οι συμβολισμοί βρίσκονται στις συγχορδίες, στα μέτρα και στους ρυθμούς της μουσικής του Μότσαρτ. Η τελετή μύησης του Ταμίνο στα μυστήρια της Ίσιδας και του Όσιρι θυμίζουν τη μύηση των υποψηφίων στις Τεκτονικές Στοές. Ο αριθμός τρία, κατεξοχήν τεκτονικό σύμβολο, εμφανίζεται πολλές φορές στο έργο αλλά και στα μουσικά μέτρα.

Η μουσική του Μαγικού Αυλού εκφράζει απόλυτα την ατμόσφαιρα του έργου. Ο διάλογος των προσώπων άλλοτε μιλιέται και άλλοτε τραγουδιέται, σύμφωνα με το παραδοσιακό είδος του ζίνγκσπιλ, το οποίο αναπτύχθηκε κατά τον 18ο αιώνα. Η εξαίρετη μουσική του Μότσαρτ κατάφερε να αποδώσει μουσικά με τον καλύτερο τρόπο το έργο. Στη μουσική της όπερας υπάρχουν όλα τα είδη της μουσικής έκφρασης. Άριες υψηλής κολορατούρας από τη Βασίλισσα της Νύχτας, ευγενικές άριες του Ταμίνο, κωμικά, λαϊκά τραγούδια του Παπαγκένο. Επίσης δραματικά ρετσιτατίβο, τελετουργική μουσική (άριες Σαράστρο) και επιβλητικά χορωδιακά μέρη.

Στην αρχή της πρώτης πράξης η εύθυμη μουσική ταιριάζει απόλυτα στα λόγια του Παπαγκένο «Εγώ είμαι ο κυνηγός πουλιών, χαρούμενος και ζωηρός..» η απλότητα της άριας όπως και η μελωδία της είναι μοναδική. Στη συνέχεια η δραματικότητα της άριας της Βασίλισσας της Νύχτας εντυπωσιάζει με τους τολμηρούς φωνητικούς ακροβατισμούς της. Η γοητεία αυτής της άριας επιδεικνύει το χαρακτήρα της Βασίλισσας αλλά και τα προσόντα της τραγουδίστριας. Όταν ο Παπαγκένο φεύγει με την Παμίνα τραγουδούν μαζί το υπέροχο «Για τους άνδρες που αισθάνονται αγάπη» . Η απλότητα και η γαλήνη αυτής της άριας αποτελεί την πεμπτουσία του έργου.

Στη δεύτερη πράξη ακούγεται η δυναμική άρια εκδίκησης της Βασίλισσας της Νύχτας. Κατόπιν η Παμίνα ικετεύει τον Σαράστρο να μην τιμωρήσει την μητέρα της και αυτός τη διαβεβαιώνει ότι μέσα στο Ναό γνωρίζουν μόνο την αγάπη και όχι την εκδίκηση. Σε αυτό το σημείο ακούγεται η εκπληκτική άρια συγχώρεσης του Σαράστρο η οποία είναι από τις ωραιότερες και τις πιο συγκινητικές που έχουν γίνει. Τα φλάουτα δημιουργούν μία αίσθηση γαλήνης η οποία έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως «Θεϊκός λόγος». Τέλος όταν ο Παπαγκένο φεύγει με την αγαπημένη του Παπαγκένα τραγουδούν ένα ωραίο, εύθυμο και ζωηρό ντουέτο.

Η όπερα πλαισιώνεται από εξωτικούς χαρακτήρες όπως οι νεράιδες, τα θηρία και ο Παπαγκένο κάτι ανάμεσα σε πουλί και άνθρωπο, ντυμένος με ρούχα από πούπουλα. Εκτός από τη θαυμάσια μουσική, η ατμόσφαιρα είναι παραμυθένια και φαντασμαγορική κυρίως γιατί δίνει τη δυνατότητα για εκπληκτικά κοστούμια και σκηνικά.

Το κλασικό ύφος θεμελιώνεται στους κανόνες της ενότητας, της ελευθερίας και της τάξης, εισάγοντας τη φόρμα της σονάτας. Η σχολή της Βιέννης απογειώνει τη μουσική και καλλιεργεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την παγκοσμιοποίηση του προσωπικού μουσικού στοιχείου. Ο Μότσαρτ θεωρείται από τους μεγάλους νεωτεριστές στην εξέλιξη των μουσικών τύπων. Επίσης η μεγάλη αξία του έγκειται στο γεγονός ότι υπήρξε ο ιδρυτής της γερμανικής όπερας, προάγοντας το γερμανικό μουσικό δράμα ζίγκσπηλ σε υψηλά καλλιτεχνικά επίπεδα.

Κατερίνα Κοφφινά

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Korff, Malte, Βόλφανγκ Αμαντέους Μότσαρτ Η ζωή, το έργο, η επίδραση, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2008.

2) Ulrich Michels, Άτλας της μουσικής, τόμος β, εκδ. Φίλιππος Νάκας.

4) www. mmb.org.gr/ Wolfgang Amadeus Mozart: Μαγικός Αυλός (Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας «Λίλιαν Βουδούρη»)

5) www. el.wikipedia.org

6) www. en.wikipedia.org

7) www. features. classical music.gr

Απόσπασμα από το άρθρο «Ο Μαγικός Αυλός: το αριστούργημα του Μότσαρτ», 12 Απριλίου 2012, Historical Quest.