Ο Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο (1422-1482) ήταν ένας από τους πιο πετυχημένους κοντοτιέρους (μισθοφόρους)  της ιταλικής Αναγέννησης. Η περίφημη βιβλιοθήκη του Ουρμπίνο ίσως η μεγαλύτερη μετά τη βιβλιοθήκη του Βατικανού συγκροτήθηκε υπό την πατρωνία του. Διάσημες είναι επίσης οι προσωπογραφίες που παρήγγειλε και ιδιαίτερα οι σπουδές του Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα.

Γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1460 ο Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα εργάστηκε για  τον Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο, αργότερα Δούκα του Ουρμπίνο. Με εντολή του Δούκα φιλοτεχνήθηκε ένα διάσημο δίπτυχο με πορτρέτα του ίδιου του Φεντερίκο και της συζύγου του, Μπάτιστα Σφόρτσα, όπου απεικονίζονται με φόντο ενός πανοραμικού τοπίου. Οι δύο μορφές εμφανίζονται σε προφίλ εμπνευσμένες από το σχεδιασμό των αρχαίων νομισμάτων. Αυτή η οπτική εξασφάλισε μια καλή ομοιότητα και μια πιστή αναπαράσταση των λεπτομερειών του προσώπου χωρίς να επιτρέπει να δείχνουν τα συναισθήματά τους. Ο Δούκας και η Δούκισσα του Ουρμπίνο φαίνεται να μην επηρεάζονται από αναταραχές και συναισθήματα.  Το πίσω μέρος των πορτρέτων είναι ζωγραφισμένο με σκηνές από αλληγορίες θριάμβων των δύο συζύγων. Ο Δούκας και η Δούκισσα εμφανίζονται να μεταφέρονται θριαμβευτικά σε αρχαία άρματα, συνοδευόμενα από τις χριστιανικές αρετές. Οι λατινικές επιγραφές αποτίουν φόρο τιμής στις ηθικές αξίες του ζευγαριού. Μονόκεροι, που συμβολίζουν την αγνότητα και την πιστότητα, τραβούν το άρμα της Μπάτιστα ενώ λευκά άλογα τραβούν το άρμα του Φεντερίκο. Τα πορτρέτα δημιουργήθηκαν στη μνήμη της Μπάτιστα Σφόρτσα  μετά το θάνατό της το 1472.

Η ημερομηνία δημιουργίας των πορτρέτων εξακολουθεί να υπόκειται σε έρευνα από τους μελετητές. Ο Μοντεφέλτρο και η Σφόρτσα  παντρεύτηκαν το 1459, και ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό το «δίπτυχο» παραγγέλθηκε για το γάμο τους.

Άλλοι ιστορικοί τέχνης χρονολογούν τα πορτρέτα στα 1465-66 χρόνια, καθώς ένα από τα ποιήματα εκείνης της εποχής αναφέρει το πορτρέτο του Μοντεφέλτρο από το ζωγράφο. Ωστόσο, ενώ ο συγγραφέας του ποιήματος δεν λέει τίποτα για το πορτρέτο της συζύγου του, είναι πολύ πιθανό ότι σε αυτήν την περίπτωση πρόκειται για ένα άλλο έργο που δεν μας έχει φτάσει. Οι περισσότεροι κριτικοί της σύγχρονης τέχνης πιστεύουν ότι αυτά τα δίδυμα πορτρέτα δημιουργήθηκαν στη μνήμη της Μπάτιστα, η οποία πέθανε το 1472, σε ηλικία 26 ετών, έξι μήνες μετά τη γέννηση του τελευταίου, ένατου παιδιού της. Προς αυτήν την θεωρία αναφέρεται το γεγονός ότι στην υπογραφή κάτω από τα πορτρέτα αναφέρεται το όνομα Battista Sforza όπως και του συζύγου της.

Η Αυλή του Δούκα ήταν το επίκεντρο των ουμανιστών και το Παλάτι του Ουρμπίνο αποτελεί μέχρι σήμερα ένα εξαιρετικό δείγμα της αρχιτεκτονικής της πρώιμης αναγεννησιακής περιόδου.

Ο Φεντερίκο ξεκίνησε την καριέρα του ως μισθοφόρος σε ηλικία 16 ετών. Αρχικά υπηρέτησε ως μισθοφόρος των Σφόρτσα, υπό τον Φραντσέσκο Σφόρτσα με 300 ιππότες. Παράλληλα ήταν ένας από τους λίγους κοντοτιέρους που είχε τη φήμη του αφοσιωμένου και ποτέ δεν πολεμούσε χωρίς χρηματική αμοιβή. Στις 22 Ιουλίου 1444 ο ετεροθαλής αδελφός του Ονταντόνιο ντα Μοντεφέλτρο δολοφονήθηκε σε μία συνωμοσία μετά από το γεγονός ο Φεντερίκο, του οποίου η πιθανή συμμετοχή στη συνωμοσία ποτέ δεν διελευκάνθηκε, επέκτεινε εντυπωσιακά την πόλη του Ουρμπίνο. Υπηρέτησε για έξι χρόνια ως μισθοφόρος της Φλωρεντίας και έχασε το ένα του μάτι κατά τη διάρκεια των μαχών. Από το 1464 πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον τότε νέο  Πάπα Παύλο Β΄  Το 1466 όταν πέθανε ο Φραντσέσκο Σφόρτσα ο Φεντερίκο υποστήριξε για κυβερνήτη του Μιλάνου τον γιο του Γκαλεάτσο Σφόρτσα.

Το 1469  μετά το θάνατο του Σιγισμόνδου Πάντολφο ο Πάπας τον έστειλε στο Ρίμινι, όμως φοβούμενος μία παπική επέκταση η οποία θα μπορούσε να πλήξει και το Ουρμπίνο εισέβαλλε στο Ρίμινι και το κράτησε για τον εαυτό του. Μετά τη μεγάλη  μάχη που έγινε στις 30 Αυγούστου 1469 και τη νίκη του επί των παπικών στρατευμάτων, παρέδωσε το Ρίμινι στο γιο του Σιγισμόνδου Ρομπέρτο Μαλατέστα. Το πρόβλημα  επιλύθηκε οριστικά με την εκλογή του Πάπα Σίξτου Δ΄ ο οποίος πάντρεψε τον αγαπημένο του ανιψιό Τζιοβάνι ντε λα Ροβέρε με την κόρη του Φεντερίκο Τζιοβάννα και του έδωσε τον τίτλο του Δούκα του Ουρμπίνο το 1474 επίσης ο Μαλατέστα παντρεύτηκε την άλλη κόρη του Φεντερίκο, Ελισαβέττα. Ο Δούκας του Ουρμπίνο στη συνέχεια  συνεργάστηκε με τον Πάπα για να εξασφαλίσει   κράτος (Ίμολα) για τον ανιψιό του Τζιρόλαμο Ριάριο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εμπνεύστηκε από τις ιδέες του Πάπα για τη συνωμοσία των Pazzi  και αποφάσισε να τον στηρίξει αφού πλέον η θέση του ήταν επισφαλής.  

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το ότι η πολιτική της εποχής  διαμορφωνόταν από προσωπικές και οικογενειακές συμμαχίες, οι οποίες είχαν ως στόχο την εξυπηρέτηση συμφερόντων και  κατ’ επέκταση τη διαιώνιση της εξουσίας των εμπλεκομένων.  Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπήρχε μία απόλυτα στυγνή οπτική όσον αφορά τις συμμαχίες και τις δολοπλοκίες από τη μία πλευρά και ένα αποκορύφωμα αισθητικής, τέχνης και γραμμάτων από την άλλη. Η συσσώρευση δύναμης και εξουσίας εκφραζόταν μέσα από την μοναδική αναγεννησιακή τέχνη και ο ανταγωνισμός ήταν εμφανής διαρκώς ανάμεσα στους Μαικήνες. Τα αριστουργήματα της αναγέννησης  ξεπήδησαν από μία περίοδο σκοτεινών συνωμοσιών, πολέμων και προδοσιών και καταδεικνύουν το δυϊσμό της φύσης του ανθρώπου αλλά  και τη συνεχή του προσπάθεια να παραμείνει αιώνιος, νικώντας τη φθορά του χρόνου.   

Κατερίνα Κοφφινά

Πηγές:

1. Γ.Mπούρκχαρτ, O  Πολιτισμός της Αναγέννησης στην Ιταλία, εκδ.Νεφέλη, Αθήνα, 1997.
2. Ο Άτλας της Αναγέννησης, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα.
3. Σύγχρονη Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια ,τόμος 3, Mondatori.
4. https://painting-planet.com/portrait-of-the-duke-of-federigo-montefeltro-and-the-duchess-of-battista-sforza-by-piero-della-francesca
5. https://www.uffizi.it/en/artworks/the-duke-and-duchess-of-urbino-federico-da-montefeltro-and-battista-sforza