Αυτοπροσωπογραφία με την ισπανική γρίπη (1919) - Εθνική Πινακοθήκη, Όσλο

Η ισπανική γρίπη εκδηλώθηκε τον Ιανουάριο του 1918, περίπου 10 μήνες πριν από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ιός προήλθε από τα πτηνά και μεταπήδησε στον άνθρωπο. Ονομάστηκε ισπανική επειδή ο τύπος της Ισπανίας δημοσίευε χωρίς λογοκρισία την έξαρση της επιδημίας,  σε αντίθεση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες λόγω του πολέμου απέκρυπταν την πραγματική εικόνα. Οι εκτιμήσεις για τους νεκρούς ξεκινούσαν από 17 εκατομμύρια και έφταναν τα 50 εκατομμύρια.

Υπάρχουν λίγες απεικονίσεις της Ισπανικής γρίπης στην τέχνη και στη ζωγραφική και αυτό πιθανόν να οφείλεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος είχε κυριαρχήσει με καταλυτικό τρόπο σε κάθε πτυχή της ζωής.

Ο Νορβηγός ζωγράφος Έντβαρτ Μουνκ αποτύπωσε σε δύο έργα του την ισπανική γρίπη όταν νόσησε και ο ίδιος και κατάφερε να αναρρώσει.

Όπως χαρακτηριστικά έλεγε: «Η αρρώστια, η παραφροσύνη και ο θάνατος ήταν οι άγγελοι που περιτριγύριζαν την κούνια μου και με ακολουθούν σε όλη μου την ζωή». Και πράγματι η ψυχική ταλαιπωρία και ο θάνατος ως εμμονή τον απασχολούσαν συνεχώς. Η υπαρξιακή αγωνία ήταν πάντοτε στο επίκεντρο των δημιουργιών του.

Το έργο «Αυτοπροσωπογραφία με την ισπανική γρίπη» φιλοτεχνήθηκε το 1919 και εικονίζει το ζωγράφο εμφανώς καταβεβλημένο από την αρρώστια να κάθεται στο δωμάτιό του. Το πρόσωπό του κοιτώντας προς το μέρος του θεατή εκφράζει όλη την ανησυχία και κούραση. Η σύνθεση αποδίδει την απομόνωση και την αρρώστια με επίκεντρο τον ίδιο τον ζωγράφο. Οι χρωματικοί συνδυασμοί του έργου υποδηλώνουν μια κατάσταση εσωτερικής αναταραχής.

Το δεύτερο έργο του «Αυτοπροσωπογραφία μετά την ισπανική γρίπη» φιλοτεχνήθηκε λίγο αργότερα (1919-1920) όταν είχε αναρρώσει από την ασθένεια. Ο καλλιτέχνης όρθιος σε πρώτο πλάνο με εμφανή τα σημάδια κακουχίας αλλά αφήνοντας την εντύπωση ότι η ζωή σιγά – σιγά επιστρέφει πάλι.

Ο Αυστριακός καλλιτέχνης Έγκον Σίλε δημιούργησε το πορτρέτο του νεκρού δασκάλου του Γκούσταφ Κλιμτ, ο οποίος πέθανε στις 6 Φεβρουαρίου 1918 από εγκεφαλικό ως αποτέλεσμα της ισπανικής γρίπης.

Η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι λίγους μήνες αργότερα θα προσβληθεί και ο ίδιος από τη γρίπη όπως και η έγκυος γυναίκα του. Πρώτα θα καταλήξει η γυναίκα του έξι μηνών έγκυος και τρεις μέρες μετά στις 31 Οκτωβρίου 1918 ο ίδιος. To έργο του “The family” (1918) έμεινε ανολοκλήρωτο λόγω του θανάτου του.

Στο κέντρο της σύνθεσης εικονίζεται ο καλλιτέχνης με τη σύζυγό του Edith Harms και το αγέννητο παιδί τους. Πρόκειται για ένα έργο με τραγική διάσταση. Η οικογένεια βρίσκεται μέσα σε μια ατμόσφαιρα απόλυτης ηρεμίας και προσμονής. Το βλέμμα του καλλιτέχνη εστιάζει στον θεατή ενώ της γυναίκας και του παιδιού πλανάται στο χώρο. Υπάρχει μια «μεταφυσική» διαίσθηση από την πλευρά του ζωγράφου για τη θλιβερή εξέλιξη του αναπόφευκτου. Μια εικόνα επιτομή στη νομοτέλεια του τέλους, το βάθος του στοχασμού των προσώπων για το επέκεινα αντικατοπτρίζεται στα μάτια τους.

Μέσα στα θύματα της ισπανικής γρίπης ήταν και ο ποιητής και συγγραφέας Γκιγιώμ Απολλιναίρ. Εξαντλημένος από τον σοβαρό τραυματισμό του στο κεφάλι στα χαρακώματα του πολέμου, πέθανε έξι μέρες πριν τη λήξη του, στις 9 Νοεμβρίου 1918.

Ταξίδι

Πού πάει λοιπόν το τρένο που πεθαίνει
Mες στις κοιλάδες και μες στα ωραία δάση ;;;

Η καρδιά μου μοιάζει
με μια φλόγα αναποδογυρισμένη

Βαρόνη άκου το θάνατο
πώς μερακλώνει

Γκιγιώμ Απολλιναίρ

Κατερίνα Κοφφινά

Πηγές:

1. http://www.poiein.gr/2012/02/24/guillaume-apollinaire-ooii-ynuoa-eae-ooii-dhueaii-ioon-ethooao-neoothico/
2. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/668328
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2958553/
4. https://www.egon-schiele.com/the-family.jsp