Ο πρώτος ηγέτης του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος στην Κρήτη, ο Μικρασιάτης πρόσφυγας Θόδωρος Παπάζογλου (Πάγκαλος, 1910 - 19 Μαΐου 1995) με 34 χρόνια, 7 μήνες φυλακές και εξορίες, -η γυναίκα του Ειρήνη καταδικάστηκε το 1947 σε ισόβια-, από τις κορυφαίες μορφές του ευρωπαϊκού κινήματος, με κριτική θέση πάντα απέναντι στην ηγεσία του ΚΚΕ, ηγήθηκε το 1935 στις 4 Αυγούστου στην Κρήτη του εργατικού κινήματος για το 8ωρο, οργάνωσε το 1938 το κίνημα κατά του Μεταξά, αλλά η ηγεσία του κόμματος πριν ξεσπάσει το κίνημα τον ανακάλεσε.

Δημιούργησε το 1956, μαζί με τον Κώστα Πετράκη, στην εξορία στον Αϊ-Στράτη, οργάνωση εκδημοκρατισμού του ΚΚΕ!

O Θόδωρος Παπάζογλου (Πάγκαλος), γεννημένος στο Νυμφίον (Κεμάλ Πασά σήμερα) της Μικράς Ασίας το 1910 -28 χιλιόμετρα ανατολικά της Σμύρνης- μετά τη μικρασιατική καταστροφή παίρνει τον δρόμο του πικρού ξεριζωμού.

- Πώς ήταν οι συνθήκες μετά τη μικρασιατική καταστροφή στο Ηράκλειο;

«Ήταν πολύ σκληρές οι συνθήκες δουλειάς. Υπήρχε πείνα και δουλεύαμε από νύχτα σε νύχτα, χωρίς να φτάνει το μεροκάματο για ένα κομμάτι ψωμί. Τα σωματεία που λειτουργούσαν ήταν λίγα, όπως οι τυπογράφοι, οι τσαγκάρηδες, οι λιμενεργάτες κ.λπ. και αυτοί είχαν κατακτήσει κάτι παραπάνω. Τα προσφυγάκια μαζευόμαστε παρέες παρέες, στα τσαγκαράδικα και από εκεί μπαίναμε πιτσιρίκια στο κόμμα. 

»Εγώ μπήκα στην Κομμουνιστική Νεολαία το 1925 σε ηλικία 15 χρονών. Η πρώτη Παγκρήτια Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ έγινε το 1926 στη ρεματιά της Κνωσού. Είμαστε σχεδόν στην παρανομία, ενώ το κόμμα δεν είχε γραφεία και έντυπα γιατί ήταν φτωχό. 

»Τα προβλήματα των εργαζομένων ήταν πολλά και οξυμένα. Το κόμμα καθοδηγούσε το σωματείο των τσαγκάρηδων που είχε 150 μέλη και ήταν το πιο αγωνιστικό. Το πιο ισχυρό οικονομικά και πολυπληθέστερο ήταν το σωματείο των λιμενεργατών με 300 άτομα».

- Ποια ήταν η σημαντικότερη απεργιακή κινητοποίηση στο Ηράκλειο που επηρέασε το κίνημα την εποχή εκείνη;

«Αναμφισβήτητα η απεργία στις 4 Αυγούστου του 1935, που εκμεταλλευθήκαμε τις αντικειμενικές πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες».

- Ποιες ήταν αυτές οι συνθήκες και πως ενεργήσατε σαν εργατικό κίνημα;

«Εκείνη την περίοδο, τον Μάρτη του 1935, είχε γίνει το αποτυχημένο πραξικόπημα των Βενιζελικών κατά του Τσαλδάρη. Στη διοίκηση του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου βρίσκονταν συντηρητικά στοιχεία και δεν έδειχναν ενδιαφέρον για τη λύση των προβλημάτων. 

»Παράλληλα, οι Φιλελεύθεροι που είχαν χτυπηθεί πολιτικά δεν είχαν δύναμη και αρκούνταν η ηγεσία τους στην καλλιέργεια κρυφού κλίματος δυσαρέσκειας κατά της εξουσίας. 

»Δεν είχαν όμως και αποστολή υπεράσπισης των εργαζομένων. Η ηγεσία του ΚΚΕ εκτίμησε σωστά ότι έπρεπε να μπουν μπροστά οι κομμουνιστές στους αγώνες των εργαζομένων. 

»Η απεργία στην αρχή ξεκίνησε από τους σταφιδεργάτες και τις σταφιδεργάτριες με αιτήματα την αναγνώριση του σωματείου τους, τον καθορισμό ωραρίου δουλειάς, κοινωνικής ασφάλισης, συνθήκες υγιεινής κ.λπ. 

»Επειδή όμως δεν ήταν δυνατόν να κατακτηθούν αυτά τα πράγματα μόνο από τους σταφιδεργάτες, συμπεριελήφθηκαν και τα αιτήματα των άλλων σωματείων για κοινό αγώνα οι οποίοι κήρυξαν απεργία συμπαράστασης. 

»Στις 15 Ιούλη 1935 ανετράπη η παλιά συντηρητική διοίκηση και εκλέχτηκε νέα, με κομμουνιστική πλειοψηφία, που την αποτελούσαν οι: Θόδωρος Πάγκαλος - πρόεδρος, Γιάννης Τσομπανόπουλος - γραμματέας, Σπύρος Χαριτάκης - σύμβουλος, Μανόλης Παπαδάκης - αντιπρόεδρος, και τον πέμπτο δεν τον θυμάμαι...»

- Είχε υπάρξει ιδιαίτερη προετοιμασία για την απεργία;

«Ναι, είχαμε προετοιμαστεί, αλλά στις 29 Ιούλη κάναμε συγκέντρωση και η εργοδοσία με τις αρχές απέρριψαν τα αιτήματα. 

»Πραγματοποιήσαμε αρκετές κλαδικές συνελεύσεις και γενικές και στις 4 Αυγούστου νωρίς το απόγευμα ώρα 4 μαζευτήκαμε στο λιμάνι. Ήρθε τότε ο νομάρχης, ο Θεοτόκης, με απόσπασμα αποτελούμενο από αστυνομικούς και στρατιώτες που ήταν πολυάριθμοι. 

»Το πλήθος ήταν τεράστιο, συμμετείχε όλη η πόλη και όλη η ύπαιθρος. Το απόσπασμα άρχιζε από το λιμάνι και τελείωσε στην πλατεία (Καλλεργών) Λιοντάρια. 

»Ο κόσμος αφόπλισε το απόσπασμα και έριξαν τα όπλα μπροστά στο σημείο που μιλούσα. Είπα στον νομάρχη πως δεν θα του δώσουμε τα όπλα αν δεν λύσει τα αιτήματά μας. 

»Εμείς δεν είχαμε καμιά πρόθεση να καταλύσουμε τις αρχές. Ο νομάρχης μας είπε πως δεν θα ξανασυμβεί κάτι τέτοιο και έφυγε προετοιμάζοντας με ελάχιστους Ηρακλειώτες τη νυχτερινή επίθεση».

- Σε ποιο σημείο σάς χτύπησαν και τι ώρα;

«Έξω από τη σημερινή Νομαρχία. Βλέποντας πως αργεί η απάντηση διαδηλώναμε τα αιτήματά μας, φτάσαμε μπροστά στη Νομαρχία. 

»Μας χτύπησαν με πολυβόλα. Σκοτώθηκαν έξι άτομα και καμιά σαρανταριά τραυματίστηκαν».

- Μετά από αυτό καταλάβατε τη Νομαρχία;

«Όχι, όποιος το υποστηρίζει αυτό λέει ψέματα. Γιατί υπάρχει κάποιος που αναφέρει κάτι τέτοια. 

»Συγκεκριμένα, μπήκε στη Νομαρχία ο Κώστας Γέμελος, επικεφαλής με δύο ακόμα της απεργιακής επιτροπής, ο οποίος διαπραγματευόταν με τις αρχές τα αιτήματά μας σαν αντιπροσωπεία πριν πέσουν τα πολυβόλα. 

»Εγώ ήμουνα στην είσοδο και όταν κατέβαινε ο Γέμελος, του λέμε “τι έγινε” και μου απαντά: “Ο Θεοτόκης μάς τράβηξε πιστόλι”.

»Πριν ανταλλάξουμε δυο κουβέντες άρχισαν τα πολυβόλα. Αυτό έγινε σε ένα λεπτό. Η αντίληψη ότι η απεργία ήταν αυθόρμητη είναι γεγονός εξωπραγματικό. 

»Αντίθετα ήταν καθόλα οργανωμένη. Απόδειξη τούτου, ότι υπήρχανε εφτά (7 κεντρικές απεργιακές επιτροπές, εκτός από τις κλαδικές, και απεργιακές φρουρές. 

»Σε βιβλίο που κυκλοφόρησε για την απεργία που έγινε το 1936 από αυτόν που γράφει το βιβλίο είναι εσκεμμένη ανακρίβεια, αφού λέει πως τα σωματεία τα έφτιαξε αυτός».

- Ποιος είναι ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου;

«Είναι ο Στέλιος Παπαμιχελάκης».

- Το Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου πού είχε γραφεία τότε;

«Δεν είχε γραφεία. Συνεδριάζαμε στον βαθμό που τα κατάφερνε στα γραφεία των λιμενεργατών, σταφιδεργατών, λεμβούχων κ.λπ., ή όπου μας έδιναν αίθουσα. 

»Τα τρία αυτά σωματεία ήταν τα μόνα που είχαν γραφεία, τα δύο στο λιμάνι και το άλλο στη Χανιόπορτα. Μια αυθόρμητη απεργία, θέλω να τονίσω, δεν μπορεί να κάνει 7 κεντρικές συνελεύσεις σε ένα μήνα ή 25-30 συνελεύσεις εργατικών σωματείων. 

»Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η διαπίστωση της εξουσίας ότι έγινε εξέγερση για κατάληψη της εξουσίας. Εγώ που ήμουν επικεφαλής όλης αυτής της κατάστασης το βεβαιώνω αποφασιστικά. 

»Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η διαπίστωση της εξουσίας ότι η εξέγερση έγινε για την κατάληψη της εξουσίας. Εγώ, που ήμουν επικεφαλής όλης αυτής της κατάστασης, το βεβαιώνω αποφασιστικά.

»Την εξουσία μπορούσαμε να την πάρουμε. Μπορούσε το Ηράκλειο να επηρεάσει όμως την υπόλοιπη Ελλάδα αν υποθέσουμε πως για ένα διάστημα μπορούσαμε να κρατήσουμε την εξουσία; 

»Όποιος πει κάτι τέτοιο θα ήταν ηλίθιος. Θα δίναμε λαβή για εκτελέσεις εδώ και στο κέντρο. Εμείς θέλαμε την ικανοποίηση των εργατικών αιτημάτων. Η εξουσία πείστηκε, γι’ αυτό εκφράστηκε με τούτο. 

»Πολλοί που είχαν πιαστεί από εμάς γύρω στους εκατό, είπαν να μη δεχθούμε την αμνηστία, αλλά να γίνει δίκη, επειδή θα είχαμε την ολόπλευρη συμπαράσταση του κόσμου. 

Η εξουσία μέσα σε λίγους μήνες μάς έδωσε αμνηστία. Αν θέλαμε κατάληψη δεν θα παραδίναμε τα όπλα στο λιμάνι. 

Άσχετα αν ο κόσμος έσπασε τα οπλοπολυβολεία· ήταν ενέργεια άμυνας και καλά έκανε».

- Σε ποιο σημείο ήταν εγκατεστημένα τα οπλοπολυβολεία και που βρισκόταν οι στρατώνες;

«Το ένα ήταν εκεί που βρίσκεται του Τζομπανάκη το φαρμακείο, δύο άλλα ήταν στα Ντερμιτζίδικα. 

»Ο στρατός βρισκόταν πάνω στα Μπεντένια (ενετικά τείχη). Αυτό που ήταν χαρακτηριστικό και πρέπει να αναφερθεί, είναι πως δεν έγινε καμία λεηλασία από τον κόσμο ενώ ήταν εύκολο, γεγονός που δείχνει το υψηλό επίπεδό του και είναι τιμητικό για την εργατική τάξη».

- Πάντως, σύμφωνα με αυτά που λέτε, συμπεραίνουμε πως το ΚΚΕ δεν είχε καμία στρατηγική για την κατάληψη της εξουσίας…

«Όχι, δεν υπήρχε, ούτε τοπικά ούτε γενικά. Θα ήταν άλλωστε τότε αστοχία, γιατί δεν είχαμε την απαιτούμενη δύναμη, αν και η εργατική τάξη ήταν πειθαρχημένη, αλλά μόνο στο Ηράκλειο τι θα την κάναμε; 

»Οι κομμουνιστές τότε στο Ηράκλειο ήμασταν λίγοι, γύρω στους 25, και μικροί στην ηλικία, επειδή με το ιδιώνυμο το 1928 οι μεγάλοι έφυγαν. 

Είχαμε χαμηλό επίπεδο. Αλλά σε σχέση με τους άλλους εγώ ήμουν Λένιν. Είχαμε και συμπαθούντες που δεν συμμετείχαν ενεργά».

- Ποιο ήταν το κλίμα στη διάρκεια της εξέγερσης;

«Στη γωνία της Έβανς και Δικαιοσύνης ήταν μια από τις ελάχιστες ταβέρνες που έτρωγαν μόνο οι αριστοκράτες. Όταν περνούσαμε σαν διαδηλωτές, σηκώθηκαν όρθιοι και μας χειροκροτούσαν. 

»Ο κόσμος από την ύπαιθρο ερχόταν με τις βούργες του στα γραφεία και έπαιρνε προκηρύξεις για τα χωριά. Οι Αρχές δεν λειτουργούσαν. 

»Θα σου πω το εξής περιστατικό. Οι Αρχές φοβήθηκαν με τη συγκέντρωση και μπήκαν στο πλοίο “Ακρόπολις”, που πήγαινε Πειραιά μαζί με τον καθοδηγητή μας, Ηλία Θωίδη, ο οποίος είχε τρομοκρατηθεί από την ατμόσφαιρα. 

»Όταν αυτός έφτασε στην Αθήνα, η ηγεσία τον ξανάστειλε αμέσως στο Ηράκλειο. Ο Θωίδης, φοβισμένος, όμως μπήκε στο καράβι που έκανε τη διαδρομή Πειραιά-Χανιά-Ρέθυμνο-Ηράκλειο και βγήκε στα Χανιά. 

»Εκεί οι εργάτες απεργούσαν σε ένδειξη αλληλεγγύης και έδερναν τους χωροφύλακες σε ένα στενό. Μόλις αντικρίζει αυτή την κατάσταση ο Θωίδης επιστρέφει στην Αθήνα και τον διαγράφουν.

»Με την απεργία κατάκτησαν τελικά τα σωματεία το 8ωρο και 10ωρο και καλυτέρεψαν οι συνθήκες δουλειάς».

- Στο αντιδικτατορικό κίνημα κατά του Μεταξά στα Χανιά πήρατε μέρος;

«Με έστειλε το κόμμα στα Χανιά να οργανώσω το κίνημα. Κρυβόμουν, όλα ήταν στην παρανομία, λόγω δικτατορίας. 

»Κατόρθωσα να δημιουργήσω μία συμμαχία Βενιζελικών, που ήταν πλειοψηφία, και κομμουνιστών, προσεγγίζοντας τις οικογένειες. 

»Όταν όλα είχαν ετοιμαστεί για να ξεκινήσει το κίνημα, η ηγεσία του ΚΚΕ με ανακαλεί και με στέλνει στη Θεσσαλονίκη. 

»Είχα πάντα τις δικές μου απόψεις και αυτό δεν άρεσε στην ηγεσία. Έστειλαν στα Χανιά τον Βαφειάδη, ο οποίος δεν ήξερε την τοπική κατάσταση και τις ισορροπίες. 

»Αποτέλεσμα να κατέβει ο κόσμος στην πλατεία και ενώ θα κατελάμβανε την Αστυνομία, τον γύρισαν πίσω. 

Μετά από αυτό, το κίνημα πήρε στρατιωτική μορφή με τον Μάντακα που ήταν λάθος».

- Ποια είναι η άποψή σας για τον Στρατή Περγαλίδη;

«Υπήρξε η σημαντικότερη προσωπικότητα της Αριστεράς στην Κρήτη. Μορφωμένος, φλογερός ρήτορας και παλικάρι».

- Πότε αποχωρήσατε από το ΚΚΕ και για ποιο λόγο;

«Το 1966 έφυγα επειδή δεν ανεχόμουνα πια να συκοφαντούν αγωνιστές και εμένα προσωπικά. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν ασχολούμαι με την πολιτική και τα προβλήματα».

- Στην εξορία υπήρχαν διαχωρισμοί και απομονώσεις όσων κομμουνιστών διαφωνούσαν;

«Προπολεμικά δεν δεχόμαστε τους αρχειομαρξιστές. Μεταπολεμικά έγιναν και εγκλήματα στις φυλακές από την πλειοψηφία. 

»Άτομα που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο είχαν απομονωθεί και έτρωγαν ξύλο στις φυλακές από συντρόφους».

- Είχατε αντισταθεί σε αυτές τις διαδικασίες;

«Βεβαίως, το 1956, στον Αϊ-Στράτη εκατόν σαράντα (140) κρατούμενοι δημιουργήσαμε άλλη οργάνωση σε σύνολο τετρακοσίων (400) εξορίστων.

»Άλλοι τριάντα (30) περίπου μας υποστήριξαν χωρίς να μετέχουν οργανωτικά. Ζητούσαμε τον εκδημοκρατισμό της ζωής στην εξορία, αλλαγή καθοδήγησης και καταδίκης των μεθόδων που χρησιμοποιούσε. 

»Είχαν δείρει τον Κώστα Πετράκη (μεγάλο αντιστασιακό και σαμποτέρ του αεροδρομίου Ηρακλείου στη γερμανική Κατοχή) και τον Βασίλη Τσίτσο από την Ήπειρο. 

»Αν δεν ελισσόμαστε, θα σκοτωνόμαστε μεταξύ μας. Διαλύσαμε την οργάνωση εκδημοκρατισμού για να μη σφαχτούμε».

- Ποια νομίζετε ότι ήταν η προσφορά του Πουλιόπουλου στο κίνημα;

«Κατ’ αρχάς, ποτέ δεν δέχτηκα, ούτε τότε, πως ήταν μαζί με τον Μάξιμο και τον Χαΐνογλου, αντικομματικά και αντικομμουνιστικά στοιχεία. 

»Απλά είχαν δικές τους απόψεις. Με τη σημερινή αντίληψη για την Αριστερά πιστεύω πως ο Πουλιόπουλος συγγενεύει με μία πλευρά των απόψεών μου».

* Ένα μέρος της συνέντευξης με τον Θεόδωρο Πάγκαλο (Παπάζογλου) δημοσιεύτηκε το 1989 στην εφημερίδα του Ηρακλείου «Η ΤΟΛΜΗ».

Πηγή