«Τα πρώτα χρόνια»

Ο Γεώργιος Παπανικολάου γεννήθηκε στις 13 Μαΐου του 1883 στην Κύμη της Εύβοιας. Ήταν το τρίτο παιδί του Νικόλαου Παπανικολάου και της Μαρίας Κριτσούτα. Ο πατέρας του ήταν ιατρός, ενώ διετέλεσε δήμαρχος Κύμης και βουλευτής Ευβοίας με το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη.

Το 1898, σε ηλικία 15 ετών, ο Γεώργιος Παπανικολάου εισήλθε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αποφοίτησε με άριστα το 1904, σε ηλικία μόλις 21 ετών. Στα φοιτητικά του χρόνια δεν περιορίστηκε μόνο στην ιατρική. Μελετούσε έντονα φιλοσοφία και άλλες επιστήμες. Τότε ήλθε σε επαφή με τους πρωτοπόρους των ριζοσπαστικών ιδεών και πρωτεργάτες του δημοτικισμού, Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Αλέξανδρο Δελμούζο, Δημήτρη Γλυνό, Γεώργιο Σκληρό και άλλους. Η μεγάλη του αγάπη όμως και καταφύγιο του υπήρξε η μουσική. Από πολύ μικρός ασκούταν συστηματικά στο βιολί.

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του εντός Ελλάδος, υπηρέτησε για 2 χρόνια στον ελληνικό στρατό ως ανθυπίατρος. Έπειτα πήγε στο Μόναχο της Γερμανίας και το 1910 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στον τομέα της κληρονομικότητας.

Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα γνώρισε την Ανδρομάχη Μαυρογένους, απόγονο της Μαντώ Μαυρογένους, την οποία και παντρεύτηκε στα τέλη του 1910. Προτού παντρευτούν, ο Παπανικολάου της ξεκαθάρισε ότι δεν ήθελε να κάνουν παιδιά για να μπορεί να αφιερώσει τη ζωή του στην επιστημονική έρευνα. Η Μάχη αφού το αποδέχτηκε, αναχώρησε μαζί του για τη Γαλλία. Εκεί, ο Γεώργιος Παπανικολάου εργάστηκε για ένα χρόνο ως βοηθός στο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο του πριγκιπάτου του Μονακό και το ζευγάρι τελικά επέστρεψε στην Ελλάδα στα τέλη του 1911.

Κατά την διάρκεια των βαλκανικών πολέμων 1912-1913 κατατάσσεται εθελοντής. Τότε γνωρίζει Έλληνες μετανάστες της Αμερικής που του εμπνέουν την ιδέα να αναζητήσει την τύχη του στο νέο κόσμο. Έτσι στις 19 Οκτωβρίου του 1913 ο Γεώργιος και η Μάχη φτάνουν στην Αμερική με ελάχιστα χρήματα και σχεδόν χωρίς καμία γνωριμία.

«Ο Παπανικολάου στην Αμερική»

Το πρώτο διάστημα στην Αμερική δεν κύλισε καθόλου εύκολα. Το νεαρό ζευγάρι ζούσε σε ένα δωμάτιο στην 116^η οδό. Ενώ η Μάχη δούλευε ως ράφτρα, ο Γεώργιος Παπανικολάου έβγαζε τα προς το ζην ως πωλητής χαλιών στο κατάστημα Gimbel. Συμπληρωματικά έπαιζε βιολί περιφερόμενος σε διάφορα εστιατόρια και γράφοντας για την ελληνόφωνη εφημερίδα Ατλαντίς. Λίγο αργότερα ο Παπανικολάου προσελήφθη με τη δουλειά του μικροσκόπου-βοηθού παρασκευαστή στο Νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. Ο άνθρωπος που με τις συστάσεις του μεσολάβησε για την πρόσληψή του εκεί ήταν ο καθηγητής Μόργκαν, ο οποίος γνώριζε το έργο του Παπανικολάου στην Γερμανία και έτρεφε της εκτίμησής του.

Τελικά τον Οκτώβριο του 1914 ο Παπανικολάου προσλαμβάνεται στο πανεπιστήμιο Κορνέλ, όπου θα εργαστεί για 47 συναπτά έτη. Δύο μήνες μετά έπιασε δουλειά στο πλάι του ως βοηθός και η Μάχη. Αρχικά διεξήγαγε πειράματα για τις επιπτώσεις του αλκοόλ σε ινδικά χοιρίδια και όταν δημοσιεύτηκαν το 1916 είχαν μεγάλη απήχηση στις ΗΠΑ, κυρίως όμως λόγω της φύσης του συγκεκριμένου θέματος. Στην πορεία θέλησε να επικεντρωθεί στη διενέργεια πειραμάτων φυλετικής διαφοροποίησης, εμβαθύνοντας ακόμα περισσότερο στο επιστημονικό πεδίο της διδακτορικής του διατριβής. Τότε διαπίστωσε πως η μικροσκόπηση των κολπικών επιχρισμάτων των ινδικών χοιριδίων, ανάλογα με τη φάση της έμμηνης ρύσης, αναδείκνυε πλήθος κυτταρικών μορφών που ουδέποτε είχαν μελετηθεί μέχρι τότε. Έτσι το 1917 έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία ενός νέου ιατρικού κλάδου, αυτόν της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας.

Το 1919 ο Γεώργιος Παπανικολάου είχε αρχίσει πλέον να καταξιώνεται στην κοινή συνείδηση ως ένας επιτυχημένος επιστήμονας και το 1920 ο Ελευθέριος Βενιζέλος του ζητά να επανέλθει στην Ελλάδα για να αναλάβει την έδρα της ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ωστόσο, δεν ήταν ο ίδιος διατεθειμένος να θυσιάσει την καριέρα που ανοιγόταν μπροστά του για να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ούτως ή άλλως το ζήτημα έκλεισε μετά την ήττα του Βενιζέλου στις τραγικότερες εκλογές του τόπου.

«Η ανακάλυψη του Τεστ Παπ»

Το 1920 ο Παπανικολάου άρχισε να πειραματίζεται σε κολπικά επιχρίσματα της συζύγου του, αλλά και άλλων γυναικών. Μετά από μερικά χρόνια κατάφερε να διαπιστώσει καρκινικά κύτταρα στο κολπικό επίχρισμα μιας γυναίκα με καρκίνο της μήτρας. Η στιγμή αυτή ήταν όπως εξομολογήθηκε εκ των υστέρων από τις πιο συγκλονιστικές εμπειρίες της επιστημονικής του σταδιοδρομίας. Το 1928 αποφασίζει να δημοσιεύσει τα πρωτοποριακά του ευρήματα σε μία εργασία που όπως ήταν επόμενο, έκανε αίσθηση. Τότε συνάντησε τον έντονο σκεπτικισμό πολλών συναδέλφων του, μερικοί εκ των οποίων μάλιστα δεν δίστασαν να τον χαρακτηρίσουν ως άλλον έναν «έλληνα παραμυθά». Συναντώντας τέτοια σθεναρή αντίσταση από μέτρια πνεύματα, αποκαρδιώθηκε και αποφάσισε να εστιάσει πάλι το ενδιαφέρον του στον κλάδο της ορμονολογικής κυτταρολογίας.

Όταν το 1939 ανέλαβε ο Τζόζεφ Χίνσεϊ διευθυντής των σχολών Ανατομικής και Φυσιολογίας του Κορνέλ, θεώρησε πως η εργασία του Παπανικολάου το 1928 δεν έχρισε της ανάλογης προσοχής και προέτρεψε τον Έλληνα ερευνητή να ξεκινήσει μια συνεργασία με τον γυναικολόγο Χέρμπερτ Τρουτ επί του θέματος. Από τον Οκτώβριο του 1939 όλες οι γυναίκες που εισάγονταν στη γυναικολογική κλινική του Νοσοκομείου της Νέας Υόρκης υποβάλλονταν προαιρετικά σε τεστ Παπ. Τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά! Σε ηλικία 60 ετών ο Παπανικολάου βρισκόταν στο απόγειο της σταδιοδρομίας του και είχε γίνει διάσημος ως Dr Pap. Το περίφημο τεστ Παπ είχε γίνει πλέον απολύτως αποδεκτό ως μοναδική μέθοδος πρόληψης του καρκίνου της μήτρας.

Όμως ο Παπανικολάου δεν αναπαύτηκε στις δάφνες του αλλά συνέγραψε σωρεία εργασιών τελειοποιώντας ακόμα περισσότερο τη μέθοδο ανίχνευσης του καρκίνου που ο ίδιος ανακάλυψε. Το 1954 ολοκλήρωσε το μνημειώδες έργο του «Άτλας αποφολιδωτικής κυτταρολογίας» με το οποίο επισφράγισε την μακρόχρονη επιστημονική του διαδρομή.

«Η καταξίωση»

Το 1958 η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρία τόνισε πως η ανακάλυψη του Γεώργιου Παπανικολάου αποτελεί την πιο σημαντική και πρακτικά χρήσιμη ανακάλυψη της εποχής σχετικά με το τεράστιο πρόβλημα του καρκίνου. Το 1960 του προτάθηκε να αναλάβει τη διεύθυνση ενός κυτταρολογικού ινστιτούτου στο Μαϊάμι, στο οποίο θα δινόταν το όνομά του. Δυστυχώς δεν πρόλαβε να εγκαινιάσει το εν λόγω ινστιτούτο καθώς στις 19 Φεβρουαρίου του 1962 απεβίωσε ξαφνικά από οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου. Κηδεύτηκε στη Νέα Υόρκη, στο κοιμητήριο Κλίντον του Νιου Τζέρσεϊ.

Ολόκληρη η ανθρωπότητα θα οφείλει παγκόσμια ευγνωμοσύνη στο πρόσωπο του Γεώργιου Παπανικολάου. Το έργο του έχει διαχρονική αξία, καθώς έσωσε, σώζει και θα εξακολουθεί να σώζει αναρίθμητες ζωές. Ο Παπανικολάου αρνήθηκε να αποκτήσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την ανακάλυψή του γιατί δεν επιθυμούσε να πληρωθεί με χρήματα για τη συμβολή του στην επιστήμη και στην ανθρωπότητα.

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί σε παγκόσμια κλίμακα τον δεύτερο σε συχνότητα τύπο καρκίνου και τρίτη αιτία θανάτου στον γυναικείο πληθυσμό. Σχεδόν μισό εκατομμύριο γυναίκες νοσούν και περισσότερες από τις μισές πεθαίνουν κάθε χρόνο από τη συγκεκριμένη νόσο. Το τεστ Παπανικολάου, γνωστότερο ως “Τεστ Παπ”, αποτελεί το ισχυρότερο όπλο κατά του καρκίνου  του τραχήλου της μήτρας. Σύμφωνα με στατιστικές μετρήσεις έχει οδηγήσει σε μείωση έως και 70% των θανάτων αυτών. Η συντριπτική πλειονότητα των γυναικών που πεθαίνουν εντοπίζεται σε υπανάπτυκτες περιοχές στις οποίες οι γυναίκες δεν υποβλήθηκαν ποτέ στο Τεστ Παπ.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι την περίοδο της κατοχής 1941-1944, ο Γεώργιος Παπανικολάου συμμετείχε ως σύμβουλος στην οργάνωση «Greek War Relief Fund», μέσω της οποίας επιτεύχθηκαν μεγάλες δωρεές από φαρμακευτικές εταιρίες προς τα νοσοκομεία της δοκιμαζόμενης Ελλάδας.

Ο Παπανικολάου προτάθηκε δύο φορές για βραβείο Nobel, όμως η επιτροπή έκρινε πως η ανακάλυψη αφορά διαγνωστική μέθοδο και όχι θεραπεία. Σήμερα το λάθος της επιτροπής είναι ολοφάνερο. Η ρήση του Ιπποκράτη «το προλαμβάνειν κάλλιον θεραπεύειν» αποδεικνύεται σοφή…

Του Χρήστου Μπουτάτου*

* Επιχειρηματίας, αντιπρόεδρος Δ.Σ. της DMN A.E., κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Μάνατζμεντ και στη Στρατηγική Επιχειρήσεων από το LSE.