Αθήνα. Πανηγυρισμοί Απελευθέρωσης, ΙΦΑΝΕ – φωτ. Κυριάκος Κουρμπέτης

Σαν σήμερα το 1944 σήμαναν οι καμπάνες της απελευθέρωσης για την Αθήνα. Δεκατέσσερις ιστορίες, κυρίως αφανών ανθρώπων, γίνονται το μέσο για να φωτιστεί ο μεγαλειώδης χαρακτήρας της ελληνικής Αντίστασης ενάντια στους ναζί.

Μια αποσιωπημένη για χρόνια ιστορία της μεγαλύτερης αντίστασης που εκδηλώθηκε σε κατεχόμενη πόλη και είχε αποτέλεσμα να μη στρατολογηθεί ούτε ένας Ελληνας οργανωμένα για να πολεμήσει στο πλευρό της Βέρμαχτ ενάντια στον σοβιετικό στρατό: ένα καίριο πλήγμα, μέρα μεσημέρι, στο κέντρο της κατεχόμενης Αθήνας, με την τοποθέτηση βόμβας στα γραφεία της φιλοναζιστικής Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης (ΕΣΠΟ), αλλά και μια μεγαλειώδης διαδήλωση που ματαίωσε την πολιτική επιστράτευση η οποία, σύμφωνα με τους ναζιστικούς υπολογισμούς, ήθελε 80.000 Ελληνες εργάτες στην πολεμική μηχανή του Ράιχ στη Γερμανία.

Και ήταν μόλις Δεκέμβριος του 1942. Μια αποσιωπημένη ιστορία γιατί παράλληλα εκθέτει και τους Ελληνες συνεργάτες των κατακτητών, καθώς είναι τα ειδικά σώματα ασφαλείας που συνέλαβαν, ανέκριναν, βασάνισαν και τελικά παρέδωσαν τουλάχιστον το 80% των Ελλήνων αντιστασιακών που εκτέλεσαν οι ναζί.

Μέσα από τις ιστορίες αυτών των ανθρώπων που εκτίθενται στο κτίριο 6 πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ ζωντανεύουν μερικές από τις λιγότερο γνωστές ψηφίδες που συνθέτουν το παλίμψηστο μιας από τις πιο ένδοξες σελίδες της ιστορίας μας.

Η «Εφ.Συν.» βρέθηκε σε μια από τις ξεναγήσεις που πραγματοποίησε ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, επιστημονικός υπεύθυνος των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη», και μεταφέρει μερικά από τα όσα σημαντικά παρουσιάζονται εκεί μέχρι το τέλος του μήνα.

Από τους ανθρώπους που διαδηλώνουν και χάνουν τη ζωή τους ματαιώνοντας τα σχέδια των κατακτητών, τα μέλη του εργατικού ΕΑΜ που πραγματοποιούν σαμποτάζ στο «στόμα του λύκου» -τα επιταγμένα από τους ναζί εργοστάσια που τροφοδοτούν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις- ώστε να μειώσουν την παραγωγή τους και οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Από τις άγνωστες ιστορίες αντίστασης που ζωντανεύουν είναι αυτή των πολεμιστών στα αλβανικά βουνά, που έμειναν ανάπηροι, εγκλωβίστηκαν στα νοσοκομεία της Αθήνας, καθώς για τους περισσότερους δεν υπήρχε τρόπος να γυρίσουν στα χωριά τους, και οργανώθηκαν στο ΕΑΜ μετατρέποντας τα νοσοκομεία σε ορμητήρια αντιστασιακής δράσης.

Συμμετέχουν στις διαδηλώσεις της 28ης Οκτωβρίου που από το 1941 πραγματοποιούνται στο κέντρο της Αθήνας ως αντιστασιακή ενέργεια, διαδηλώσεις που πραγματοποιούν μέχρι και την απελευθέρωση, οπότε στη συνέχεια η επέτειος έγινε επίσημη εθνική γιορτή.

Είχαν ακόμη και παράνομο Τύπο, ενώ στα νοσοκομεία έκρυβαν όπλα και βοηθούσαν στη φυγάδευση παρανόμων.

Εκτέλεση αναπήρων

Στις 30/11/1943 έγινε το πρώτο μεγάλο μπλόκο από τα τάγματα ασφαλείας σε όλα τα νοσοκομεία, συνελήφθησαν περίπου 1.200 ανάπηροι πολέμου, κρατήθηκαν στο κτίριο που χρησιμοποιούσε η βασιλική χωροφυλακή ως φυλακή κι από εκεί παραδίδονταν στους Γερμανούς για ομαδικές εκτελέσεις - τουλάχιστον 200 ανάπηροι του Αλβανικού Μετώπου εκτελέστηκαν από τους ναζί.

Στην έκθεση υπάρχει η ανακοίνωση της πρώτης ομαδικής εκτέλεσης και ανάμεσα στα ονόματα των αναπήρων είναι και αυτό του διοικητή της φρουράς της χωροφυλακής, Ιωάννη Γυφτάκη, ο οποίος αρνήθηκε να τους παραδώσει και εκτελέστηκε μαζί τους – ένα δείγμα αντίστασης και από αξιωματικό της χωροφυλακής.

Μέσα από την προσωπική πορεία ενός Αθηναίου Εβραίου που σώθηκε μαθαίνουμε τους τρόπους με τους οποίους αρκετοί, σε αντίθεση με άλλες πόλεις της Ελλάδας, κατάφεραν να ξεφύγουν, καθώς ο αρχιραβίνος δέχθηκε να απαχθεί από τον ΕΛΑΣ και οδηγήθηκε στο βουνό, με αποτέλεσμα να μην παραδώσει τις ονομαστικές καταστάσεις στους ναζί, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός έκανε ψεύτικες βαφτίσεις και ο διευθυντής της αστυνομίας, Αγγελος Εβερτ, εξέδιδε ταυτότητες με χριστιανικά ονόματα για να μην εντοπίζονται αυτοί οι άνθρωποι.

Στα τεκμήρια από την τύχη των εξόριστων και φυλακισμένων πολιτικών κρατουμένων που παραδόθηκαν από τη χωροφυλακή στους ναζί κι εκτελέστηκαν μόνο και μόνο επειδή ήταν κομμουνιστές, μαθαίνουμε ότι οι συγγενείς των κρατουμένων, μετά την εκτέλεση των 200 στην Καισαριανή, πήγαν στην Αρχιεπισκοπή που είχε μαζέψει τα υπάρχοντα των εκτελεσμένων με την ελπίδα να μη βρουν τα ρούχα των δικών τους ανθρώπων κι έτσι διαπίστωσαν αν ήταν ανάμεσα σε αυτούς που εκτελέστηκαν. Κι εκεί, στη γερμανική ανακοίνωση της εκτέλεσης, διαβάζεις ότι οι ελληνικές δυνάμεις, τα τάγματα ασφαλείας, με δική τους πρωτοβουλία, εκτέλεσαν ήδη 100 κομμουνιστές στην περιοχή των Κροκεών στην Πελοπόννησο – σε μια κίνηση ναζιστικότερη των ναζί που προδίδει τις σχέσεις συνεργασίας που διατηρούσαν…

Οι Μικρασιάτες

Είναι πολλά αυτά που μπορεί κανείς να δει και να μάθει για την ελληνική Αντίσταση, για τον κομβικό ρόλο που διαδραμάτισαν σε αυτήν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, με τις γειτονιές τους να αποτελούν προπύργια του αγώνα κατά των κατακτητών, γεγονός που μαρτυρούν και τα μπλόκα στις προσφυγογειτονιές Κοκκινιά και Καισαριανή, για τα οποία μπορεί κάποιος να αντλήσει στοιχεία από την έκθεση και να πληροφορηθεί για την απίθανη ιστορία του μπαρμπα-Θόδωρου Πουλίτσου.

Ακόμη μία άγνωστη πτυχή αυτού του αγώνα είναι και η μαθητική αντίσταση, με το 5ο Γυμνάσιο Εξαρχείων και το Γυμνάσιο Παγκρατίου να είναι από τα πιο δυναμικά στο μαθητικό αντιστασιακό κίνημα. Ο μαθητής τότε στο Παγκράτι Μάνος Ιωαννίδης, υπεύθυνος της ΕΠΟΝ Βύρωνα-Παγκρατίου, είχε μια τρελή ιδέα την οποία έθεσε σε εφαρμογή: στις 27 Σεπτεμβρίου 1943, προκειμένου να τονώσει το ηθικό της Αντίστασης, μαζί με τους συμμαθητές συντρόφους του, πραγματοποίησαν μια ένοπλη παρέλαση στο κέντρο του Βύρωνα, 300 μέτρα από το γερμανικό πόστο ελέγχου, τραγούδησαν το «Στ' άρματα, στ' άρματα» και εξαφανίστηκαν!