Δημοσιεύτηκε
φωτο: Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, Διονύσιος Τσόκος, 1850
Στην ποιητική του τραγωδία «Καποδίστριας» ο Καζαντζάκης αποτυπώνει τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας και του νεοσυγκροτηθέντος ελληνικού κράτους, με υπόβαθρο τις κοινωνικο-πολιτικές δυνάμεις που έδρασαν στην Eπανάσταση του 1821.
Ο μεγάλος διανοητής με πρωτότυπο κριτικό στοχασμό διατηρεί στην τραγωδία του τις ιστορικές ρίζες των διακυβευμάτων που τέθηκαν τότε κάποια εκ των οποίων παραμένουν σε εκκρεμότητα και σήμερα με άλλη μορφή.
Ο ποιητής εύστοχα διατηρεί τα ιστορικά πρόσωπα που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο τόσο στη διάρκεια της Eπανάστασης του 1821 όσο και στην επώδυνη διαδικασία χτισίματος κράτους, χωρίς να χρησιμοποιεί τα έντονα μεταφυσικά στοιχεία που πλημμυρίζουν άλλα έργα του.
Γειωμένος στην ιστορική πραγματικότητα, στην πολυκύμαντη θάλασσα της υψηλής ποίησής του, χρησιμοποιεί τον Μακρυγιάννη, ως εκπρόσωπο της φτωχολογιάς, θέτει δηλαδή εξαρχής ένα ταξικό -πολιτικό στοιχείο. Ο Μακρυγιάννης απευθυνόμενος στον Κολοκοτρώνη λέει: «Χόρτασες συ και περγελάς, αρπαχτονύχη, μα ρώτα εδώ και το φτωχό λαό τον έρμο! Πολέμησεν αυτός στραβαραπάδες, Τούρκους, καλαμαράδες, δεσποτάδες κοτσαμπάσηδες».
Ο Κολοκοτρώνης εκπρόσωπος των συμφερόντων του Μοριά, ισορροπιστής με τήρηση της ιεραρχίας, απαντά: «Δε θα μου γίνετε όλοι κεφαλές, μια φτάνει! Εσείς στο σώμα της Ελλάδας το μεγάλο, κοιλιές λογιέστε, πισινοί, ουρές και πόδια, όπου σας έβαλε ο Θεός μην κουνηθείτε».
Ο Υδραίος Γκίκας, ως εκφραστής των σκληρών οικονομικών συμφερόντων των πλούσιων καραβοκύρηδων και προκρίτων της Υδρας, ανταπαντά: «Σκασμός! Εσείς λαός κι εμείς οι καπετάνιοι! Πάρ’ τη, δική σου είναι η στεριά Κολοκοτρώνη, κι εμάς η θάλασσα, μοιράζουμε ως αδέρφια». Ομως ο ποιητής σε αυτόν τον σκληρό αστό φυτεύει και την απελευθερωτική θύμηση του Ρήγα: «μεγάλωνε η πατρίδα και νογούσα, πρώτη φορά, πως Λευτεριά κι Ελλάδα κάνουν ένα!».
Σε αυτήν την κορυφαία κοινωνικο-πολιτική σύγκρουση συμφερόντων και ανθρώπινων παθών, ο Μιαούλης, εκπρόσωπος των καραβοκύρηδων καίει τον πολεμικό στόλο στον Πόρο. Οι Μαυρομιχαλαίοι απεργάζονται τη δολοφονία του Καποδίστρια για τους δικούς τους λόγους.
Ο Καποδίστριας υψώνεται πάνω από τα πάθη με το όνειρο να οικοδομήσει ένα κράτος ισότητας για όλους, γνωρίζοντας πως θα δολοφονηθεί, χωρίς να το αποτρέπει, αν και μπορεί.
Ο Καζαντζάκης δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο στον Χορό των Γυναικών, οι οποίες λειτουργούν ως το πολιτισμικό απόθεμα σοφίας, ελπίδας και μελλοντικής ανάτασης της κοινωνίας: «Καινούργια Ελλάδα θυγατέρα βαθιά στον κόρφο μου κρατώ και τη βυζαίνω».
