Η σειρά εκδηλώσεων και αφιερωμάτων που πραγματοποιήθηκε τις τελευταίες μέρες για τα 26 χρόνια από τον θάνατο του Μάνου Χατζιδάκι το πιθανότερο είναι ότι τον ίδιο δεν θα τον εύρισκε σύμφωνο. Εξάλλου επανειλημμένως είχε δηλώσει: «Δε μ' αρέσει η αναμνησιολογία, την απεχθάνομαι. Είναι χειρότερη κι από μνημόσυνο. Τους ανθρώπους που έχουν φύγει, αλλά παραμένουν ζωντανοί, τους έχουμε καθημερινά τοποθετημένους μέσα μας και τους κουβαλάμε σ' ολόκληρη τη ζωή μας».

Και όντως αυτό συμβαίνει για όσους λάτρεψαν τη μουσική του, για όσους στηνόντουσαν στο Γ’ Πρόγραμμα να ακούσουν τα παρεμβατικά του σχόλια. Και αν τα τραγούδια του έμειναν, η  φυσική του απουσία ωστόσο είναι σχεδόν οδυνηρή. Ασυμβίβαστος και ανατρεπτικός, οι απόψεις του  ποτέ δεν χώρεσαν κάτω από το τενεκεδένιο σήμα ενός κόμματος. Είχε στηλιτεύσει σε στιγμές ανύποπτες τον ηθικοπλαστικό εθνικισμό που όλοι εκμεταλλεύονται για ιδιοτελείς σκοπούς. Είχε  εντοπίσει τους εχθρούς της πολιτικής που δεν είναι άλλοι από τον λαϊκισμό και τον ελιτισμό. Πίστευε σε μια δημογεροντία του πνεύματος και όχι σε μια αγία αποστολική οικογένεια του πρίγκιπος Φρανκεστάιν, όπως θεωρούσε την ΕΕ.   Είχε μιλήσει για το τέρας του  φασισμού σε μια περίοδο που οι περισσότεροι με θολωμένο το μυαλό από την πασοκική ευδαιμονία είτε δεν το έβλεπαν είτε ασχολούνταν με ψευδεπίγραφες διανοητικές κράμπες. Για την αιρετική του στάση πλήρωσε βαρύ τίμημα, πέφτοντας θύμα του χυδαίου αυριανισμού. Έμεινε τότε όρθιος, αλλά μόνος μες στη φοβερή ερημία του πλήθους. Ούτε η φίλη του η Μελίνα δεν τον στήριξε,  γιατί ποτέ του δεν κολάκεψε  εξουσίες, δεν ασπάστηκε κοινωνικά στερεότυπα, δεν διασκέδασε την οικογενειακή πλήξη, δεν σιγοντάρισε την ερωτική ανεπάρκεια, αλλά ύμνησε τον ίδιο τον έρωτα στον ανεπανάληπτο «Μεγάλο Ερωτικό».

Ο Χατζιδάκις δεν κατατάσσεται στους στρατευμένους καλλιτέχνες, ήταν όμως πάντα παρών όταν οι περιστάσεις το απαιτούσαν ή το υπαγόρευε η συνείδησή του. Ελάχιστοι πχ γνωρίζουν ότι υπήρξε Επονίτης και μάλιστα στα Δεκεμβριανά συνέθεσε ένα χριστουγεννιάτικο ορατόριο (ανέκδοτο μέχρι σήμερα) για να εμψυχώσει τον χειμαζόμενο λαό. Περίπου 30 χρόνια αργότερα θα γράψει τη μουσική για την ταινία Faccia di spia, αφιερώνοντας  μια μακρόσυρτη σουίτα στον Τσε Γκεβάρα. Γιατί η μουσική του για το σινεμά δεν περιορίζεται στα εύκολα  σουξεδάκια για τις ανάγκες του βιοπορισμού,  τύπου «νιάου νιάου βρε γατούλα», αλλά κινείται σε όλη την γκάμα των αισθήσεων και των παραισθήσεων, άλλοτε αγγίζοντας τον νεορεαλισμό της μετεμφυλιακής Ελλάδας  στον «Δράκο» και άλλοτε  υπογραμμίζοντας την απελευθέρωση από τα εσωτερικά και εξωτερικά  δεσμά όπως στο αναρχικό παραμύθι του «Sweet movie». Δεν κραύγασε συνθήματα, αλλά  ήταν αρκετά διαυγής στην καταδίκη του αγοραίου και την παλιννόστηση της Ιστορίας και της Ελευθερίας στην «Εποχή της Μελισσάνθης» και στα «Παράλογα».  

Στην ουσία μελοποίησε την  έννοια του Έλληνα, όπως αυτός την φανταζόταν,  στην πολιτισμική κοινωνική και γεωγραφική του υπόσταση, παραδίδοντας μαθήματα αισθητικής και αισθηματικής αγωγής. Γηγενής και κοσμοπολίτης, οδοιπόρος στις φαρδιές λεωφόρους της πραγματικότητας, αλλά και μύστης στις κρυφές κόχες της ποίησης. Όντας μεταξύ Ανατολής και Δύσης βάζει το μπουζούκι να συνομιλεί με το βιολί, το ρεμπέτικο με τις συμφωνίες του Μάλερ και τη Σαπφώ με τον Λόρκα, σε μια θαυμαστή ισορροπία λόγιου και λαϊκού.  

Αν ο Χατζιδάκις ήταν επιχείρηση, θα είχε για λογότυπο το όνειρο που βγάζει τα πράγματα από την φθορά και μας ξεναγεί στην οδό της συλλογικής ευαισθησίας. Γι’ αυτό εκείνος θα βρίσκεται πάντα ψηλά στον ουρανό που κατοικούνε τα άστρα και μαζεύονται οι ποιητές, ενώ εμείς θα φυλάσσουμε σαν εγκόλπιο τα λόγια και τις πράξεις του που δεν εννοούν να λιποθυμήσουν αλλά μας κρατάνε ξάγρυπνους μέσα στο άγχος των καιρών.

Χρύσα Κακατσάκη