Την ιερότητα των δέντρων, κυρίως της ελιάς, μας επιβεβαιώνουν παραδόσεις από διάφορα σημεία της Ελλάδας. Η συμβολική σημασία τους εμφανίζεται σε διάφορες χρονικές περιόδους εορταστικών κύκλων, όπως ο κύκλος των Χριστουγέννων.

Συχνά οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια του χρόνου στόλιζαν το σπίτι με κλαδιά δέντρων, όπως η ελιά, σύμβολο γονιμότητας, μακροβιότητας, ειρήνης και ευτυχίας, εξαιτίας και του πολύτιμου καρπού της, τη χρησιμότητα του οποίου είχαν ανακαλύψει από τα αρχαιότατα χρόνια. Θεωρήθηκε ιερό όταν η θεά Αθηνά το δώρισε στην πόλη της Αθήνας, ως προστάτιδά της και πέρασε στη χριστιανοσύνη μέσω άλλων θρησκευτικών μύθων και δοξασιών όπως η παρακάτω, που προέρχεται από την Κρήτη και την έχει καταγράψει ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, εκδόσεις Καρμάνωρ, Ηράκλειο 2005.

Έτσι, λειτούργησε εθιμικά και σε άλλες φάσεις της ανθρώπινης ζωής και μαζί της άλλα δέντρα όπως η βελανιδιά, η καρυδιά, το πουρνάρι, η μηλιά αλλά και τα γκι και τα ου, χαρακτηριστικά των Χριστουγέννων. Μαζί και το χριστουγεννιάτικο δέντρο, που μπορεί να εμφανίστηκε στην Ελλάδα την εποχή του Όθωνα και να θεωρείται ξενόφερτο έθιμο αλλά έχει βαθιά τις ρίζες του στην αρχαιότητα και λειτούργησε σαν σύμβολο σε κάθε μορφής λατρευτική εκδήλωση. Στην αναμέτρησή του με το χριστουγεννιάτικο καραβάκι, που κι αυτό χάνεται στον χρόνο, ως σύμβολο της επιστροφής του θεού Διονύσου, φαίνεται να κερδίζει.

Το δέντρο συμβολίζει τη ζωή την ίδια. Από μικρό δεντράκι μεγαλώνει, ανθίζει και καρπίζει κι ύστερα φυλλοροεί, όπως ο ίδιος ο άνθρωπος.

Ένα τεράστιο δέντρο είναι και αυτό που στηρίζει τη Γη. Ως δοξασία έχει ενταχθεί στον κύκλο του Δωδεκαημέρου, όταν τα καλικαντζαράκια, απομεινάρια του παγανιστικού χαρακτήρα πολλών θρησκειών και πατροπαράδοτοι κακομούτσουνοι και σκανδαλιάρηδες εχθροί του ανθρώπινου οικογενειακού και αγροτικού βίου, πριονίζουν ολοχρονίς το δέντρο της Γης και δεν σταματούν παρά την παραμονή των Χριστουγέννων, που ανεβαίνουν στη Γη, μέχρι τα Θεοφάνια που επιστρέφουν στα έγκατα. Τότε, μετά τον αγιασμό των υδάτων, το ξαναβρίσκουν ακέραιο, με νέους βλαστούς και κορμό, για να ξεκινήσουν από την αρχή το βλαβερό για τους ανθρώπους έργο τους.

Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας μένουν οι φωτιές στο τζάκι αναμμένες όλη τη νύχτα, με ξύλα διαφόρων δέντρων που τα “παντρεύουν”, όπως λένε και που το καθένα αντιστοιχεί σε κάποιο μέλος της οικογένειας και συμβολίζουν τη συνοχή και την καρποφορία της.

Πάντοτε το ζητούμενο για τον άνθρωπο ήταν η υγεία, η μακροημέρευση, η ευφορία της γης. Τα δέντρα της ελληνικής φύσης, κυρίως η ελιά, ήταν ανέκαθεν το κυρίαρχο σύμβολο.

Πηγές: Νίκος Ψιλάκης, Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, εκδόσεις Καρμάνωρ,             

Ηράκλειο 2005

Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών

Πανελλήνιο σχολικό δίκτυο

Γεωργία Καρβουνάκη