Μελετώντας τα ιστορικά αρχεία του Συνδέσμου Τουριστικών και Ταξιδιωτικών γραφείων Κρήτης από την ίδρυσή του το 1976, είναι εμφανής η σημασία της συλλογικής δράσης του, προς όφελος όλων των μελών του, αλλά και της ανάπτυξης του τουρισμού στο νησί. Μικρής κλίμακας δράσεις (αλλά σημαντικές) όπως ο καθαρισμός της εθνικής οδού από τα σκοτωμένα ζώα και πιο δύσκολες αποφάσεις όπως η δημιουργία και εφαρμογή «συναλλακτικού κώδικα» κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού στο χώρο, ο οποίος ήταν πληγή και για την ανάπτυξη του τουρισμού στην Κρήτη, χαρακτηρίζουν τη μακρόχρονη πορεία του.

Η εποχή που οι Κρητικοί έβλεπαν τουρίστες και τους υποδέχονταν με μπάντες[1] απομακρυνόταν σταδιακά. Η Κρήτη άρχισε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 να υποδέχεται τις πρώτες ναυλωμένες πτήσεις και το γεγονός αυτό υπήρξε καθοριστικό για την ανάπτυξη του τουρισμού. Έτσι η δεκαετία του 1970 υπήρξε «επαναστατική» για την Κρήτη. Το ποσοστό αλλοδαπών που διανυκτέρευαν στην Κρήτη σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα ανήλθε από 10,4 το 1971 σε 18,1% το 1981[2].

Η δεκαετία του 1970 παγίωσε το νέο τουριστικό πρότυπο διακοπών. Από τον τουρισμό με εκδρομές και ενδιαφέρον για τον πολιτισμό πραγματοποιήθηκε η μετάβαση στον τουρισμό με έμφαση την ξεκούραση, την ψυχαγωγία και τη θάλασσα και η επακόλουθη μαζικοποίηση. Εν μέσω τέτοιων ευνοϊκών συνθηκών λογικό ήταν να πολλαπλασιαστούν τα τουριστικά γραφεία.

Το 1978 υπήρχαν στο Ηράκλειο 57 τουριστικά-ταξιδιωτικά γραφεία και στα Χανιά 11[3]. Τότε ξεπήδησαν περισσότεροι επιχειρηματίες, προερχόμενοι από τον τουριστικό χώρο, είτε ως υπάλληλοι τουριστικών γραφείων, είτε ξενοδοχείων. Στο νησί έσπευσαν γραφεία ακόμα και από τη Ρόδο (που είχε προηγηθεί σε τουριστική ανάπτυξη) να ιδρύσουν υποκαταστήματα. Αρκετές επιχειρήσεις επαναπροσδιόρισαν την ταυτότητά τους αφού τα έσοδα από τη μετανάστευση μειώνονταν.

Τα χρόνια εκείνα μέσα στο γενικότερο ενθουσιασμό και τη γρήγορη ανάπτυξη, συναντάμε τις πρώτες προσπάθειες καθετοποίησης σε μικρή κλίμακα. Από τις επωνυμίες που βρίσκουμε σε επιστολόχαρτα εκείνης της εποχής είναι εμφανείς οι περιπτώσεις συνιδιοκτησίας ξενοδοχείων[4]. Υπήρχαν τουριστικά γραφεία που στεγάζονταν μέσα σε ξενοδοχεία[5]. Οι τουριστικοί επιχειρηματίες αποκτούσαν ακόμη και εστιατόρια σε κάποιες περιπτώσεις.

Επίσης συχνό φαινόμενο ήταν η εξυπηρέτηση των πελατών για αυτόνομη μετακίνηση με την απόκτηση γραφείων ενοικιάσεως αυτοκινήτων[6]. Από τη δεκαετία του 1970 η χρήση του αυτοκινήτου επεκτάθηκε, μιας και το οδικό δίκτυο της Κρήτης είχε αρχίσει να βελτιώνεται αισθητά, ακόμη και στα ορεινά χωριά. Οι επιχειρήσεις λοιπόν αυτές γνώρισαν μεγάλη άνθηση[7].

Συχνότατο φαινόμενο ήταν η ύπαρξη υποκαταστημάτων -για τοπική εξυπηρέτηση των πελατών- σε άλλες πόλεις της Κρήτης και όχι μόνο[8], ή σε μικρά χωριά με τουριστική όμως σημασία[9]. Τέλος υπήρχαν -ακόμη- αθηναϊκά γραφεία που ίδρυαν υποκαταστήματα στις πόλεις της Κρήτης[10].

Ως συνέπεια αυτής της ανάπτυξης, το 1976 ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος Τουριστικών και Ταξιδιωτικών γραφείων Κρήτης. Αρχικά υπήρξε ενθουσιασμός με το εγχείρημα, με αποτέλεσμα πολλά γραφεία να σπεύσουν να γίνουν μέλη. Το 1981 ο σύνδεσμος είχε 50 μέλη (αρκετοί από τους οποίους ήταν ναυτικοί πράκτορες). Τα περισσότερα προέρχονταν από την πόλη του Ηρακλείου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κρητικά γραφεία εκτός από μέλη του τοπικού Συνδέσμου, ήταν συχνά και μέλη διεθνών οργανώσεων, όπως η UFTAA και η ASTA. Τα γραφεία του Συνδέσμου ήταν στην οδό 25^ης Αυγούστου, κεντρική οδός με άμεση και γρήγορη πρόσβαση στο λιμάνι. Εκεί άλλωστε ήταν και τα περισσότερα από τα γραφεία τουρισμού[11]. Οι επιχειρηματίες του Νομού Ρεθύμνης ίδρυσαν το Σύνδεσμο τουριστικών και ταξιδιωτικών γραφείων Ρεθύμνης. Επίσης ιδρύθηκε και ο Σύλλογος γραφείων γενικού τουρισμού Δυτικής Κρήτης (Χανιά) καθώς και Σύλλογος τουριστικών γραφείων Νομού Λασιθίου. Κάποιες περιπτώσεις κακής επικοινωνίας μεταξύ τους, ή και ανωτατοποίησης Συλλόγων ίσως ήταν τροχοπέδη για την ισχυροποίηση του Συνδέσμου Κρήτης, ο οποίος όμως, είχε πετύχει -μέσω της ποσόστωσης για την επαρχία-στις αρχές της δεκαετίας του 1980, να υπάρχει εκπρόσωπός του, στο ΔΣ του Πανελλήνιου Συνδέσμου. Πάντως σε γενικές γραμμές οι σύλλογοι των περιοχών που ήταν ανεπτυγμένες τουριστικά, δηλαδή της Ρόδου, Θεσσαλονίκης και Κέρκυρας, συνεργάζονταν και επικοινωνούσαν για την προώθηση των κοινών συμφερόντων του κλάδου.

Οι τοπικοί σύλλογοι είχαν αντιπροσώπους στις Νομαρχίες, όπου εκεί συζητούσαν γενικότερα θέματα τουρισμού όπως τα δρομολόγια πλοίων, των ΚΤΕΛ, τις υποδομές κοινοτήτων τουριστικής σημασίας κλπ. Συγκεκριμένα υπήρχε πιο στενή συνεργασία με τις Διευθύνσεις Συγκοινωνιών για τα λεωφορεία, (πχ. θέματα ασφάλειας επιβατών), και τη Διεύθυνση Εργασίας για τα θέματα προσωπικού. Τέλος υπήρχε στενή συνεργασία με τη Διεύθυνση Τουρισμού Κρήτης, η οποία ενημέρωνε το Σύνδεσμο για πολλά θέματα, όπως οι διεθνείς τουριστικές εκθέσεις, οι πτωχεύσεις ξένων τουριστικών οργανισμών, τα διεθνή νοσήματα κλπ.

Τα θέματα που απασχόλησαν το Σύνδεσμο ήταν οι χρηματοδοτήσεις των γραφείων, η κοινή τιμολογιακή πολιτική των οργανωμένων εκδρομών, οι συμβάσεις των ξεναγών κ.λπ. Σε επιστολή πεπραγμένων του ΔΣ τα χρόνια 1978-1981 αναφέρονται ως επιτυχίες του Συνδέσμου η βελτίωση του αερολιμένα, η βελτίωση των χώρων στάθμευσης των πούλμαν, η συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού στο χώρο, η διαμόρφωσή του με δαπάνες του συνδέσμου. Επίσης γίνονταν διαβήματα για επέκταση ωραρίων αρχαιολογικών χώρων κλπ. Ο Σύνδεσμος, ή ομάδες μελών του, αναλάμβανε εργασίες και δαπάνες που σήμερα ακούγεται παράλογο να μην πραγματοποιούνται από τις κρατικές υπηρεσίες, που, εκείνα όμως τα χρόνια από ότι φαίνεται δεν ήταν δεδομένες. Πιο συγκεκριμένα λοιπόν, το 1977 ο Σύνδεσμος κατέβαλε υπερωρίες στους φύλακες του αρχαιολογικού χώρου της Κνωσού για να ανοίγουν νωρίτερα το χώρο τις Κυριακές. Σε συνεργασία με το Σύλλογο «Φίλοι των ζώων», πραγματοποιούνταν (από το 1987 και για αρκετά χρόνια μετέπειτα) καθαρισμός τμημάτων του εθνικού δρόμου[12]. Στα μέλη του συλλόγου «Φίλοι των ζώων» ήταν δεκαέξι τουριστικοί πράκτορες αλλά και ξενοδόχοι, με τις συνδρομές των οποίων συμμετείχαν στα έξοδα πληρωμής των συνεργείων. Το αεροδρόμιο παραλάμβανε, ως προσφορά του Συνδέσμου, υλικά καθαριότητας για την καλύτερη εξυπηρέτηση των τουριστών[13]. Τέλος έγινε δωρεά δύο υπολογιστών στις αρμόδιες υπηρεσίες υποδοχής για τον ταχύτερο διαβατηριακό έλεγχο και καλύτερη εξυπηρέτηση κατά την είσοδο των επισκεπτών.

Τα μέλη απολάμβαναν και άμεσα οφέλη από τη συμμετοχή στο Σύνδεσμο. Αυτή θεωρούνταν σημαντική από πλευράς άλλων φορέων όπως οι τράπεζες οι οποίες ζητούσαν βεβαιώσεις όταν χορηγούσαν συνάλλαγμα αλλά και δάνεια. Η υπηρεσία αλλοδαπών της νομαρχίας ζητούσε βεβαίωση για ένα μέλος από το Σύνδεσμο όταν αυτό επρόκειτο να προσλάβει αλλοδαπούς. Οι διεκδικήσεις από τους κρατικούς φορείς υπήρχαν σε επίπεδο νομαρχίας αλλά και πανελλαδικά καθώς οι Κρητικοί συμμετείχαν και σε σημαντικότερες αποφάσεις (όπως πχ. οι τροποποιήσεις των νόμων) μέσω των εκπροσώπων τους στην Αθήνα.

Η διατήρηση ενιαίων τιμών στις εκδρομές ήταν σημαντικότατο θέμα. Τις τιμές ετησίως επικύρωνε και ο Σύνδεσμος ιδιοκτητών τουριστικών λεωφορείων Κρήτης (ιδρύθηκε το 1980). Όταν κάποιο από τα μέλη καταστρατηγούσε τις συμφωνίες, ο Σύνδεσμος έστελνε επιστολές διαμαρτυρίας (υπήρχαν και περιπτώσεις όπου μέλη παραιτούνταν από το Σύνδεσμο και μετά μείωναν τις τιμές τους). Εάν κάποιος πραγματοποιούσε μια εκδρομή εκτός καταλόγου, έπρεπε να ενημερώσει το Σύνδεσμο.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι τουριστικοί πράκτορες, ήταν ο αθέμιτος ανταγωνισμός. Το 1983 ψηφίστηκε «συναλλακτικός κώδικας» των μελών. Υπήρχαν για παράδειγμα μέλη που προσέγγιζαν συνεργάτες (από το εξωτερικό) άλλων μελών. Σε περιπτώσεις αθέμιτου ανταγωνισμού από μη μέλη, η από φυσικά πρόσωπα, τα ίδια τα μέλη κατήγγελλαν τα περιστατικά στον Σύνδεσμο ή στον ΕΟΤ. Κάποιο μέλος, κατήγγειλε έναν επιπλοποιό από κάποιο χωριό του νησιού για παράνομη πώληση (στα χωριά και την πόλη) εκδρομών Αθηναϊκών πρακτορείων προς τα Ιεροσόλυμα. Παρομοίως δρούσε μια νοικοκυρά από κάποιο άλλο χωριό, επίσης ένας ταχυδρόμος, καθώς και ένας βενζινοπώλης. Επίσης υπήρχαν γραφεία που λειτουργούσαν στην πόλη και που ασκούσαν εργασίες γενικού τουρισμού ενώ δεν είχαν την ανάλογη άδεια (είχαν μόνο άδεια εσωτερικού τουρισμού), ενώ υπήρχαν περιπτώσεις που δεν εκδίδονταν άδειες όταν ιδρύονταν υποκαταστήματα μεγαλύτερων γραφείων. Τέτοια περιστατικά που ζημίωναν τον τουρισμό δυστυχώς υπήρχαν, αλλά σταδιακά εξαφανίσθηκαν.

Παπαδουλάκη Κατερίνα

---

[1] Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γεωργίου Αδάμη, που ήταν παρών το 1956 στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης στην άφιξη του «Ολύμπια», τους επισκέπτες υποδέχτηκε ο Δήμος Ηρακλείου με μπάντα. Κατόπιν μεταφέρθηκαν με τα λεωφορεία του ΚΤΕΛ (καθώς δεν υπήρχαν πούλμαν) στο Ηράκλειο για να επισκεφθούν την Κνωσό

[2] Ελληνική Οικονομία και Τουρισμός, ΙΤΕΠ, Τεύχος 17, Μάιος 2004

[3] Απογραφή των καταστημάτων βιομηχανικών, βιοτεχνικών και εμπορικών επιχειρήσεων, 1978, Στατιστική Υπηρεσία

[4] καθώς αυτές περιελάμβαναν τους όρους «…ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ-ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ…»

[5] όπως το «Dan travel» (στο ισόγειο του ξενοδοχείου «El Greco» στον Άγιο Νικόλαο, με υποκαταστήματα στο Ηράκλειο και το Ρέθυμνο). Η «Σπιλμαγκ ΑΕ» διέθετε γραφείο τουρισμού μέσα στο ξενοδοχείο «ΚΑPPA Crete»

[6] Το «Velo SA», μεγάλο γραφείο τουρισμού με υποκαταστήματα και στις άλλες τρεις πόλεις της Κρήτης, ήταν της ίδιας ιδιοκτησίας με το «Retca Rent a car». Επίσης το γραφείο τουρισμού «ARABATZOGLOU» διέθετε και γραφείο ενοικιάσεως αυτοκινήτων

[7] Συχνά οι επιχειρηματίες όταν είχαν παρεμφερείς επιχειρήσεις προτιμούσαν να εμφανίζονται ξεχωριστά με άλλες επωνυμίες.

[8] πχ. το γραφείο «Foumis», με υποκατάστημα στη Θεσσαλονίκη και το «Sunspots of Crete» με υποκατάστημα στη Μύκονο και το Ναύπλιο (Επίδαυρος)

[9] πχ. το «Candia tours» είχε υποκατάστημα στην Αγία Γαλήνη και το «Cavi Tours» στη Σητεία και τον Άγιο Νικόλαο

[10] όπως το «HTS ΗΕΑD ATHENS» με υποκαταστήματα στο Ηράκλειο αλλά και τη Ρόδο και την Κω

[11] Με την πάροδο των χρόνων, λόγω υψηλής αξίας των ακινήτων στην περιοχή τα γραφεία μεταφέρθηκαν στους παράπλευρους δρόμους που γειτνίαζαν στην περιοχή. Σήμερα στην οδό αυτή εδρεύουν τα περισσότερα υποκαταστήματα τραπεζών, ή μεγάλες εταιρίες όπως οι Μινωικές Γραμμές. Άλλωστε κάτι παρόμοιο έχει συμβεί και στην Αθήνα, όπου τα γραφεία τουρισμού έχουν μεταφερθεί προς την οδό Συγγρού, ενώ έχουν απομακρυνθεί κάπως από την Πλατεία Συντάγματος και το κέντρο της πόλης. Η οδός Σταδίου καθώς και η Πλατεία πλέον φιλοξενούν καταστήματα μεγάλων εταιριών.

[12] από τα σκοτωμένα ζώα

[13] το 1991 παραλήφθηκαν 40 σαπουνοθήκες, 60 χαρτοδοχεία, αποσμητικά κλπ