Κεντρική φωτο από τα γυρίσματα της ταινίας του Γουόλτ Ντίσνεϊ  "Τα Σμαράγδια της Μεσογείου" που γυρίστηκε στην Κρήτη το 1964

Στα χρόνια που ακολούθησαν την ανεξαρτησία και κυρίως μετά την ένωση με την Ελλάδα σημειώθηκε σημαντική πρόοδος στις συνθήκες διαβίωσης στην Κρήτη και συνακόλουθα διευκολύνσεις στους επισκέπτες. Οι πολιτικές συνθήκες στη χώρα ήταν ακόμα δύσκολες, αφού ακολούθησαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η καταστροφή της Σμύρνης, η επακόλουθη προσφυγιά που επηρέασε πολύ και την Κρήτη και η παγκόσμια κρίση του 1929 που κατέληξε σε πτώχευση του ελληνικού κράτους. Όταν τελικά την περίοδο του μεσοπολέμου, κατά την οποία άρχισε να ομαλοποιείται η κατάσταση άρχισαν να γίνονται κάποιες οργανωμένες προσπάθειες, αρχικά από την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου προέκυψε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Την περίοδο αυτή υπήρχαν φωνές επιφανών Κρητικών που ζητούσαν κρατική παρέμβαση, η δε ιδιωτική επιχειρηματικότητα και οι επενδύσεις δεν είχαν προλάβει να ανθίσουν όπως στην υπόλοιπη Ελλάδα. Άλλωστε η περιοχή της Αττικής εξακολουθούσε να προηγείται κατά πολύ ως προτίμηση στα σχέδια των επισκεπτών. Στην Κρήτη δεν υπήρχε η αντίστοιχη ζήτηση, υπήρχε όμως η δυναμική, και ορισμένοι ντόπιοι επιχειρηματίες το είχαν αντιληφθεί.

Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει μετά το 1950. Τότε άρχισαν να εκδίδονται αποκλειστικά τουριστικοί οδηγοί που αφορούσαν την Κρήτη.

Η ιδιωτική πρωτοβουλία στην προκειμένη περίπτωση ήταν ιδιαίτερα σημαντική αφού αρκετοί Κρητικοί, που ασχολούνταν με τον τουρισμό (όχι απαραίτητα επιχειρηματίες), συνέγραφαν οδηγούς[1]. Οι προγενέστεροι ελληνικοί οδηγοί αναφέρονταν στο νησί στο πλαίσιο των γενικότερων αναφορών στη νησιωτική Ελλάδα[2] αλλά μετά το 1950 συναντάμε οδηγούς αποκλειστικά για την Κρήτη ή ακόμα για μεμονωμένους νομούς. Τις προηγούμενες δεκαετίες είχαν κυκλοφορήσει οδηγοί που αφορούσαν μόνο την Κρήτη, αλλά με τίτλους και περιεχόμενο -όπως «εμπορικός-τουριστικός οδηγός»- που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από επισκέπτες αλλά κυρίως για πληροφορίες γενικής και εμπορικής φύσης[3].

Αξιόλογη επίσης δραστηριότητα ανέπτυξαν Κρητικοί που ζούσαν μόνιμα στην Αθήνα. Στο τέλος της δεκαετίας και για πέντε περίπου χρόνια άρχισε να εκδίδεται το μηνιαίο περιοδικό «Τουριστική Κρήτη» από τον τότε δημοσιογράφο Γεώργιο Κατσανεβάκη.

Ο Κατσανεβάκης αρθρογραφούσε σε Αθηναϊκές εφημερίδες για τον τουρισμό. Είχε αντιληφθεί την σημασία του τουρισμού για τον τόπο καταγωγής του και αποφάσισε να εκδώσει, κυρίως από μεράκι, δικό του περιοδικό. Η «Τουριστική Κρήτη-Τουριστική Επιθεώρησις» περιείχε θέματα γενικά για τον ελληνικό τουρισμό, αλλά εξειδικευόταν στην Κρήτη. Επρόκειτο για οικογενειακή επιχείρηση, αφού στο περιοδικό εργαζόταν και η σύζυγός του. Η οικογένεια Κατσανεβάκη μαζί με άλλες επιφανείς οικογένειες της Κρήτης είχαν αγωνιστεί για την ανάπτυξη του τουρισμού στο νησί. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η πίεση που ασκήθηκε μέσα από το περιοδικό αλλά και προσωπικές επαφές για την ένωση της Κρήτης με τον Πειραιά μέσω ταχύπλοου που θα εκτελούσε το δρομολόγιο μέσα σε οκτώ ώρες. Η γενική συνέλευση των Κρητών εισηγήθηκε στην κυβέρνηση σχετικά και ο Πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής το 1960 έδωσε εντολή για σύσταση ειδικής επιτροπής αρμόδιας να διερευνήσει το θέμα. Τελικά μόλις το 1967 ιδρύθηκε η ΑΝΕΚ (Ανώνυμη Ναυτιλιακή Εταιρία Κρήτης) με λαϊκή πολυμετοχική βάση. Η εταιρία εξυπηρετούσε αρχικά τη γραμμή Πειραιάς-Χανιά-Πειραιάς. Το 1972 ακολούθησε και η ίδρυση των Μινωϊκών Γραμμών στο Ηράκλειο για να εξυπηρετεί το ανατολικό κομμάτι του νησιού. Βέβαια οι συγκοινωνίες αυτές άργησαν να εξελιχθούν γιατί δεν υπήρχαν οι κατάλληλες υποδομές. Ήδη από την ανακήρυξη της Κρητικής Πολιτείας είχε ανατεθεί σε Γάλλους μηχανικούς η σύνταξη μελέτης για τη δημιουργία νέου λιμανιού στην πόλη του Ηρακλείου. Τελικώς Αγγλική εταιρία κατασκεύασε το μεγαλύτερο μέρος μεταξύ των ετών 1923-1936. Λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου τα έργα ολοκληρώθηκαν μόλις το 1962. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρωτοβουλία και εδώ είχε λαϊκή βάση και οι δαπάνες αρχικά καλύφθηκαν από έρανο μεταξύ των κατοίκων.

Ο κρατικός αερολιμένας της πόλης του Ηρακλείου ιδρύθηκε το 1937. Το 1948 ξεκίνησαν τα δρομολόγια της «ΕΛΛΑΣ (Ελληνικαί Αεροπορικαί Συγκοινωνίαι)», το 1954 προσγειώθηκε το πρώτο τετρακινητήριο αεροπλάνο της μεταγενέστερης «ΤΑΕ Ελληνικαί Αεροπορικαί Γραμμαί», ενώ το πρώτο αεροπλάνο της Ολυμπιακής Αεροπορίας προσγειώθηκε το 1957. Η σταδιακή εντατικοποίηση των δρομολογίων των αεροπορικών εταιριών άλλαξε τις συνθήκες μετακίνησης των ταξιδιωτών, ενώ οι πρώτες ναυλωμένες πτήσεις (charter) έφθασαν το 1967 κατόπιν ιδιωτικής πρωτοβουλίας (συνολικά 160 πτήσεις). Δέκα χρόνια μετά ο αριθμός των πτήσεων αυτών ανήλθε στις 172.633.

Από τη δεκαετία του 1950 οι φωνές για αξιοποίηση του τουρισμού πλήθυναν όπως προκύπτει από την πλούσια σχετική αρθρογραφία στις τοπικές εφημερίδες. Η Ελληνική Περιηγητική Λέσχη, ίδρυσε παράρτημα στην πόλη των Χανίων το 1952. Την περίοδο εκείνη είχαν ήδη αρχίσει να ξεπηδούν αρκετοί επιχειρηματίες που ασχολούνταν αποκλειστικά με τον τουρισμό, οι οποίοι, έπαιρναν πρωτοβουλίες για να προβάλλουν τον τόπο. Το 1957 διοργανώθηκε στα Χανιά «Τουριστική Εβδομάς Διαφωτίσεως» με ομιλίες από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Οι ομιλίες είχαν σκοπό να αφυπνίσουν το λαό ώστε να μεριμνήσει για μικρά καθημερινά πράγματα, όπως πχ. την καθαριότητα της πόλης. Η πρωτοβουλία αυτή φαίνεται να λήφθηκε από τον Γεώργιο Πλυμμάκη, ταξιδιωτικό πράκτορα.

Η Κρήτη προωθήθηκε πολύ ως προορισμός στο εξωτερικό, από τους επιχειρηματίες του τουρισμού και τις προσωπικές τους επαφές με παράγοντες του εξωτερικού. Οι πρώτες σημαντικές ιδιωτικές επενδύσεις σε πολυτελή ξενοδοχεία πρόβαλλαν το νησί και φιλοξένησαν τους πρώτους επισκέπτες υψηλού εισοδηματικού επιπέδου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 το πρώτο ξενοδοχείο πέντε αστέρων στον Άγιο Νικόλαο ήταν το MINOS Beach, που ιδρύθηκε από τον Ηλία Σωτήρχο (σήμερα θεωρείται από αρκετούς ντόπιους, ευεργέτης). Η οικογένεια Κοκοτού (Ελιάνα –κόρη του Ηλία Σωτήρχου- και Σπύρος Κοκοτός), επένδυσε στη συνέχεια στην Ελούντα και στη δημιουργία πολυτελών ξενοδοχείων. Το MINOS Beach αγοράσθηκε σύντομα από την οικογένεια Μαμιδάκη. Το ξενοδοχείο λειτούργησε το 1964. Ήταν η αρχή μιας «χρυσής εποχής» για το ανατολικό τμήμα του νησιού, που προσέλκυσε μετέπειτα τουρίστες υψηλού εισοδήματος. Οι επενδύσεις συνεχίστηκαν, σε μεγάλο βαθμό και από άλλες ισχυρές Κρητικές οικογένειες (οικογένεια Κοκοτού, οικογένεια Μαντωνανάκη κ.α.). Το 1969 η Κρήτη είχε μόλις 143 ξενοδοχεία[4]. Το 1990 το μεγαλύτερο ποσοστό κλινών πολυτελείας και Α τάξης (24%) συγκεντρωνόταν στον Άγιο Νικόλαο και το Ηράκλειο[5] [6].

Πολλοί Κρητικοί λένε, ότι αν θέλει κανείς να γνωρίσει την Κρήτη, πρέπει να διαβάσει Καζαντζάκη. Πράγματι, τα μυθιστορήματα και τα λογοτεχνικά κείμενα του Κρητικού συγγραφέα είναι πολύτιμα και σίγουρα βοήθησαν να γνωρίσει ο υπόλοιπος κόσμος το νησί. Εκτός από τη λογοτεχνία και άλλα μέσα επέδρασαν στο να γίνει γνωστή η Κρήτη. Το 1964 προβλήθηκε στην Αμερική η ταινία «Moon Spiner» του Walt Disney, γυρισμένη στην περιοχή της Ανατολικής Κρήτης. Την ίδια χρονιά γυρίστηκε και η ταινία «Ζορμπάς» στο Ακρωτήρι Χανίων. Αργότερα, το 1972-3 ακολούθησαν οι τηλεοπτικές σειρές του BBC, η «The Lotus Eaters», γυρισμένη στον Άγιο Νικόλαο, ενώ το 1977, η σειρά «Who Pays the Ferryman?» γυρίστηκε στην Ελούντα. Εκτιμάται ότι οι παραπάνω ταινίες και σειρές διαφήμισαν το νησί εξίσου πολύ ή και εντονότερα από τις διαφημιστικές εκστρατείες του ΕΟΤ. Πράγματι, προβάλλονταν με τον καλύτερο τρόπο τα τοπία φυσικού κάλλους και οι παρθένες παραλίες του νησιού. Υπήρχαν επίσης ορισμένες συγκυρίες που βοήθησαν να γίνει γνωστή η Κρήτη στην Ευρώπη. Τέτοιες ήταν η ύπαρξη των συμμαχικών νεκροταφείων των στρατιωτών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην πόλη των Χανίων και το κίνημα των «Παιδιών των Λουλουδιών» στα Μάταλα της Κρήτης.

Όσον αφορά στις διαφημιστικές εκστρατείες σε επίπεδο (έντυπα κλπ.) τουριστικών πρακτόρων, ορισμένοι ισχυρίζονται ότι τις δοκίμασαν, αλλά δεν απέδωσαν πολύ. Από τη δεκαετία του 1970 ούτως ή άλλως ο τουρισμός είχε αρχίσει να επηρεάζεται από σχεδιασμούς ξένων οργανισμών, οπότε οι επιχειρηματίες προσπάθησαν να εστιάσουν στις προσωπικές επαφές και τις δημόσιες σχέσεις για συνεργασίες[7].

Το 1971 η Κρήτη δέχθηκε περίπου 1,5 εκ. διανυκτερεύσεις, σε ποσοστό περίπου 10% επί του συνόλου των διανυκτερεύσεων στη χώρα. Μέσα σε δέκα χρόνια ο αριθμός αυτός τετραπλασιάστηκε και το ποσοστό σχεδόν διπλασιάστηκε[8]. Προβλήματα και ελλείψεις στις υποδομές εξακολουθούσαν να υπάρχουν και η οργάνωση των υπηρεσιών τουρισμού δεν προλάβαινε να εναρμονιστεί με την ταχεία ανάπτυξη. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξουν προβλήματα στην εξυπηρέτηση όλου αυτού του όγκου επισκεπτών, πχ. στα αεροδρόμια[9]. Ενώ το 1975 υπήρχε σύλλογος επαγγελματιών ξεναγών Κρήτης, η έλλειψη σε ξεναγούς ήταν ακόμη μεγάλη. Από τις αρχές του 1960 οι τουριστικοί οδηγοί Κρήτης συνιστούσαν ντόπιους ξεναγούς που διέθεταν σχετική μόρφωση καθώς αποφοιτούσαν από την τοπική σχολή ξεναγών[10]. Υπήρχαν δε, και ανειδίκευτοι ξεναγοί που δεν ήταν κατάλληλοι. Επίσης ξεναγήσεις λάμβαναν χώρα από ξένους συνοδούς των επισκεπτών οι οποίοι επίσης δεν είχαν τα απαραίτητα προσόντα[11]. Η ανάπτυξη ήταν μεγάλη και σε πολλά θέματα είχε αρχίσει να βγαίνει εκτός ελέγχου.