Το πρώτο κουδούνι που θα χτυπήσει αυτές τις μέρες θα δώσει το βάπτισμα του πυρός στη σχολική ζωή σε χιλιάδες πρωτάκια του Δημοτικού. Σ’ αυτή την τρυφερή ηλικία των έξι ετών ο σπουδαίος διανοητής G. Steiner ανακάλυπτε την Ιλιάδα. «Ήξερα χοντρικά την ιστορία, αλλά ένα βράδυ ο πατέρας μου άρχισε να μου διαβάζει  τη ραψωδία Φ όπου ο Αχιλλέας, πυρ και μανία μετά το θάνατο του Πάτροκλου, σκοτώνει όποιον Τρώα  βρεθεί στο πέρασμά του. Φτάνει μέχρι την ικεσία του Λυκάονα και ξαφνικά σταματάει λέγοντάς  μου πως εδώ υπάρχει  μια παράλειψη στη μετάφραση και μ’ αφήνει στα κρύα του λουτρού. Μου πήρε όμως φιλόλογο για μαθήματα στα αρχαία ελληνικά ώστε να μάθω τι γίνεται  στη συνέχεια».

Κάπως έτσι και τα πρωτάκια του Γυμνασίου θα αφήσουν στην άκρη ό,τι έθρεψε την παιδική  φαντασία και θα έρθουν σε  απευθείας γνωριμία με το κείμενο. Τι είναι όμως εκείνο που κάνει τα ομηρικά έπη να κατέχουν τα σκήπτρα του διαχρονικού best seller, αμέσως μετά την Αγία Γραφή; Η ποιητική γλώσσα, οι αντλούμενες πληροφορίες που κάνουν συνεχή σλάλομ στη μεθόριο μύθου και ιστορίας, ή η αποτύπωση ενός πολιτισμού που αναβαπτίζεται συνεχώς στην σύγχρονη επικαιρότητα;

Στην Ιλιάδα πχ η αφήγηση ενός πολέμου κρύβει την επέκταση προς Ανατολάς για εμπορικούς λόγους. Η άλωση της Τροίας ισοδυναμεί με την καταστροφή ενός άστεως. Το άστυ είναι το σάρκινο σύνολο της πολιτικής εξέλιξης, εκεί όπου ο εξανθρωπισμός εγκαταλείπει, μέσα από την κοινωνική συνύπαρξη, την κατάσταση των ζώων. Χωρίς αυτό, ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να πλανιέται ανέστιος και άπολις. Στην Οδύσσεια, η αγωνία της επιβίωσης με τα χίλια δυο τεχνάσματα του κεντρικού ήρωα μεταμφιέζεται στο «νόστιμον ήμαρ».

Τα ομηρικά έπη δηλώνουν τη μετάβαση σε έναν κόσμο, όπου πριν κυριαρχούσαν οι άλογες και  μυστηριακές δυνάμεις, σ’ έναν άλλον όπου κάτω από την υψηλή εποπτεία των θεών όλα είναι ταξινομημένα και οριοθετημένα: Ο οίκος και η πόλις, ο ανταγωνισμός και η φιλότης, η θέμις και η δίκη, οι θεοί και οι θνητοί, η ύβρις και η νέμεσις, το κλέος και το πένθος. Στον αντίποδα του διαπεραστικού θρήνου για το θάνατο, υπάρχει ο ύμνος στη ζωή διά στόματος Αχιλλέα: «Κάλλιο να ζούσα ως υπηρέτης φτωχού αφέντη στη γη, παρά να είμαι βασιλιάς των νεκρών». Οι παραπομπές στην σύγχρονη πραγματικότητα ατέλειωτες. Στη διαμάχη μεταξύ Αγαμέμνονα και Αχιλλέα, όπου διακυβεύεται  η τελική έκβαση της Τρωικής εκστρατείας, αντανακλάται όλη η ιστορία των εθνικών διχασμών και των εμφυλίων πολέμων. Στην ξενοφοβία των Λαιστρυγόνων, που ανακαλεί την πολιτική των ΗΠΑ και ορισμένων κρατών της ΕΕ αντιτίθεται η ιερότητα του ικέτη, η κραυγή δηλ. του σημερινού  πρόσφυγα. Η αποδοχή της ετερότητας και η αναγνώριση του αντιπάλου εκφράζεται με τον καλύτερο τρόπο στη συνάντηση Αχιλλέα και Πρίαμου, όταν ο πρώτος λυγίζει από τον πατρικό πόνο και παραδίδει το πτώμα του Έκτορα.

Όλες αυτές τις αρετές διέγνωσε ο Μ. Γκανάς στη διασκευή της Οδύσσειας για παιδιά, παρεμβάλλοντας διακριτικά στίχους σύγχρονων ποιητών. Αυτό ίσως ήταν και το κριτήριο της Emily Wilson, της οποίας  η μετάφραση στα Αγγλικά πρόκειται να κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο και αναμένεται ως το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς, με δεκάδες ήδη προδημοσιεύσεις.

Κι επειδή επίκεινται αλλαγές  στο σχολικό πρόγραμμα, σχεδόν πάντα εξαρτάται από τον εκπαιδευτικό αν οι μαθητές του βγουν σώοι από τα τρικυμισμένα νερά του «οίνοπα πόντου» ή αν θα ναυαγήσουν στις ξέρες ενός απαρχαιωμένου τρόπου μάθησης.

Χρύσα Κακατσάκη