Ναι, οι περισσότεροι κάνουν Like πριν (ή χωρίς καν) να διαβάσουν, ναι, πολλοί μοιράζονται περιεχόμενο που δεν διαβάζουν και, ναι, πολλοί προτιμούν να διαβάζουν τα σχόλια κάτω από ένα ποστ ή να συμμετέχουν και στις συζητήσεις, παρά το κείμενο της ανάρτησης. Ιδίως σε μεγαλύτερες διαδικτυακές κοινότητες (πχ όπου οι συζητήσεις γίνονται στην αγγλική γλώσσα και όχι στην “μικρής εμβέλειας” ελληνική) και με γρήγορα αντανακλαστικά, οι ιστορίες μπορούν να γίνουν γρήγορα viral μέσα από παρερμηνείες τους ή ακόμα και χωρίς να είναι αλήθεια.
Αλλά ακόμα κι αν μια ιστορία είναι “λάθος”, δεν εξαφανίζεται. Παραμένει για μέρες και κυκλοφορεί μεταξύ “φίλων” και “ομοιδεατών” στα blogs και τους λογαριασμούς στα κοινωνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεδομένου ότι πλέον έχει γίνει δημόσια. Και η μακροζωία των “λανθασμένων” ιστοριών μας κάνει να αναρωτιόμαστε για το “σχήμα”, τα χαρακτηριστικά, το περιεχόμενο, αλλά και την εξέλιξη του περιβάλλοντος που καθημερινά αναδημιουργείται στα μέσα ενημέρωσης μας.
Υποστηρίζεται συχνά ότι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook “έχουν εκδημοκρατίσει” το τοπίο της ενημέρωσης, αφού επιτρέπεται σε οποιονδήποτε να δημιουργεί και να διανέμει περιεχόμενο με τους φίλους, την οικογένειά τους, και τους ιδεολογικούς τους φίλους ή και κυβερνο-αντιπάλους. Υπάρχουν πολλά καλά σε αυτό, αλλά υπάρχουν και μειονεκτήματα: Χωρίς τα φίλτρα ποιότητας που παραδοσιακά παρέχονται από τους ανθρώπους που δουλεύουν στα mainstream μέσα ενημέρωσης, υπάρχει πολύ περισσότερος χώρος ώστε να κυκλοφορούν ευρέως… ανοησίες.
Η αυξανόμενη πόλωση των ειδήσεων μέσω των κοινωνικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης επιτρέπει σε φιλελεύθερους και συντηρητικούς να ζουν σε διαφορετικές εκδοχές της πραγματικότητας. Και αυτό είναι που κάνει όλο και πιο δύσκολη τη λειτουργία του δημοκρατικού συστήματος, τουλάχιστον σύμφωνα με τις προδιαγραφές του, οι οποίες, σημειωτέον, έχουν “γραφτεί” σε εποχές που δεν υπήρχε internet.
Κάποιες ιστορίες εξαπλώνονται γρήγορα στα social media
Αυτό δεν είναι μόνο “υπαιτιότητα” των online μέσων. Όσον αφορά το πεδίο της πολιτικής, για παράδειγμα, ενημέρωσης, ακόμη και πριν από την έλευση του Facebook και του Twitter, υπήρχαν κομματικές πλατφόρμες στα ΜΜΕ που μερικές φορές προωθούσαν “ιστορίες συνωμοσίας”, με ελλιπή τεκμηρίωση. Αλλά αυτό είναι ένα συνεχιζόμενο πρόβλημα που τα social media επιδεινώνουν. Όταν βλέπουμε μια ανάρτηση στο Facebook feed μας συχνά δεν προσέχουμε καν την ημερομηνία της είδησης που διαβάζουμε (ή αναδημοσιεύουμε) – αλλά αυτομάτως θεωρούμε ότι αφού το διαβάζουμε σήμερα, συμβαίνει τώρα!
Σε αυτήν την online ενημέρωση, οι τεχνικές που εφαρμόζονται από τους οργανισμούς διαχείρισης περιεχομένου δεν είναι απαραιτήτως προφανείς στον μέσο χρήστη του Facebook – και σίγουρα, στο επίπεδο της τεχνολογίας, δεν έχουν πρόθεση να καθοδηγήσουν, αλλά να διευκολύνουν τους χρήστες. Όταν οι άνθρωποι, παλιά, άνοιγαν μια παραδοσιακή εφημερίδα, διάβαζαν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των ειδήσεων της προηγούμενης ημέρας. Επίσης, διάβαζαν ιστορίες που είχαν γραφτεί από επαγγελματίες δημοσιογράφους, αρθρογράφους ή συγγραφείς, οι οποίοι είχαν τουλάχιστον προσωπική εξοικείωση με τις ιστορίες που έγραφαν.
Τα κοινωνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης ίσως και να στρεβλώνουν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο
Το newsfeed του Facebook δεν είναι έτσι. Είναι ένα δείγμα (που δεν είναι τυχαίο, αλλά βασίζεται σε χονδροειδώς αντιληπτές “προτιμήσεις” των χρηστών) των ιστοριών που “ταιριάζουν” με τα είδη των ιστοριών που τείνουμε ή θα θέλαμε να ή συνήθως μοιραζόμαστε με τους φίλους και την οικογένειά μας. Και σε αυτές περιλαμβάνονται πολλές ιστορίες που παράγονται από ερασιτέχνες με καμία πραγματική εμπειρία στα θέματα που γράφουν. Έτσι, ιστορίες που είναι ανακριβείς, αλλά επιβεβαιώνουν μεροληπτικές αντιλήψεις ή προκαταλήψεις των ανθρώπων (όπως γίνεται κατά κόρον, για παράδειγμα, στις προεκλογικές περιόδους ή γενικά σε περιόδους κοινωνικής πόλωσης) είναι πιο πιθανό να εμφανιστούν στο feed μας, από κάποιες άλλες ιστορίες που έχουν μεν τεκμηρίωση και ακρίβεια, αλλά καταλήγουν σε πιο κοινότοπο συμπέρασμα για το ίδιο θέμα.
Το αποτέλεσμα είναι ότι από αναγνώστες και παραγωγοί περιεχομένου, γινόμαστε οπαδοί και “παρτιζάνοι”: μπορεί να αισθανόμαστε ότι είμαστε πολύ καλά ενημερωμένοι σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα, επειδή έχουμε διαβάσει δεκάδες ιστορίες (και γνώμες) γι ‘αυτό, ή και να το μοιραζόμαστε με τη σειρά μας. Αυτό που συχνά δεν συνειδητοποιούμε, όμως, είναι ότι χάρη στα φίλτρα των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, “ακούμε” συνήθως μόνο ιστορίες από τη μία πλευρά – και ότι όλες αυτές οι μονόπλευρες ιστορίες ίσως να βασίζονται στον ίδιο εσφαλμένο συλλογισμό, ή όλες μπορεί να αγνοούν τις ίδιες “άβολες” ενδείξεις.
Τέτοια φίλτρα θα μπορούσαν να γίνουν ένας μακροπρόθεσμος κίνδυνος για το πολιτικό σύστημα
Εάν η κοινωνία ευημερεί, το τοξικό περιβάλλον μιας προεκλογικής εκστρατείας κάποια στιγμή αποκαθίσταται. Διαφορετικά, είναι πιθανόν αυτό το πρόβλημα να μην προκύπτει μόνο μία φορά αλλά συνεχώς, ή και να διογκώνεται – πάντα με τον “δημοκρατικό τρόπο” της online συζήτησης και έκφρασης της προσωπικής γνώμης.
Όλες οι δημοκρατίες χρειάζονται μια ορισμένη “ποσότητα” συμβιβασμού για να λειτουργήσουν. Και ο συμβιβασμός προϋποθέτει ότι οι άνθρωποι έχουν την εμπιστοσύνη ότι όσοι βρίσκονται “στην άλλη πλευρά” του πολιτικού φάσματος πεποιθήσεων είναι και εκείνοι τόσο προσηλωμένοι στην τήρηση των δημοκρατικών κανόνων όσο και αυτοί οι ίδιοι.
Αλλά το διαδίκτυο – της άμεσης πληροφορίας και των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης – μπορεί να καταστρέψει αυτήν την εμπιστοσύνη γεμίζοντας τα κεφάλια των ανθρώπων με ανοησίες. Χρειαζόμαστε άμεσα τρόπους ώστε να εντοπίζουμε τις πιο αξιόπιστες πληροφορίες – και να ξέρουμε να διατηρούμε την ψυχραιμία μας.
Παραδοσιακές λύσεις
Μέχρι να γίνουμε media και news literate και μέχρι να δώσει λύσεις οι τεχνολογία, μπορούμε να δώσουμε εμείς παραδοσιακές λύσεις: αφ’ ενός, να σκεφτόμαστε γιατί διαβάζουμε κάτι, γιατί και με τι συμφωνούμε, γιατί αναμεταδίδουμε. Μπορεί να αναμεταδίδουμε διότι ένα ορισμένο κείμενο εκφράζει ή ενισχύει μια δική μας άποψη, ή κάτι που μας προβληματίζει – όμως ίσως είναι απλώς μια συνήθεια, να “κάνουμε Like”, να διαβάζουμε όσα δεν μας κάνουν να νιώθουμε άβολα.
Αφετέρου, μπορούμε να γίνουμε socially literate, δηλαδή να βγούμε στην οργανωμένη κοινωνία, να επικοινωνήσουμε και να ενημερωθούμε (και) με παραδοσιακούς τρόπους, εκτός του κυβερνοκόσμου – που όσο εντυπωσιακός και γρήγορος κι αν είναι, παραμένει ένας κλειστός κόσμος, όπου μπορούμε να ανακυκλώνουμε το ίδιο περιεχόμενο, με τους ίδιους τρόπους (modes) μέσα από τους ίδιους λειτουργικούς τύπους (modalities). Ας δούμε ποιοι είναι οι συνομιλητές μας, οι συμπολίτες μας, οι ατελείς (όπως κι εμείς) άλλοι άνθρωποι, ας αναρωτηθούμε τι τους παρακινεί να ποστάρουν τις συγκεκριμένες αναρτήσεις με τις οποίες διαφωνούμε, συμφωνούμε ή θυμώνουμε, ποιοι είναι οι συλλογισμοί και τα τεκμήρια (αλλά και οι προθέσεις) πίσω από τα επιχειρήματα, ποια είναι πραγματικά η “δύναμη” ή τα “δικαιώματα” που έχουμε ή αποκτούμε με την μαζικής κατανάλωσης τεχνολογία.
Κατερίνα Χρυσανθοπούλου
Πηγή: pancreta