Το νερό είναι θεμελιώδες στοιχείο για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και κάθε μορφής ζωής πάνω στη Γη. Τόσο η έλλειψή του όσο και η καταστροφική του παρουσία στις περιπτώσεις πλημμυρών θέτουν σε άμεσο κίνδυνο την ανθρώπινη ύπαρξη.
Εχει γίνει πλέον συνείδηση ότι το νερό θα αποτελέσει κορυφαίο περιβαλλοντικό -και όχι μόνο- πρόβλημα στον πλανήτη μας την επόμενη εικοσιπενταετία. Αυτός είναι ο λόγος που τα ζητήματα σχετικά με την επάρκεια και την ποιότητα του νερού βρίσκονται καθημερινώς στην επικαιρότητα και όχι μόνο την Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό.
Η κατάσταση των υδάτινων πόρων σε παγκόσμιο επίπεδο παρουσιάζει σημαντικές διαταραχές που οφείλονται στη μείωση και στην εξάντληση των αποθεμάτων, καθώς και στην υποβάθμιση της ποιότητάς τους λόγω υπερεκμετάλλευσης και ρύπανσης από βιομηχανικές, αστικές, αγροτικές και άλλες δραστηριότητες.
Εγκυρα στοιχεία του ΟΗΕ αποκαλύπτουν τη ζοφερή πραγματικότητα, η οποία αναμένεται να επιδεινωθεί στο άμεσο μέλλον: περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι (που προβλέπεται να αυξηθούν σε 2,3 δισ. το 2025) δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές και υγιεινό νερό, με αποτέλεσμα χιλιάδες θύματα καθημερινά, κυρίως ανάμεσα στον παιδικό πληθυσμό.
Από την άλλη πλευρά, η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση του νερού και η συνεχής υποβάθμιση των αποθεμάτων οδηγεί νομοτελειακά στην εμφάνιση συγκρούσεων σε δεκάδες σημεία του πλανήτη που προστίθενται στις συγκρούσεις από γεωοικονομικές, θρησκευτικές, εθνικιστικές αιτίες. Η λειψυδρία είναι ένας εφιάλτης του 21ου αιώνα που απειλεί σοβαρά την παγκόσμια ειρήνη.
Στην Ελλάδα, για λόγους διαφοροποιημένης κλιματικής και πληθυσμιακής δομής, το πρόβλημα δεν εστιάζεται στη συνολική ποσότητα νερού όσο στην ανισομερή κατανομή του υδατικού δυναμικού σε σχέση με τον πληθυσμό και άρα με τη ζήτηση.
Αυτό δημιουργεί δυσκολίες στη δίκαιη χρήση του νερού σε μια χώρα στην οποία το πρόβλημα γίνεται συνεχώς οξύτερο λόγω της κλιματικής αλλαγής και της ανορθολογικής διαχείρισης από φορείς και πολίτες. Για τον λόγο αυτό η πολιτική νερού σήμερα έχει στόχο να προσαρμόζεται η ζήτηση στην προσφορά και όχι το αντίθετο.
Υπάρχει επομένως ανάγκη μιας νέας στρατηγικής κινητοποίησης των τοπικών κοινωνιών, που παραμένουν ουσιαστικά ανενημέρωτες, η οποία να προωθεί τη σωστή χρήση του νερού και την αποφυγή της σπατάλης.
Το πρόβλημα είναι σύνθετο με διαστάσεις όχι μόνο τεχνικές και οικονομικές, αλλά κοινωνικές, νομικές και περιβαλλοντικές. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ευρωπαϊκή Ενωση η αρμοδιότητα διαχείρισης των υδάτινων πόρων έχει περάσει πλέον στα υπουργεία Περιβάλλοντος.
Κομβικό ζήτημα στην υπόθεση του νερού, με έντονες αντιπαραθέσεις και επιχειρήματα, είναι και η νομική φύση των υπηρεσιών ύδρευσης. Σήμερα, μετά τα όσα κακά υπέστησαν πόλεις και περιοχές από αθρόες ιδιωτικοποιήσεις, η τάση που έχει διαμορφωθεί διεθνώς είναι η επαναδημοτικοποίηση των υπηρεσιών διαχείρισης του νερού.
Από το Παρίσι, το Βερολίνο, το Χάμιλτον του Καναδά και άλλες πόλεις, η διαχείριση του νερού από δημόσιο φορέα αποδεικνύεται όχι μόνο κοινωνικά, αλλά και οικονομικά επωφελέστερη. Παρά τις προσπάθειες που καταβάλλουν ορισμένα διεθνή λόμπι, τα κινήματα πολιτών υπέρ των δημοτικών υπηρεσιών ύδρευσης επεκτείνονται και πολλαπλασιάζονται.
Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι και στην Ελλάδα υπήρξαν αντιδράσεις από διάφορες πλευρές (βλέπε π.χ. σχετική απόφαση ΣτΕ και δημοψήφισμα Θεσσαλονίκης το 2014) που έχουν αποτρέψει προς το παρόν δυσάρεστες εξελίξεις. Θα ήταν πράγματι οπισθοδρόμηση, την ώρα που αλλού επαναδημοτικοποιούν τις υπηρεσίες να τίθεται στη χώρα μας θέμα ιδιωτικοποίησης με αφορμή την κρίση.
Mέχρι σήμερα δεν έχουν επιτευχθεί όλα όσα απαιτούνται για την αποτελεσματική διαχείριση των υδάτινων πόρων. Παρά την ενσωμάτωση της κοινοτικής οδηγίας με νόμο το 2003 και τις εγκρίσεις των πρώτων διαχειριστικών σχεδίων (με καθυστέρηση), υπάρχουν προβλήματα στην παροχή νερού για τις βασικές χρήσεις όπως η ύδρευση και η άρδευση. Σε αυτή την υστέρηση καθοριστικό ρόλο παίζει η έλλειψη συγκρότησης κατάλληλων οργανωτικών δομών που θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις.
Χρειάζεται να βρεθεί το κατάλληλο σχήμα χωρικής διακυβέρνησης, για να υπάρξει η αναγκαία συνεργική δράση όλων όσοι εμπλέκονται στη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Κομβικό στοιχείο αυτού του σχήματος πρέπει να είναι η σύσταση και λειτουργία ειδικών φορέων διαχείρισης του νερού, ανά λεκάνη απορροής ποταμού, που όμως δεν φαίνεται στον ορίζοντα.
Για τον σκοπό αυτό ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στον χωροταξικό σχεδιασμό χρήσεων γης στις λεκάνες απορροής (διαχειριστικές ενότητες) σε συσχέτιση και με τις διοικητικές δομές αλλά και με τη συνολική ρύθμιση του χώρου της ευρύτερης περιοχής.
Αναμφίβολα χρειάζονται πολλά. Η πρόκληση της προστασίας του υδάτινου πλούτου είναι μπροστά μας. Η δημοτική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση και άλλοι τοπικοί φορείς πρέπει να συνεργαστούν με την καθοδήγηση και τον συντονισμό του κράτους για να φέρουν εις πέρας το έργο μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης για το νερό, που αποτελεί ένα κρίσιμο και απειλούμενο φυσικό πόρο και κυρίως ένα κοινωνικό και περιβαλλοντικό αγαθό εν ανεπαρκεία.
Συντάκτης: Μπεριάτος Ηλίας (ομότ. καθηγητής Χωροταξικού και Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού Παν. Θεσσαλίας)
Πηγή: pancreta