Η γραφική Καστέλλα του Πειραιά πριν από 100 και πλέον χρόνια δεν ήταν μόνο ένας όμορφος παραθεριστικός λόφος, αλλά και τόπος πειραμάτων, για τα οποία ελάχιστα πράγματα έχουν γίνει γνωστά.
Μάλιστα, λόγω της έλλειψης επίσημων στοιχείων σε συνδυασμό με τη γοητεία που ασκεί το μυστήριο δεν άργησε να δημιουργηθεί ένας αστικός μύθος γύρω από το λεγόμενο «πείραμα της Καστέλλας», που έγινε το 1903.
Πρόσφατες αναφορές στο διαδίκτυο για το «πείραμα» επικεντρώνονται στις δοκιμές που έγιναν για τη χρήση του «άνευ σύρματος τηλεγράφου» σε πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, αν και όλα δείχνουν ότι βασικός στόχος ήταν η βελτίωση των επικοινωνιών του Στρατού Ξηράς, σε μια προσπάθεια δημιουργίας του φορητού ασύρματου.
Ομως, μια σειρά νέων στοιχείων δείχνει ότι με επίκεντρο τον επίγειο σταθμό ασύρματου, που δημιουργήθηκε τότε στην Καστέλλα, έγιναν και ορισμένα άλλα, πολύ σημαντικά πειράματα.
Ο φυσικομαθηματικός, καθηγητής και πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τιμολέων Αργυρόπουλος (1847-1912), μια αξιοσέβαστη επιστημονική προσωπικότητα, που οι σύγχρονοί του αποκαλούσαν «ο κύριος ηλεκτρικός», σε ομιλία του στον φιλολογικό σύλλογο «Παρνασσός», παρουσίασε ορισμένα από τα νέα πειράματα δίνοντας έμφαση «{εις} τας ποικίλας εφαρμογάς της ηλεκτρικής ακτινοβολίας ιδία εις την ναυτικήν και στρατιωτική τέχνην και έδειξε πως δύναται τις ν’ αναφλέξη πολλούς υπονόμους εκ μεγάλης αποστάσεως δι’ ενός μόνο ηλεκτρικού σπινθήρος άνευ της βοήθειας αγωγών συρμάτων» (πηγή: εφ. «Εστία» φ.15/11/1903).
Αυτό το πείραμα θεωρείται ότι αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία της τορπίλης.
Γι’ αυτό, φαίνεται ότι τα πειράματα παρακολουθούσε και «ο διευθυντής υποβρυχίου αμύνης» («Σκριπ» 23.9.1903).
Οι δοκιμές
Ακόμα, έγιναν πειράματα για τον «συντονισμό» μεταξύ δύο τηλεγραφικών σταθμών για μεγαλύτερη ασφάλεια των επικοινωνιών αλλά και για τη μετεωρολογική χρήση των ηλεκτρικών κυμάτων…
Τα επίσημα στοιχεία ακόμα και για τις δοκιμές του «άνευ σύρματος τηλεγράφου» στην Καστέλλα είναι ελάχιστα.
Αντίθετα, είναι ευρέως γνωστές οι δοκιμές σε άλλες περιοχές της Αθήνας, μεταξύ των οποίων και αυτές που έδωσαν την ονομασία Ασύρματος στη περιοχή ανάμεσα στο Θησείο και στα Πετράλωνα.
Από εφημερίδες της εποχής («Σκριπ» φ. 19 Απριλίου 1903) μαθαίνουμε ότι τον Απρίλιο του 1903 έφτασε στην Αθήνα ο αντιπρόσωπος της «γαλλικής εταιρείας Τηλεγράφων και Τηλεφώνων άνευ σύρματος» Ιούλιος Μπερτράν και συναντήθηκε με τον τότε υπουργό Ναυτικών Καραπάνο προτείνοντας να γίνει εισαγωγή «του άνευ σύρματος τηλεγράφου» στο Ναυτικό.
Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο ασύρματος ήταν ήδη γνωστός. Ο Γουλιέλμος Μαρκόνι είχε «γεφυρώσει» από το 1901 τον Ατλαντικό στέλνοντας μηνύματα από τη Κορνουάλη, στο νοτιοδυτικό άκρο της Αγγλίας στη Νέα Γη, ένα νησί του Καναδά.
Παράλληλα, είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται σε πολεμικά πλοία διαφόρων κρατών, ενώ και στη χώρα μας έχει γίνει, το 1902, μια πρώτη απόπειρα λειτουργίας πειραματικού σταθμού ασυρμάτου τηλεγραφίας.
Ο πομπός είχε εγκατασταθεί στη Φρεαττύδα του Πειραιά και ο δέκτης στο Παλαιό Φάληρο κοντά στο Δέλτα του Κηφισού.
Παρ' όλα αυτά, όπως φαίνεται, η πρόταση της γαλλικής εταιρείας, που είχε δημιουργήσει ο Γάλλος εφευρέτης Μπρανλί, ένας από τους πρωτοπόρους της ασύρματης τηλεγραφίας, ξεπερνούσε τα γνωστά δεδομένα.
Γι’ αυτό, ο υπουργός των Ναυτικών ενημερώνει, αμέσως, για τη γαλλική πρόταση τον πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηλιγιάννη και τον τότε διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο Α’, οι οποίοι ζητούν να γίνουν δοκιμές.
Από το ίδιο δημοσίευμα προκύπτει ότι η γαλλική εταιρεία έχει ξεκινήσει να κάνει ένα ακόμα… βήμα, επιδιώκοντας τη δημιουργία ενός φορητού ασυρμάτου.
Γι’ αυτό, ζητάει οι δοκιμές να μην περιοριστούν στο Ναυτικό αλλά να επεκταθούν στον Στρατό, αναλαμβάνοντας, μάλιστα, το κόστος των δοκιμών καθώς γνωρίζει ότι εάν επιτύχει το νέο στρατιωτικό μέσο επικοινωνίας θα της αποφέρει μεγάλα κέρδη.
Ωστόσο, λίγες μέρες αργότερα από δύο δημοσιεύματα της εφημερίδας «Ακρόπολις» (φ. της 23ης και 25ης Μαΐου 1903) μαθαίνουμε ότι η γαλλική εταιρεία έχει κάνει, επίσης, πρόταση για να δοκιμαστεί «όργανον το οποίο στηρίζεται επί της αρχής του άνευ σύρματος τηλεγράφου. Διά του οργάνου αυτού, ως λέγεται, θα προαγγέλλεται η χάλαζα ή η καταιγίς προ 24 ωρών».
Ταυτόχρονα, οι Γάλλοι καλούνται να αντιμετωπίσουν μια σειρά από προβλήματα καθώς το Τελωνείο αρνούνταν να επιτρέψει την ατελώς εισαγωγή των αναγκαίων εξαρτημάτων, που ήταν συσκευασμένα σε πέντε κιβώτια, ο αρχικός τόπος για την εγκατάσταση του σταθμού δεν ήταν διαθέσιμος και χρειαζόταν άδεια του δημάρχου Πειραιά Τρ. Μουτζόπουλου για να κατασκευαστεί σε άλλο σημείο (κοντά στη δεξαμενή ύδρευσης) και η «Ηλεκτρική» δήλωνε πως δεν μπορούσε να τροφοδοτεί όλη την ημέρα με ηλεκτρική ενέργεια τον σταθμό.
Μόλις επιλύθηκαν τα προβλήματα, το Πολεμικό Ναυτικό ενεργοποίησε ομάδα αρμενιστών για να στήσει τις κεραίες του επίγειου σταθμού, ο Στρατός διέθεσε τον λόχο τηλεγραφητών για να συμμετάσχει στις δοκιμές και οι δύο πλευρές συμφώνησαν, τελικά, να γίνουν κοινές δοκιμές και γι’ αυτό συγκρότησαν κοινή επιτροπή παρακολούθησης.
Χωρίς επιτυχία
Οι δοκιμές επικοινωνίας με τα πλοία του Π.Ν. (ατμομυοδρόμων «Αχελλώος» και «Ευρώτας») συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος της χρονιάς χωρίς μεγάλη επιτυχία.
Γι’ αυτό, η πρώτη επίσημη εκπομπή ανάμεσα σε τρία πολεμικά πλοία (θωρηκτά «Υδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά») δεν γίνεται παρά το 1909, ενώ ο πρώτος επίγειος σταθμός ασυρμάτου λειτούργησε το 1911 στο Θησείο, όπου οι δοκιμές είχαν αρχίσει από το 1906.
Αντίθετα, για τον Στρατό Ξηράς, που σχεδιαζόταν ο φορητός ασύρματος να βρίσκεται στη Πελοπόννησο, αντλούμε πληροφορίες από ένα σπάνιο βιβλίο με τίτλο «Η άνευ σύρματος τηλεγραφία» (Τυπογραφείο Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήνα 1904), που υπάρχει στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, με συγγραφέα τον ανθυπολοχαγό του Πυροβολικού Γεώργιο Π. Πετρόπουλο.
«Μετά την αποφοίτησίν μου εκ της Ανωτέρας Ηλεκτρολογικής Σχολής των Παρισίων διαταχθείς υπό του Υπουργείου των Στρατιωτικών να παρακολουθήσω τα κατά τον παρελθόντα Νοέμβριον γενόμενα πειράματα επί του εν Καστέλλα ιδρυθέντος σταθμού των Ανευ σύρματος τηλεγράφων, επιβαλλόμενόν μοι καθήκον εθεώρησα να εκπονήσω ιδίαν περί της Ανευ σύρματος τηλεγραφίας πραγματείαν (…)», αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογό του.
Στο κείμενο (σελ. 42) διαβάζουμε ότι «λίαν ενδιαφέροντα» είναι τα πειράματα για τη χρήση του «άνευ σύρματος» τηλέγραφου στον Στρατό Ξηράς καθώς η κεραία του σταθμού δεν είναι σταθερή, ενώ «χρειάζονται όργανα ελάχιστα ογκώδη» για να καταλήξει η μέχρι τότε χρήση σε μεγάλες ασκήσεις που ήταν πειραματική.
Πηγή: pancreta