Ήταν ένα αδιανόητο ταξίδι. Η επιστημονική κοινότητα το ονόμασε «αποστολή αυτοκτονίας». Η National Geographic Society αρνήθηκε να το υποστηρίξει, βέβαιη για την καταστροφική του κατάληξη. Κι όμως, σαν σήμερα, στις 7 Αυγούστου του 1947, το Κον Τίκι, η σχεδία του Νορβηγού Θορ Χάιερνταλ και των πέντε συντρόφων του, έφτασε από το Περού στην Πολυνησία αφήνοντας τον πλανήτη άναυδο.

Ο Θορ Χάιερνταλ δεν ήταν κάποιος τυχαίος παλαβός που θέλησε να κάνει κάτι απλώς για να το κάνει. Μετά από σπουδές ζωολογίας και γεωγραφίας στο Όσλο, ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την (ανθρωπολογική) ιστορία και τον πολιτισμό της Πολυνησίας. Στην Πολυνησία πήγε με τη γυναίκα του και για τον μήνα (ή μάλλον, χρόνο) του μέλιτος, το 1937, στα 22 του, για να ζήσουν κοντά στη φύση, μακριά από τον πολιτισμό.

Εκεί, ένας ιθαγενής γέροντας (ο τελευταίος, όπως έλεγαν, από πολλές γενιές κανιβάλων), όταν ο Θορ τον ρώτησε από πού είχαν έρθει οι πρόγονοί του, απάντησε πως τους είχε φέρει στα νησιά ο θεός Ήλιος «από εκεί» – κι έδειξε απλώς προς την ανατολή. Τι υπήρχε εκεί; Μερικές χιλιάδες μίλια θάλασσας, και μετά, η Νότιος Αμερική. (Για την ιστορία, το ζεύγος επέστρεψε στον πολιτισμό άρον-άρον, μόλις συνειδητοποίησε ότι στο παραδεισένιο νησί υπήρχαν κουνούπια που κουβαλούσαν τον ιό της ελεφαντίασης.)

Βάσει της γεωγραφικής εγγύτητας και ορισμένων γλωσσολογικών δεδομένων, η κρατούσα αντίληψη έως τότε ήταν ότι οι πρόγονοι των σύγχρονων Πολυνήσιων προέρχονταν από τη Νοτιοανατολική Ασία. Ο Χάιερνταλ, πάλι, είχε εξ αρχής αμφιβολίες, που βέβαια ενισχύθηκαν από τη συζήτησή του με τον γέρο πρώην ανθρωποφάγο: πίστευε εξ αρχής ότι οι Πολυνήσιοι κατάγονταν από τη Νότιο Αμερική. Πολύ πιο μακριά. Τόσο μακριά, που φάνταζε αδύνατο, ένας πρωτόγονος λαός να έχει κάνει ένα τέτοιο μεγάλο ταξίδι στον Ειρηνικό.

Ο Χάιερνταλ αφιέρωσε τα επόμενα δέκα χρόνια της ζωής του στην προετοιμασία αυτού του αδιανόητου ταξιδιού. Ήθελε να αποδείξει στον κόσμο ότι ήταν, κατ’ αρχήν, πραγματοποιήσιμο, έστω και με τα μέσα που μπορεί να διέθεταν οι αυτόχθονες του Περού κατά τη Νεολιθική Εποχή: έτσι, κατασκεύασε με κορμούς μπάλσα μια σχεδία γύρω στα 15 μέτρα μήκος και 6 πλάτος, με ένα κεντρικό πανί (ουσιαστικά σταθερό) και ένα μακρύ ξύλο για διάκι. Η σχεδία ονομάστηκε Κον Τίκι, από το όνομα του περουβιανού θεού-ήλιου. Στην κατασκευή αυτή φορτώθηκαν επίσης κάμποσα μπαμπού γεμάτα νερό, μερικά τρόφιμα και ένας πομπός ώστε οι ταξιδιώτες να έχουν επαφή με τον κόσμο, και ιδίως με το αμερικανικό και το βρετανικό υπουργείο Άμυνας (που συνέδραμαν το εγχείρημα), για να τους στέλνουν μετεωρολογικά δεδομένα από εκείνα τα εν πολλοίς αχαρτογράφητα νερά. Το πλήρωμα της σχεδίας περιελάμβανε άλλους πέντε άντρες, τέσσερις Νορβηγούς και έναν Σουηδό, και μια παπαγαλίνα. Λεπτομέρεια που σκοτώνει (ή που θα μπορούσε άνετα να σκοτώσει): αν και έμπειροι στη σύγχρονη ναυσιπλοΐα, κανείς από τους έξι δεν είχε ιδέα από ιστιοφόρα, ενώ οι περισσότεροι δεν ήξεραν καλά-καλά ούτε κολύμπι.

Η αναχώρηση από το λιμάνι Καγιάο του Περού στις 28 Απριλίου του 1947 ήταν πανηγυρική, παρόλο που η επιστημονική κοινότητα τραβούσε τα μαλλιά της: οι προβλέψεις έλεγαν ότι σε δύο βδομάδες το πολύ, το πορώδες ξύλο μπάλσα θα μούλιαζε και η σχεδία θα πήγαινε στον πάτο. Η αλήθεια είναι ότι αυτό το σενάριο αποφεύχθηκε μόνο και μόνο επειδή οι κορμοί ήταν χλωροί και άρα ήδη γεμάτοι χυμούς. Έτσι, η σχεδία άρχισε να πλέει ήσυχα ανατολικά –πολύ ήσυχα όμως, με μέση ταχύτητα τον ενάμιση κόμβο– σπρωγμένη από τους αληγείς ανέμους της περιοχής αυτής του κόσμου. Και συνέχισε έτσι για 101 μέρες. Παραδόξως, το ταξίδι αποδείχθηκε εξαιρετικά πολιτισμένο, με ελάχιστα προβλήματα ή δυσάρεστες στιγμές (μερικές θύελλες, μια συνάντηση με έναν τρομακτικό αλλά άκακο φαλαινοκαρχαρία και ένας παρολίγον πνιγμός όλα κι όλα). Ο ωκεανός φάνηκε μάλιστα ιδιαίτερα γενναιόδωρος στους έξι άνδρες, αφού κάθε πρωί έβρισκαν τη σχεδία τους γεμάτη ψάρια που είχαν πηδήξει επάνω, παρέχοντάς τους άφθονη τροφή αλλά και υλικό επιστημονικών παρατηρήσεων, αφού πολλά από τα πλάσματα που τους επισκέπτονταν ήταν ως τότε άγνωστα στους επιστήμονες. Ώσπου, τα ξημερώματα της 7ης Αυγούστου, το πλήρωμα είδε στεριά ίσια μπροστά. Ευτυχώς για το Κον Τίκι, το μεγαλύτερο πρόβλημα παρουσιάστηκε πια στο τέλος της αποστολής: γιατί, ναι, καλά είχαν ταξιδέψει, σχεδόν σαν πλωτό νησάκι, τόσον καιρό. Το θέμα ήταν τώρα πώς σταματάνε;

Αλλά και αυτό το ανέλαβε η φύση, κάπως λιγότερο ευγενικά από ό,τι είχε κάνει μέχρι εκείνη τη στιγμή. Για την ακρίβεια, απλώς πέταξε με φόρα τη σχεδία πάνω στον κοραλλιογενή ύφαλο που περιέβαλλε το νησάκι. Το Κον Τίκι προσάραξε μισοδιαλυμένο και οι έξι άντρες (η παπαγαλίνα είχε χαθεί σε μια θύελλα) βγήκαν ως ναυαγοί στη στεριά, από όπου τους περιμάζεψαν αργότερα ντόπιοι ψαράδες.

Γιατί δεν κατέβασαν απλώς το πανί; Διότι δεν μπορούσαν. Είχαν ξαναδοκιμάσει άλλη μια φορά να λύσουν τους κόμπους, που με τον καιρό και την αρμύρα είχαν γίνει ένα σώμα και δεν λύνονταν με τίποτα. Γιατί δεν απέφυγαν τον ύφαλο; Διότι δεν είχαν ιδέα πώς να μανουβράρουν μια τέτοια σχεδία. Είχαν βασιστεί αποκλειστικά στους ανέμους και στα ρεύματα για να καλύψουν αυτά τα 7.000 χιλιόμετρα (3.770 ν.μ.) – και τα είχαν καταφέρει: είχαν φτάσει από τη Νότιο Αμερική στην Πολυνησία με μια πρωτόγονη σχεδία.

Η επίσημη αντίδραση των συναδέλφων του Θορ Χάιερνταλ ήταν η παραδοχή ότι, αφενός οι Νορβηγοί είναι φοβεροί θαλασσοπόροι, αφετέρου πως ναι, τελικά ήταν δυνατό ένα τέτοιο ταξίδι, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει και πως αποδείχτηκε η θεωρία περί καταγωγής των Πολυνησίων από τη Νότιο Αμερική. Σήμερα, νέα γενετικά στοιχεία μοιάζουν να συνηγορούν σ’ αυτή την άποψη. Στην ουσία, το ταξίδι του Κον Τίκι στάθηκε ένας ανυπέρβλητος θρίαμβος της πειραματικής μεθόδου έναντι της θεωρίας, και ενέπνευσε πλήθος άλλα παρόμοια (και χρησιμότατα στην επιστήμη) εγχειρήματα. Χάρισε επίσης στον κόσμο ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ βασισμένο στις σημειώσεις του πληρώματος και σκηνοθετημένο από τον ίδιο τον Χάιερνταλ, που το 1951 κέρδισε Όσκαρ και, το 2012, μια ταινία-δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, που επίσης προτάθηκε για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Παραμένει επίσης πηγή περηφάνιας για τους Νορβηγούς: στο μουσείο Κον Τίκι στο Όσλο μπορεί κανείς να δει την αυθεντική σχεδία και πλήθος άλλα αντικείμενα που διασώθηκαν από τον επεισοδιακό τερματισμό.

Ίσως το σημαντικότερο απ’ όλα όμως να είναι η αίσθηση που δημιούργησε αυτό το ταξίδι και όσα άλλα το μιμήθηκαν, ότι στην ιστορία του Ανθρώπου, οι θάλασσες και οι ωκεανοί υπήρξαν σύμμαχοι και όχι εμπόδια για τη διάδοση του πολιτισμού. Ότι ο αιωνίως ανήσυχος άνθρωπος κατέκτησε την τέχνη της ναυσιπλοΐας πολύ νωρίς, νωρίτερα από την τέχνη της γραφής, το συμβατικό σημείο εκκίνησης του πολιτισμού.

Πηγή: dimartblog.com