Στη νοτιοανατολική γωνιά της Κρήτης, το άγριο αγκαλιάζεται με το ήμερο, το βουνό με τη θάλασσα, οι παραδοσιακοί οικισμοί με τις εξωτικές παραλίες. Σε αυτήν τη γωνιά, μακριά από τις πολύβουες λεωφόρους του μαζικού τουρισμού, βρίσκονται τα μονοπάτια της υπέρτατης γαλήνης. Και οδηγούν από τη Ζήρο στον Ξηρόκαμπο.
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι αν θέλετε να πάρετε γεύση αυθεντικής Κρήτης, πρέπει να περιπλανηθείτε στο νότιο τμήμα της, αυτό που δεν έχει αλλοτριωθεί ακόμα από την εισβολή του μαζικού τουρισμού. Στο πιο απομακρυσμένο κομμάτι της νότιας Κρήτης, στην ανατολική άκρη του νησιού, εκεί που το Λιβυκό Πέλαγος συναντά το Καρπάθιο, αυτό ισχύει στον υπερθετικό βαθμό.
Εδώ τα άγρια βουνά συναντούν οροπέδια που έγιναν εύφορα με τον ιδρώτα του ανθρώπινου μόχθου. Τα απόκρημνα φαράγγια οδηγούν σε εντυπωσιακές παραλίες και τα ιστορικά ίχνη είναι διάσπαρτα. Το εκ πρώτης όψεως αφιλόξενο τοπίο μαλακώνει από τη ζεστασιά και την ευγένεια των ντόπιων. Το καλωσόρισμά τους θα σας κάνει να νιώσετε σαν στο σπίτι σας.
Βασικός «στόχος» αυτής της περιήγησης είναι να περάσουμε από το οροπέδιο της Ζήρου και να καταλήξουμε σε ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα παρθένα μέρη στην ακτογραμμή της Μεγαλονήσου, τον Ξερόκαμπο. Η προφανής διαδρομή: παίρνετε τον νότιο οδικό άξονα Ιεράπετρας-Σητείας και στρίβετε εκεί που θα δείτε πινακίδες, για Ζήρο, Χανδρά, Αρμένους.
Εμείς θα σας προτείνουμε μια ελαφρώς εναλλακτική διαδρομή. Αφού περάσετε το τουριστικό παραθαλάσσιο χωριό Μακρύς Γιαλός, με κατεύθυνση προς Σητεία, στρίψτε δεξιά, στο σημείο όπου θα δείτε πινακίδες προς Γούδουρα και Μονή Καψά.
Υστερα από λίγα χιλιόμετρα το τοπίο αγριεύει και θυμίζει σκηνικό γουέστερν. Στην τοποθεσία Καλό Νερό θα βρείτε έναν πανέμορφο γραφικό κολπίσκο, ιδανικό για βουτιά, και λίγο παρακάτω, στην έξοδο του φαραγγιού των Περβολακίων, σκαρφαλωμένο σε έναν βράχο, ένα από τα σημαντικά μοναστήρια της Κρήτης, τη Μονή Καψά.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση ιδρύθηκε τον 15ο αιώνα, ενώ σύμφωνα με κάποιους μελετητές του Νίκου Καζαντζάκη ταυτίζεται με το μοναστήρι που ο μέγας Κρης αναφέρει στο μυθιστόρημά του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Συνεχίζοντας προς τα ανατολικά, θα περάσετε από το Γούδουρα, από όπου είναι ορατό το Κουφονήσι, η «Δήλος του Λιβυκού». Από το Γούδουρα θα ακολουθήσετε τις πινακίδες για Αγία Τριάδα, Απίδια, Ζήρο.
Ο δρόμος αυτός θα σας βγάλει νότια της Ζήρου. Αν και ο τελικός προορισμός, ο Ξερόκαμπος, βρίσκεται στα δεξιά σας, εμείς προτείνουμε να στρίψετε αριστερά και να αφιερώσετε λίγο χρόνο στο πολύ ενδιαφέρον οροπέδιο.
Πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθείτε τον πανέμορφο αλλά εγκαταλελειμμένο οικισμό της Ετιάς, όχι μόνο για να δείτε πώς ήταν τα κρητικά χωριά πριν από αρκετές δεκαετίες, αλλά κυρίως για να δείτε την περίφημη Ενετική Επαυλη, η οποία θεωρείται το πιο σημαντικό ενετικό μνημείο της κρητικής υπαίθρου.
Κάποτε ήταν τριώροφη, αλλά σήμερα διατηρείται σε καλή κατάσταση μόνο ο ένας όροφος, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες αποκατάστασης. Κτίστηκε στα τέλη του 15ου αιώνα από τον τοπικό φεουδάρχη Pietro de Mezzo.
Όταν η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Τούρκων, αποτέλεσε κατοικία των εκπροσώπων της Υψηλής Πύλης στην περιοχή, γι” αυτό από τότε οι ντόπιοι την αποκαλούσαν «σεράγιο». Σήμερα, στο εσωτερικό της φιλοξενούνται κονσέρτα στο πλαίσιο του μοναδικού φεστιβάλ κλασσικής μουσικής «Casa dei Mezzo» του Μακρυγιαλού. Στη συνέχεια μπορείτε να επισκεφθείτε τον Χανδρά και το λαογραφικό μουσείο του και να συνεχίσετε μέσω του κεντρικού ασφαλτόδρομου προς τη Ζάκρο περνώντας από τα όμορφα χωριά Σίτανος και Καρύδι.
Στη Βόιλα και τη Ζήρο
Πολύ κοντά στον Χανδρά βρίσκεται ο εγκαταλελειμμένος οικισμός της Βόιλας. Το όνομα πιθανότατα προέρχεται από τη λέξη βοϊλάς ή βολιάς, που για τους Βυζαντινούς σήμαινε τον ευγενή, τον γαιοκτήμονα. Κάποια κτίσματα διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση, ξεχωρίζει όμως ο πύργος του χωριού, στην πύλη του οποίου διακρίνονται χαραγμένα ισλαμικά σύμβολα.
Σύμφωνα με μελετητές, η Βόιλα αποτελεί τόπο καταγωγής των Σολομών, της οικογένειας του εθνικού μας ποιητή, καθώς μέσα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπάρχει οικογενειακός τάφος τους.
Στην επιγραφή διασώζεται: «ώ τύμβε πικρέ και πολλών πόνων γέμων, έχω σε και βλέπων σε εχθρόν και φίλον, φίλον μεν ως έχοντα τους πεφειλμένους, εχθρόν δε ως φθείροντα αυτών τα κάλλη» (Ω τάφε πικρέ και πόνους γεμάτε, σε έχω και σε βλέπω σαν εχθρό και φίλο, φίλο γιατί έχεις τους πολυαγαπημένους μου, εχθρό γιατί καταστρέφεις τα κάλλη τους).
Η Ζήρος, το κεφαλοχώρι της περιοχής, εκ πρώτης όψεως μοιάζει να μην έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αλλά αν περπατήσετε στις παλιές γειτονιές της θα βρείτε σημαντικές βυζαντινές εκκλησίες και όμορφα καμαροσκέπαστα σοκάκια. Εδώ θα συναντήσετε και τους τελευταίους παραδοσιακούς κουδουνάρηδες της Κρήτης.
Τελικός προορισμός
Εχει έρθει πια η ώρα να κατευθυνθείτε προς Ξερόκαμπο, που απέχει γύρω στα 20 χλμ. από τη Ζήρο. Ο «φιδωτός» δρόμος που κατεβαίνει την πλαγιά έχει πολύ καλή άσφαλτο και προσφέρει οδηγική απόλαυση σε αυτούς που αγαπούν τις στροφές και τις «φουρκέτες», ενώ τους υπόλοιπους τους οδηγεί σε άμεση χρήση δραμαμίνης.
Σε απόσταση 7 χλμ. από τη Ζήρο θα συναντήσετε ένα πανέμορφο παραδοσιακό ορεινό χωριό, το Χαμαίτουλο, με τους ελάχιστους εναπομείναντες κατοίκους του. Για όσους αγαπούν τις χωμάτινες διαδρομές, περίπου σε αυτό το ύψος ξεκινάει χωματόδρομος με κατεύθυνση νότια, που οδηγεί στον πανέμορφο κολπίσκο της Αγίας Ειρήνης.
Λίγο μετά το Χαμαίτουλο κι ενώ βρίσκεστε ακόμα αρκετά ψηλά, κάνει την εμφάνισή του ο Ξερόκαμπος με τις τρεις παραλίες του, τα τιρκουάζ νερά, τις βραχονησίδες «Καβάλοι» στα ανοιχτά, τον μικρό κάμπο με τις ελιές και τα διάσπαρτα σπιτάκια του. Ο δρόμος εξακολουθεί να ελίσσεται ανάμεσα σε σκόρπια κοκκινωπά βράχια, σε ένα τοπίο που μας δίνει μια ιδέα για το πώς θα ήταν ο πλανήτης Αρης αν είχε νερό.
Όταν φτάσετε στον «στόχο» θα βρείτε κάποια ενοικιαζόμενα διαμερίσματα και δυο – τρεις πολύ καλές ταβέρνες για να καλύψετε τις σωματικές σας ανάγκες. Για τις ανάγκες που καλύπτονται πιο δύσκολα, αυτές της ψυχής και του μυαλού, μην ανησυχείτε καθόλου!
Πριν ακόμα το συνειδητοποιήσετε, αυτός ο ιδιαίτερος τόπος έχει αρχίσει να επιδρά θετικά πάνω σας. Κρατάει μακριά σας κάθε θόρυβο και αποδιοργανώνει τα ρολόγια. Το μόνο που θα σας προβληματίσει είναι το ποια παραλία θα επιλέξετε για το μπάνιο σας και αν θα πρέπει να δοκιμάσετε τα λασπόλουτρα στην Αλατσολίμνη, την παλιά αυτοσχέδια αλυκή.
Αν θέλετε να συνδυάσετε το τερπνόν μετά του ωφελίμου, επισκεφθείτε τα ερείπια αρχαίας πόλης των ελληνιστικών χρόνων στη θέση Φαρμακοκέφαλο. Κι αν θέλετε να επισκεφθείτε το τρίτο πιο σημαντικό μινωικό ανάκτορο (ύστερα από αυτά της Κνωσού και της Φαιστού), το ανάκτορο της Ζάκρου, μπορείτε να συνεχίσετε από τον Ξερόκαμπο στον επαρχιακό ασφαλτόδρομο. Οδηγεί αρχικά στην Ανω Ζάκρο και από εκεί στην Κάτω Ζάκρο και τον αρχαιολογικό χώρο.
Κάπου στα μισά της διαδρομής, ανάμεσα στα δύο «συνεπώνυμα» χωριά, βρίσκεται η είσοδος του Φαραγγιού των Νεκρών. Πήρε το όνομά του από τους μινωικούς τάφους που βρίσκονται μέσα σε σπηλιές στις απότομες πλαγιές του. Η βατή διαδρομή από εδώ διαρκεί μία ώρα. Αν σας κρατάνε τα πόδια σας, διασχίστε το, οδηγεί κι αυτό σε ανάκτορο. Κι αν σας κούρασαν τόση «κουλτούρα» και φυσιολατρία, μην ανησυχείτε! Εχει κι εδώ παραλία!