Περίπατοι στα τείχη, εικαστικές εκθέσεις στους προμαχώνες, χοροί στη Λότζια. To Ηράκλειο αναδεικνύει τις ομορφιές του και επιβεβαιώνει τις διαχρονικές αξίες του.
Στη γωνία των οδών Μιλάτου και Αγίου Τίτου υπάρχει ένας μαυροπίνακας τύπου γκράφιτι που θέτει ένα... καίριο ερώτημα: «Τι αγαπώ στο Ηράκλειο;». H ιδέα και η εφαρμογή της ανήκουν στον ανοιχτό χώρο πολιτισμού Ideopolis. Και είναι υπέροχη. Αλλά υπέροχες είναι και οι απαντήσεις: «τους ανθρώπους και το φαγητό», «τα αληθινά χαμόγελα», «τη ρακή», «τον πεντοζάλη», «τα τείχη», «τα πάντα», «το ηλιοβασίλεμα στον Κούλε», «τα αδεσποτάκια του», «τις νύχτες τις ηρακλειώτικες, γιατί είναι αλλιώτικες...».
Ολες ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και όλες οδηγούν σε ένα συμπέρασμα: το Ηράκλειο είναι μια πόλη για να ζεις. Κρητική φιλοξενία. Στο όνομά της οι Ηρακλειώτες σε παρασύρουν εύκολα σε γλέντια και βιώματα που θα θυμάσαι για πάντα. Μαζί τους μαθαίνεις να τρως τους χοχλιούς τους «γυρευτούς» και όχι τους «συρτούς» του χειμώνα, να πίνεις λίτρα ρακή χωρίς να σε πειράζει, να περπατάς ακούραστα στο λιμενοβραχίονα την ώρα του ηλιοβασιλέματος, να πηγαινοέρχεσαι όλη μέρα μέσα από μνημειακές ενετικές πύλες, να ξημερώνεσαι ακούγοντας με την ίδια ευκολία από ροκιές μέχρι ηρακλειώτικες κοντυλιές. Σε παμπάλαιους ταπεινούς καφενέδες ή σε στυλάτα μπαρ, στα σκαλάκια της Λότζιας ή καταγής στο πάρκο Γεωργιάδη, πάνω στους προμαχώνες ή πάνω στις ταράτσες των ξενοδοχείων με την απίθανη θέα... Μαζί τους μαθαίνεις πώς γίνεται μια πόλη που κατηγορείται για... ασχήμια να κρύβει τόση ιδιότυπη ομορφιά.
Κατοικήθηκε από τη μινωική εποχή, αφού εδώ κοντά βρισκόταν ένα από τα επίνεια της Κνωσού. Ενα λιμάνι που υπήρξε κέντρο των Σαρακηνών πειρατών. Μια πόλη που έλαμψε στα χέρια των Ενετών, οι οποίοι τη στόλισαν με φρούρια, κτίρια και ένα τείχος μήκους 7 χλμ. που την κατατάσσει στις καλύτερα οχυρωμένες πόλεις της Μεσογείου. Σήμερα είναι η διοικητική πρωτεύουσα της Κρήτης. Εχει 180.000 κατοίκους και περισσότερους από 15.000 φοιτητές. Το δε λιμάνι της είναι η πύλη της Κρήτης, αφού μέσω αυτού έρχονται ακόμη και οι επισκέπτες των νομών Ρεθύμνου και Λασιθίου. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι το καλύτερο της Ελλάδας βάσει της κατάταξης των βρετανικών Times, το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας μοναδικό στην Ελλάδα... Αυτά βέβαια που αφορούν τους επισκέπτες είναι τα εξαίρετα μουσεία. Το Αρχαιολογικό στην πλατεία Ελευθερίας, από τα σημαντικότερα της Ελλάδας λόγω των μινωικών εκθεμάτων του. Το Ιστορικό και το Φυσικής Ιστορίας στο παραλιακό μέτωπο, το Χριστιανικής Τέχνης εντός του ναού της Αγίας Αικατερίνης, το CretAquarium στις Γούρνες (15 χλμ.). Και τα μνημεία βέβαια. Οι ναοί, οι πύλες, οι κρήνες, τα τείχη, οι προμαχώνες. Και η αλήθεια είναι πως είναι τόσο ενταγμένα στη ζωή των κατοίκων, που και αυτά στα βιώματα συγκαταλέγονται τελικά...
Τρεις απολαυστικές βόλτες
Ενα παλιό κλισέ του Ηρακλείου λέει ότι η πόλη αυτή έχει γυρίσει την πλάτη στη θάλασσα. Είχε μεγάλη δόση αλήθειας, αλλά δεν ισχύει πια. Οι πρόσφατες αναπλάσεις άλλαξαν τα δεδομένα. Οχι πως οι Ηρακλειώτες κατέβηκαν στην παραλία εν μια νυκτί, αλλά τουλάχιστον βγαίνουν πότε-πότε από το κέντρο. Το καλοκαίρι έτσι κι αλλιώς στις κοντινές παραλίες τούς βρίσκεις -την Αμμουδάρα και τον Καρτερό-, αν και τώρα που συζητιέται να κατασκευαστεί και παραλία εντός της πόλης, δεν θα ’χουν κανένα λόγο να απομακρυνθούν.
Η μία από τις τρεις βόλτες που αξίζει να κάνετε στο Ηράκλειο ξεκινά από το Παγκρήτιο στάδιο και φτάνει έως το ενετικό λιμάνι. Εκεί θα βρείτε και δύο από τα ωραιότερα μουσεία της πόλης, το Φυσικής Ιστορίας και το Ιστορικό Μουσείο. Το ενετικό λιμάνι, βέβαια, είναι αυτό που κλέβει καρδιές με τα εντυπωσιακά του νεώρια, ό,τι απέμεινε δηλαδή από τους ταρσανάδες του 14ου αιώνα. Ακριβώς απέναντι είναι ο ακόμη πιο εντυπωσιακός Κούλες, το θαλασσινό φρούριο του 16ου αιώνα και ο λιμενοβραχίονας μήκους 2,4 χλμ., το «κορδόνι» ή «by-pass», όπως το λένε οι ντόπιοι, που λατρεύουν να το περπατούν την ώρα του ηλιοβασιλέματος.
Η δεύτερη βόλτα είναι και η πιο ιδιαίτερη: γίνεται πάνω στα τείχη ή κατά μήκος τους, παράλληλα με τη λεωφόρο Πλαστήρα.
Περισσότερα από 100 χρόνια τα ενίσχυαν οι Ενετοί και γύρω στα 21 χρόνια έκαναν οι Τούρκοι να τα αλώσουν. Η συνεχόμενη διαδρομή με τα χωμάτινα μονοπάτια φτάνει σε μήκος τα 4 χλμ. Βλέπεις το Ηράκλειο από απόσταση ασφαλείας, βλέπεις ανθρώπους που βγάζουν βόλτα τα σκυλάκια τους, βλέπεις τα κηποθέατρα που παραμένουν στυλοβάτες του ηρακλειώτικου πολιτισμού... Στην Πύλη του Αγίου Γεωργίου θαυμάζεις εκθέσεις ζωγραφικής και ιδιαίτερων προϊόντων, στην Καινούργια Πόρτα (ή Πύλη Ιησού) την έκθεση Νίκου Καζαντζάκη, στην Πύλη Βηθλεέμ παρακολουθείς συναυλίες - η Χανιόπορτα μένει κλειστή για το κοινό.
Αναζητάς τους προμαχώνες: Σαμπιονάρα (της Αμμου), Βιτούρι, Ιησού, Μαρτινέγκο (όπου και ο τάφος του Καζαντζάκη), Βηθλεέμ, Παντοκράτορα, Αγίου Ανδρέα. Αν λοξοδρομήσεις προς τα νοτιοανατολικά, βγαίνεις στο υπέροχο Πάρκο Γεωργιάδη, μια καταπράσινη έκταση αγαπημένη των εναλλακτικών Ηρακλειωτών. Αν τραβήξεις προς Βορρά, βγαίνεις σε παλιές ηρακλειώτικες συνοικίες με χαμηλά σπίτια και θεόστενα σοκάκια, σαν τη Βίγλα, τον Αγιο Ματθαίο με τα νεοκλασικά, την Αγία Τριάδα των καλλιτεχνών.
Και σαν τον Λάκκο που έχει ήδη αρχίσει να αναγεννιέται. Εκεί όπου κάποτε βρίσκονταν τα χαμαιτυπεία και τριγυρνούσαν οι ρεμπέτες και οι ιερόδουλες, σήμερα σπίτια αναστηλώνονται, τοίχοι βάφονται πολύχρωμοι, νέα μαγαζάκια ανοίγουν. Ας είναι καλά οι κάτοικοι και η εθελοντική ομάδα του Lakkos project, που ενεργοποίησαν τον δήμο για τα καλά.
Νεύρο και ζωντάνια
Η τρίτη βόλτα είναι στο ιστορικό κέντρο. Πιθανότατα βέβαια θα είναι και αυτή που θα ακολουθήσετε περισσότερες από μία φορές, ανηφορίζοντας από το ενετικό λιμάνι την 25ης Αυγούστου, γνωστή και ως οδό Πλάνης λόγω των νεοκλασικών κτιρίων που έδιναν τη λανθασμένη πρώτη εντύπωση πως έτσι είναι όλο το Ηράκλειο. Εκεί βρίσκεται ο ναός του Αγίου Τίτου του 961 μ.Χ. και κάτω από την πλατεία του μια συγκλονιστική δεξαμενή βυζαντινής εποχής, που όμως δεν είναι επισκέψιμη. Εκεί είναι και η βασιλική του Αγίου Μάρκου, όπου φιλοξενούνται εκθέσεις και πολιτιστικά δρώμενα, αλλά και το ωραιότερο κτίριο της πόλης, η Λότζια. Λέσχη των Ενετών ευγενών κάποτε, σήμερα στεγάζει το δημαρχείο. Από εδώ έως τα Λιοντάρια, την πλατεία Ελ. Βενιζέλου δηλαδή με το σιντριβάνι-κρήνη του Μοροζίνι, και σε όλο το σύμπλεγμα πεζόδρομων που την περιβάλλουν -Χάνδακος, Κοραή, Περδικάρη, κ.ά.- το Ηράκλειο αποκαλύπτει το νεύρο του: ρακάδικα, μπαράκια, καφέ, events, χορευτικές βραδιές, αυθόρμητα γλέντια... Ολα γίνονται εδώ. Και εδώ έρχονται όλοι.
Ακριβώς από πάνω, στα νότια δηλαδή, είναι η παλιά και η σύγχρονη αγορά. Η σύγχρονη μεταξύ των οδών Καλοκαιρινού, Ιδης, Εβανς, η παλιά στην πεζοδρομημένη οδό 1866, όπου σήμερα κυριαρχούν τα καταστήματα με τουριστικά είδη και τα μεζεδοπωλεία. Η ατμόσφαιρα παραμένει ιδιαίτερη και η βόλτα, απολαυστική, οδηγεί στην πλατεία Κορνάρου με την πανέμορφη ενετική Κρήνη Μπέμπο και τον τούρκικο σεμπιλχανέ (ή σεμπίλ) Χατζή Ιμπραήμ Αγά του 18ου αιώνα. Τα τελευταία χρόνια λειτουργούσε ως δημοτικό καφενείο, όπου το καφεδάκι και το διάβασμα εφημερίδας ήταν ιεροτελεστία. Οταν ολοκληρωθούν τα έργα που γίνονται γύρω του και εφόσον συμφωνήσουν δήμος και αρχαιολογική υπηρεσία, θα ξαναλειτουργήσει.
Στην καρδιά του Ηρακλείου πάντως η εμπειρία είναι γεμάτη άρωμα και γεύση: για ελληνικό καφέ πας στον Δανδάλη στην 1866, για τυριά στον Καργάκη στην Τσικριτζή, για γιαούρτι στην Αμάλθεια, επίσης στην 1866, για μπουγάτσα με κρέμα ή τυρί στον Κιρκόρ στα Λιοντάρια, μόλις φτάσεις στο Ηράκλειο με το πλοίο, στις 6.30 το πρωί. Στα Λιοντάρια πας και για τον περίφημο τεράστιο ηρακλειώτικο γύρο με γιαούρτι, που έχει αντικαταστήσει στη φήμη -αλλά όχι και στην ποιότητα- το παλιό γεμιστό καρβελάκι, το θρακόψωμο. Για μεσημεριανή ρακή με χοχλιούς κάθεσαι στο καφενείο του Σαρανταυγά στην Αγορά, παράδοση που κρατάει από το 1924. Για κρητική μουσική, επισκέπτεσαι το δισκοπωλείο του Αεράκη στην Κοραή, για ροκ ακούσματα κάθεσαι στο Guernica στην Ανδρέου Κρήτης, για ρακόμελα στο BarRaki στη Γραμβούσης. Για στυλ στο Παγοποιείο της Αγίου Τίτου, για κοκτέιλ στην Taratsa του ξενοδοχείου Capsis Astoria στην Πλ. Ελευθερίας, στο Wets and Drys στην Κοραή και στην αυλή του Χάλαβρου στη Μιλάτου. Και κάπως έτσι εύκολα ξημερώνεσαι. Και εύκολα καταλαβαίνεις τι κάνει το Ηράκλειο ιδιαίτερο. Είναι αυτές οι αγαπημένες συνήθειες που κάνουν τους παλιούς να νοσταλγούν και τους νέους να πείθονται πως το Ηράκλειο δεν είναι η άχαρη πόλη που νόμιζαν. Πως έχει ενδιαφέρον. Ιστορία και νεύρο. Προσωπικότητα.