Το παρακάτω άρθρο γράφτηκε το 2014 με αφορμή τις επιδόσεις της Εθνικής Σερβίας στο Μουντομπάσκετ εκείνης της χρόνιας. Η ιστορία που θέλει να πει όμως παραμένει επίκαιρη και σημαντική με κάθε αφορμή…
Στις 19 Αυγούστου του 1990 η εθνική ομάδα της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας επιβάλλει για τελευταία φορά (ως τέτοια) την υπόκλιση της μπασκετικής υφηλίου στην ανωτερότητά της, φτάνοντας στην κορυφή του κόσμου και κατακτώντας το χρυσό μετάλλιο στο Μουντομπάσκετ της Αργεντινής.
Απέναντί της στον τελικό είχε βρει την Σοβιετική Ένωση. Επίσης μεγάλη μπασκετική ομάδα, στην επίσης τελευταία της εμφάνιση ως «μία χώρα». Ήταν η εποχή των μεγάλων διαψεύσεων και ανακατάξεων, μία εποχή που έμελλε να φέρει από το Σπλιτ μέχρι το Νόβισαντ και από την Τσετσενία μέχρι την Ουκρανία ακόμη μεγαλύτερο πόνο και συμφορές…
Μίρκο Κράλη, τι ζητάς; εδώ δεν είναι παίξε γέλασε: εδώ είναι Μπαλκάνια.
– Νίκος Εγγονόπουλος, «Όρνεον 1748», 31-33. Η Επιστροφή των Πουλιών, 1946.
Είναι γεγονός πάντως ότι οι Γιουγκοσλάβοι ,24 χρόνια πριν, σε έναν εξαιρετικό αγώνα επικρατούν των Σοβιετικών με 92-75 και κατακτούν το πολύτιμο τρόπαιο, την ίδια στιγμή που τα σύννεφα του πολέμου πύκνωναν ήδη πάνω από τα μέρη που γεννήθηκαν. Μετά από αυτή την επιτυχία, οι πλάβι (γαλάζιοι) θα εμφανιστούν ακόμη μια φορά όλοι μαζί στο Ευρωπαϊκό του 1991, όταν πλέον η καταιγίδα δεν μπορούσε, παρά να ξεσπάσει.
Στα μέσα της διοργάνωσης και ενώ η ομάδα αγωνιζόταν στη Ρώμη, ξεκινούν οι πρώτες πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ Σέρβων και Σλοβένων. Στο άκουσμα της είδησης, ο Σλοβένος πλέι μέικερ Γιούρι Ζντοβτς αποχωρεί από την αποστολή, ενώ σε παρόμοιο δίλημμα βρίσκονται και οι Κροάτες παίκτες που τελικά αποφασίζουν να ολοκληρώσουν τους αγώνες. Η Γιουγκοσλαβία, πληγωμένη μεν, δυνατή δε, θα δώσει μια τελευταία παράσταση και θα κατακτήσει και το ευρωπαϊκό. Από την επομένη όμως της διοργάνωσης, σταματάει να υφίσταται (και) ως ομάδα.
Η ονομασία Γιουγκοσλαβία θα διατηρηθεί (και για το κράτος και για την ομάδα) παρά τις ανεξαρτητοποιήσεις και τους πολέμους για κάποια χρόνια ακόμη, και το τελευταίο στιγμιότυπο που θύμιζε τα παλιά φέρει την εικόνα Serbia and Montenegro στους δέκτες μας, μέχρι το 2002. Σήμερα ο καθένας παίζει και ζει μόνος του: Κροατία, Βοσνία Ερζεγοβίνη, Σλοβενία, Μαυροβούνιο, Σερβία (ενώ το Κοσσυφοπέδιο δεν έχει καταφέρει ακόμη να πάρει την έγκριση για συμμετοχή σε μεγάλες διοργανώσεις ποδοσφαίρου και μπάσκετ).
Σήμερα όμως (επίσης) στις 14 Σεπτέμβρη του 2014, μία από τις διάδοχες εθνικές ομάδες της μεγάλης των πλάβι σχολής, η Σερβία, βρίσκεται ξανά ψηλά (έστω και ως αδιαφιλονίκητο αουτσάιντερ) και αντιμετωπίζει στον τελικό του Μουντομπάσκετ της Ισπανίας την ομάδα των Η.Π.Α. 12 χρόνια μετά από τότε, που η παρέα των Πρέντραγκ Στογιάκοβιτς, Πρέντραγκ Ντρόμπνιακ, Μάρκο Γιάριτς, Ντέγιαν Μποντίρογκα, Μίλαν Γκούροβιτς (και Ντίβατς), θα αναγκαστεί, πριν κερδίσει την Αργεντινή και στεφθεί παγκόσμια πρωταθλήτρια, να ταπεινώσει τις ΗΠΑ «μέσα στο σπίτι τους», στον προημιτελικό.
Οι προτιμήσεις μας δεν μπορούν να κρυφτούν για πολλούς λόγους που δεν χρειάζεται να αναλυθούν περαιτέρω. Ακόμη κι αν είναι αυτή η Σερβία που, λίγες μέρες πριν, πλήγωσε μια άκρως συμπαθητική Εθνική Ελλάδος αποκλείοντάς την στη φάση των 16, οι προτιμήσεις αυτές αποτέλεσαν αφορμή να θυμηθούμε την ιστορία του τέλους της Ενωμένης Γιουγκοσλαβίας και μαζί με αυτή ένα από τα πιο εμβληματικά της αθλητικά επεισόδια: τη φιλία των Βλάντε Ντίβατς και Ντράζεν Πέτροβιτς, που διαταράχτηκε στο φόντο του πολέμου για να επισφραγιστεί ξανά στη συνειδητοποίηση της απώλειας.
O Ντίβατς και ο Πέτροβιτς υπήρξαν δύο από τους σημαντικότερους παίχτες εκείνης της απίστευτης γενιάς του γιουγκοσλαβικού μπάσκετ. Μαζί με τους Στόγιαν Βράνκοβιτς, Τόνι Κούκοτς, Ντίνο Ράτζα, Ζάρκο Πάσπαλι και άλλους, αποτέλεσαν τη χρυσή γενιά που προωθήθηκε κατευθείαν από την Εθνική Νέων για να αντικαταστήσει την διόλου ευκαταφρόνητη παρέα των Κρέζιμιρ Τσόσιτς, Ντράζεν Νταλιπάγκιτς, Ντράγκαν Κιτσάνοβιτς, Μίρζα Ντελίμπασιτς, Ζόραν Σλάβνιτς, που στη δεκαετία του ’70 και μέχρι το 1982 κατέκτησε 3 Ευρωμπάσκετ, 2 Παγκόσμια Πρωταθλήματα και 1 Ολυμπιάδα! Ο Πέτροβιτς (ο Μότσαρντ του μπάσκετ, όπως τον αποκαλούσαν) είχε προλάβει την προηγούμενη γενιά στην αυλαία, κάνοντας ντεμπούτο στο ευρωπαϊκό του ’83, που σημαδεύτηκε από τα επεισόδια των πλάβι στον αγώνα της πρώτης φάσης των ομίλων με την Ιταλία και την κατάταξή τους στην έβδομη θέση (με το τελευταίο νικηφόρο ματς ενάντια στη Δυτική Γερμανία).
H νέα ομάδα – παρέα των πλάβι μέχρι να την χωρίσει ο πόλεμος δεν τα πήγε και … άσχημα, θα μπορούσαμε να πούμε μειδιώντας ελαφρά. Χάλκινο στους Ολυμπιακούς του ’84 και ασημένιο σε αυτούς του ’88. Χάλκινιο στο Μουντομπάσκετ του ’86 και χρυσό (σε αυτό με το οποίο ξεκινήσαμε παραπάνω) το 1990. Ενώ στο Ευρωμπάσκετ κατακτούν το χάλκινο στην Αθήνα το ’87 (χάνοντας από τη δική μας εθνική που πραγματοποιούσε το δικό της θαύμα στον ημιτελικό) και το χρυσό δύο συνεχόμενες φορές: το 1989 στο Ζάγκρεμπ (με την Ελλάδα και πάλι στον τελικό) και το 1991 στη Ρώμη.
Σε αυτό το πλαίσιο σφυρηλατήθηκε η φιλία των Ντίβατς – Πέτροβιτς, όπως και στο φόντο της κοινής τους παρουσίας στο θέατρο των ονείρων του NBA (οι πρώτοι γιουγκοσλάβοι που θα κάνουν το μεγάλο ταξίδι). Μια φιλία που ξεκίνησε από όταν ήταν συγκάτοικοι στη εθνική των νέων της Γιουγκοσλαβίας και που ίσως καλύτερος τρόπος να την καταλάβουμε δεν υπάρχει από το ντοκυμαντέρ του ESPN -που παραθέτουμε σε 6 μέρη στο τέλος του άρθρου- με τον ίδιο τον Ντίβατς να επιμελείται και να αφηγείται:
Από τα παιδικά τους χρόνια που «οι γιουγκοσλάβοι αν και από διαφορετικές εθνότητες και με διαφορετικές θρησκείες ζούσαν ειρηνικά κάτω από μία σημαία», με τη ζωή να είναι τόσο απλή που «δεν θα την άλλαζε με τίποτα» (ανήκουν στον Ντίβατς οι φράσεις), μέχρι «τα καλύτερα κοινά τους χρόνια στην εθνική» όπως επισημαίνουν και άλλοι της παρέας όπως ο Ράτζα για τα τέλη των 80’s. Τα στιγμιότυπα πολλά: Το ταξίδι στην άλλη άκρη του κόσμου, το Λος Άντζελες, ο Μάτζικ Τζόνσον, τα ντραφτς. Αλλά και το άκουσμα της είδησης ότι η δημοκρατία της Κροατίας επιζητά την ανεξαρτησία της, το περιστατικό με την «εθνικιστική» -όπως την αποκαλεί ο Ντίβατς- σημαία, η μετατροπή αυτής, στην επίσημη σημαία της Κροατίας και οι φωτογραφίσεις του Πέτροβιτς μαζί της, ο οποίος γίνεται σύμβολο της διαμάχης και της κροατικής περηφάνειας.
Τα στρατόπεδα χωρίστηκαν, μαζί και οι φίλοι που πλέον φάνταζαν εχθροί. Η πολιτική φρόντισε γι αυτό. Οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί αποτέλεσαν το αποκορύφωμα της δεκαετούς γιουγκοσλαβικής τραγωδίας. Και μια κάποτε ενιαία χώρα, με περιπετειώδες και αμφίβολο σοσιαλιστικό πρόσημο, που κατάφερνε ωστόσο να κρατάει σε ειρηνική συνύπαρξη και ομόνοια τους λαούς της και τις μεταξύ τους εθνικές αντιθέσεις, αποτέλεσε παρελθόν.
Οι φίλοι δεν θα ξαναμιλήσουν λοιπόν. Ακόμη κι αν τα λογάριαζαν διαφορετικά, η ζωή παίρνει ανεξήγητες και απρόσμενες τροπές. Ο Πέτροβιτς το καλοκαίρι του 1993 και ενώ είχε κάνει την καλύτερη σεζόν του στο NBA, ταξιδεύει στην Πολωνία, όπου η κροατική εθνική ομάδα έπαιζε έναν αγώνα για τα προκριματικά του Ευρωμπάσκετ. Τα δημοσιεύματα έκαναν λόγο για τις σκέψεις του περί αποχώρησης από τους Nets (μάλιστα φημολογούνταν ότι προτιμούσε να γυρίσει στην Ευρώπη και ότι τον είχε προσεγγίσει ο Παναθηναϊκός). Μετά το παιχνίδι αποφασίζει να μην επιστρέψει στην Κροατία μαζί με τους συμπαίκτες του και παίρνει τον δρόμο της επιστροφής με ιδιωτικό όχημα. Οι φήμες λένε ότι ο Στόγιαν Βράνκοβιτς προσπάθησε να τον αποτρέψει λόγω ενός κακού προαισθήματος που είχε. Το ταξίδι δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ και η ιστορία θα γράψει -σε μια από τις πιο θλιβερές σελίδες της- ότι ο Ντράζεν σκοτώθηκε όντας επιβάτης αυτοκινήτου που συγκρούστηκε στον αυτοκινητόδρομο Autobahn 9 στο Ντένκεντορφ (κοντά στην πόλη Ίνγκολστατ, στο γερμανικό κρατίδιο της Βαυαρίας). Στις 17:20 περίπου στις 7 Ιουνίου, 1993 τεσσερισήμισι μήνες πριν από τα 29α γενέθλια του…
Η πολιτική φρόντισε λοιπόν όχι μόνο για τα μεγάλα γεγονότα αλλά και για το πως θα έπρεπε να συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, και ιδιαίτερα αυτοί που μπορούσαν να αποτελούν σύμβολα. όπως οι σουπερσταρ του μπάσκετ. Να γίνουν σύμβολά μιας νέας εθνικής υπερηφάνειας. Να μπουν μπροστά στην αναζοπύρωση του μίσους. Και ίσως γι αυτό κάπου προς το τέλος του ντοκυμαντέρ, όταν ο Ντίβατς θα συναντήσει τη μητέρα του Πέτροβιτς και θα της πει «πως δεν μπόρεσε ποτέ να συζητήσει με τον Ντράζεν» ως που έμαθε σοκαρισμένος την είδηση του θανάτου του, αυτή θα του αποκριθεί με νόημα για τους ιθύνοντες: «δε φταίγαμε εμείς για αυτό»…
Και όμως η εικόνα του Ντίβατς στο μνήμα του Πέτροβιτς, τα λόγια αγάπης και σεβασμού για τον πάλιο του φίλο, η νοσταλγία για μια εποχή που πέρασε ανεπιστρεπτί, είναι σημαντικά σήμερα. Σε μια εποχή που παλιά πάθη και μίση ξαναφουντώνουν, που οι διαφορετικές γλώσσες και θρησκείες ξαναγίνονται όπλο στα χέρια των δυνατών. Οι οικογένειες μαζί με τις φιλίες ξαναχωρίζονται, οι ήχοι των πυροβολισμών και των εκρήξεων πληθαίνουν και ο θάνατος κάνει διακοπές στο Κίεβο, και στο Ντονέτσκ, και στη Γάζα, και στη Συρία και στο Κουρδιστάν…
Γι αυτό μάλλον ακούγονται θεραπευτικά τα λόγια του Ντίβατς:
Είναι ωραία που σε ξαναβλέπω φίλε μου…
(Υστερόγραφο και αντί επιλόγου…)
Λίγες μέρες μετά τον τραγικό θάνατο του Ντράζεν Πέτροβιτς, το 1993, γράφτηκε στην εφημερίδα Ριζοσπάστης ένα αποχαιρετηστήριο κείμενο από τον Βασίλη Λιόγκαρη. Το ξεθάψαμε και το αντιγράψαμε χάρη στην πολύτιμη βοήθεια μιας καλής φίλης. Ίσως από τα πιο όμορφα αναγνώσματα για αυτή την ιστορία που με αφορμή το σημερινό παιχνίδι προσπαθήσαμε να ξαναφέρουμε στο προσκήνιο.
Για τον άνθρωπο και την εποχή στην οποία αναφέρεται, για το νόημα που θέλει να επικοινωνήσει για την ευχή που εναποθέτει στο τέλος και δεν μπορούμε παρά να την δούμε ανεκπλήρωτη και την περιοχή μας και για τον κόσμο ολόκληρο. Για τον Ντράζεν λοιπόν και για τον Βλάντε και για όλα τα παιδιά του κόσμου που έχουν δικαιώμα να γεννιούνται, να μεγαλώνουν και να γερνάνε σε έναν ειρηνικό και ελεύθερο κόσμο:
Ο Ντράζεν
του Βασίλη Λιόγκαρη
Κόσμος πάει κι έρχεται. Συσκέψεις, παρασυσκέψεις. Σχέδια κόντρα σε σχέδια. Το κανονίδι δε σταματά. Η παλιά γραμμή των οριζόντων έχει χαθεί. Τα τείχη έχουν γκρεμίσει. Παλιές όμορφες πόλεις, αποκαΐδια ημερών δόξας. Εκείνοι που μόχθησαν για όλα αυτά δεν υπάρχουν. Εκείνο το μεγάλο, το τεράστιο και δυνατό κείτεται κατεστραμμένο σε χίλια δυο ασήμαντα κομμάτια. Ο πόλεμος λυσσομανά. Χωρίζει καρδιές άλλοτε συντροφικές, χέρια άλλοτε δημιουργικά, φίλους κι αδελφούς. Η μπόμπα στο σπίτι του διπλανού δεν κάνει μόνο ρήγματα στη στέγη, κομματιάζει και σχέσεις ανθρώπινες, σμιλεμένες από τον καθημερινό μόχθο του μεροκάματου, στο γιαπί, τη φάμπρικα, το γήπεδο, το σουπερμαρκετ. Στο παγκάκι του πάρκου της γειτονιάς, που βγαίναν τ’ απόβραδα να κουβεντιάσουν ,να καπνίσουν ένα τσιγάρο και να ξαποστάσουν.
Τώρα θάνατος και καταστροφή. Τώρα το μίσος. Τώρα η ερημοσύνη. Λες κι οι ρόζοι από τα χέρια που δε σφίγοουν έχουν απαλύνει. Λες κι οι γαλάζιες φλέβες γίναν ποταμοί καταστροφής. Καταχνιά πλανιέται πάνω από τα ηλιοτρόπια και καπνοχώραφα, πάνω από ποτάμια και βουνά, πάνω από πόλεις και χωριά. Μαύρη καπνιά καταχωνιάζει στις ψυχές και ξεστρατίζει την ελπίδα. Η ειρήνη παίζεται στα ζάρια, κι εξάρες δεν έρχονται.
Τρέχουν οι Βανς και Όουεν. Εκείνο που μαζί με άλλους ψαλλίδισαν, εκείνο που χώρισαν, είναι πια δύσκολο, πολύ δύσκολο να δέσει σε σχήμα βολικό. Μήτε με το εμπάργκο, μήτε με πολύωρες συσκέψεις σε πανέμορφα θέρετρα. Η καταιγίδα και τ’ αστραπόβροντα έχουν σαρώσει τα πάντα.
Κάπου εκεί μέσα στη βαβούρα και την κοσμοχαλασιά, κάπου εκεί μες την ερήμωση, ήρθε και η φρικτή είδηση. Ο Ντράζεν Πέτροβιτς δεν υπάρχει πια. Το παιδί – καμάρι. Ο Μότσαρντ του μπάσκετ. Ο αθλητής – σύμβολο ενότητας, δύναμης και περηφάνιας ενός λαού από τη Γεύγελη και την Πρίστινα μέχρι το Μάριμπορ και τη Λιουμπλιάνα, δεν υπάρχει πια. Λες κι όλο το μεγαλείο της παλιάς Γιουγκοσλαβίας ήρθε αργά και θλιβερά και σμίκρυνε στο κορμί του άτυχου αυτού παιδιού και ξεψύχησε μαζί του.
Κι αν κάτι πεθαίνει με το θάνατο, κάτι άλλο με το θάνατο γεννιέται. Μέσα από τη βαριά συγνεφιά ξεπετάχτηκαν μικρές θολές ακτίνες ήλιου. Κάπου ένα χλωμό φως πήρε να λευκαίνει. Στο ίδιο φέρετρο ολόγυρα σμίγουν το κοινό τους δάκρυ. Ο Όσιμ από τη Βοσνία, ο Πάσπαλιε από το Μαυροβούνιο, ο Σούμποτιτς από τη Σλοβενία, ο Μπάγιεβιτς από τη Σερβία, ο Σαβέβσκι από τα Σκόπια, ο Βράνκοβιτς από την Κροατία. Θυμούνται μέρες αγάπης, μέες παλιές, μέρες δόξας και θριάμβου. Θυμούνται το γιουγκοσλαβικό θαύμα, πως το όνειρο ακόμη δεν είναι άπιαστο. Ας αφήσουν το δάκρυ να κυλήσει, να κυλήσει βουβά και αθόρυβα μπας και γίνει αιτία, η παλιά γραμμή των συνόρων από τους Εύζωνους μέχρι το Σπλιτ και από το Σαράγεβο μέχρι το Νόβισαντ γίνει έντονη και διακριτική.
Μπας και ξαναγεννηθεί ο Ντράζεν.
Πηγή: toperiodiko.gr