Ιστορικά είναι τα γεγονότα που διαδραματίζονται αυτό το διάστημα στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Το σχίσμα δεν αποφεύχθηκε και η ενότητα έχει διαρρηχθεί. Το ζήτημα όμως ξεπερνά τη θρησκεία, ξεπερνά ακόμη και τη σχέση πολιτικής και θρησκείας, καθώς γίνεται φανερό ότι δεν είναι θεολογικό αλλά γεωπολιτικό.
Οι σχέσεις μεταξύ Ρωσικής Εκκλησίας και Οικουμενικού Πατριαρχείου έχουν οδηγηθεί σε πλήρη ρήξη, μετά την απόφαση του τελευταίου να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Ουκρανικής Εκκλησίας από τη Μόσχα.
Μετά από πολύμηνη διαπραγμάτευση και διαμάχη ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος από το Φανάρι ανακοίνωσε ότι χορηγεί αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και ταυτόχρονα επανέφερε στην κανονικότητα τον σχισματικό Μητροπολίτη Κιέβου Φιλάρετο ο οποίος σκοπεύει να τεθεί επικεφαλής της νέας, ανεξάρτητης Εκκλησίας. Ο Φιλάρετος είχε καθαιρεθεί και αφοριστεί από το την Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου Ρωσίας τη δεκαετία του 1990, αφού ίδρυσε δικό του Πατριαρχείο.
Ο Πατριάρχης της Μόσχας και πασών των Ρωσιών Κύριλλος, απάντησε σε σκληρή γραμμή, ανακοινώνοντας το σχίσμα, το οποίο οι θεολόγοι και οι εκκλησιαστικοί παράγοντες συγκρίνουν ως προς τη σοβαρότητα με το σχίσμα του 1054. Η σοβαρότητα όμως των γεγονότων εξαντλείται στο χώρο της θρησκείας, της εκκλησίας και της ενότητάς της; Από ό,τι φαίνεται αλλά και μπορούμε να υποψιαστούμε όχι.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ορθόδοξη Εκκλησία βρέθηκε σε κατάσταση αναταραχής καθ’ όλη την μετα-σοβιετική περίοδο. Η σημερινή ρήξη είναι συνέπεια των γεωστρατηγικών πολιτικών και επιδιώξεων, ενώ στην επιρροή των πολιτικών παραγόντων αναφέρονται και οι εν λόγω Εκκλησίες. Μάλιστα και ενδεικτικά, το Κρεμλίνο έσπευσε να δηλώσει πως θα «υπερασπιστεί τα συμφέροντα των ορθοδόξων» σε περίπτωση θρησκευτικών ταραχών στην Ουκρανία, μετά την αναγνώριση από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως της ανεξαρτησίας της ουκρανικής εκκλησίας από τη Μόσχα.
«Αν λάβουν χώρα παράνομες ενέργειες, τότε προφανώς, όπως η Ρωσία προστατεύει παντού τα συμφέροντα των Ρώσων και των ρωσοφώνων, έτσι θα υπερασπιστεί και τα συμφέροντα των ορθοδόξων. Είναι μια συνολική και κατανοητή θέση», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ. Αυτή η προστασία των ορθοδόξων θα γίνει «αποκλειστικά με πολιτικά και διπλωματικά» μέσα, διευκρίνισε ο Πεσκόφ.
«Καθώς η ορθοδοξία είναι μία από τις θρησκείες της Ρωσίας, ό,τι συμβαίνει στον ορθόδοξο κόσμο αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής από την πλευρά της (ρωσικής) κυβέρνησης», υπογράμμισε.
Ο Πέτρος Βασιλειάδης, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, πρόεδρος του Κέντρου Οικουμενικών, Ιεραποστολικών και Περιβαλλοντικών Μελετών (CEMES) και της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Θεολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (WOCATI), επίτροπος στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, μιλά στο tvxs.gr και ρίχνει φως στην κατανόηση της πολυπλοκότητας του ζητήματος.
«Ουσιαστικά στο επίκεντρο βρίσκεται η επιδίωξη της Ρωσίας να οικοδομήσει ένα προφίλ ήπιας ισχύος που θα της επιτρέψει να ενισχύσει τις σχέσεις της με μεγαλύτερα κομμάτια των ευρωπαϊκών κοινωνιών από αυτά που μέχρι σήμερα αποτελούν προνομιακούς συνομιλητές της Μόσχας. Η νέα πολιτική ήπιας ισχύος της Ρωσίας έχει λάβει τη μαξιμαλιστική ονοματοδοσία «Ρωσικός Κόσμος» (Russkiy Mir) και απευθύνεται στους ρωσόφωνους πληθυσμούς, σε αντισυστημικά και αντιδυτικά πολιτικά σχήματα και ασφαλώς στον Ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο, στον οποίο θέλει να ηγεμονεύσει. Κύριλλος και Πούτιν συμπορεύονται ώστε υπό την επιρροή τους ο φιλο-ρωσικός κόσμος να αντιταχθεί στη διεφθαρμένη Δύση» υποστηρίζει.
Σε αυτό το πλαίσιο είχε πραγματοποιηθεί πριν δύο χρόνια και η επίσκεψη του Πούτιν στο Άγιο Όρος, πίσω από την οποία εκτυλίσσονταν έντονες παρασκηνιακές κόντρες μεταξύ Οικουμενικού Πατριαρχείου και Μόσχας.
Όπως επισημαίνει ο Π. Βασιλειάδης πρόκειται για «μια συνειδητή επιλογή τόσο της πολιτικής όσο και της θρησκευτικής ηγεσίας της μεγάλης αυτής Ορθόδοξης χώρας να επιλέξει ένα συγκεκριμένο πολιτιστικό αφήγημα, με το οποίο τις τελευταίες δεκαετίες Εκκλησία και Ρωσικό κράτος πορεύονται. Το επιλεκτικό αυτό ιστορικό αφήγημα αγκαλιάζει ολόκληρο το ρωσικό παρελθόν σε μια μορφή «συμφιλίωσης δίχως αλήθεια», σε «αφηγήσεις δίχως ενοχή ή πόνο». Στο πλαίσιο αυτής της ρωσικής αυτοκρατορίας η Ρωσική Εκκλησία δεν δέχεται το πρωτείο της Κωνσταντινούπολης, άρα και τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων που δίνουν την πρωτοκαθεδρία στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, δεν θέλει παρά να έχει ηγεμονική θέση στον ορθόδοξο κόσμο και υποταγμένες σε αυτήν όλες τις εκκλησίες, όπως βέβαια και την Ουκρανική».
Μάλιστα το παρασκήνιο είναι έντονο, όπως εξηγεί ο Π. Βασιλειάδης. «Ως γνωστό, εδώ και μήνες μαίνεται ένας άγριος πόλεμος κατασκοπείας ανάμεσα στην Ρωσία, την αναδυόμενη διεθνή υπερδύναμη, και την Δύση με αφορμή την απόπειρα δολοφονίας στην Μ.Βρετανία ενός ρώσου διπλού πράκτορα, του Sergei Skripal και της κόρης του. Αποτέλεσμα της εξονυχιστικής έρευνας μηνών των μυστικών υπηρεσιών της Δύσης, στην προσπάθειά τους να τεκμηριώσουν τις ευθύνες ή ακόμη και την άμεση εμπλοκή στο συμβάν του Πούτιν, υπήρξαν οι δυο κατηγορίες που απασχόλησαν και την ελληνική κοινή γνώμη: οι υποκλοπές των μέιλ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και η απόπειρα προσεταιρισμού από Ρώσους ανωτέρων κληρικών της Εκκλησίας της Ελλάδος, που αρχικά συνδέθηκε με το Μακεδονικό, αλλά από ότι φαίνεται αποσκοπεί και σε πολύ ουσιαστικότερο θέμα: το Ουκρανικό».
Για τους πολιτικούς παράγοντες που έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο τόσο στην απόφαση της Ουκρανίας να ζητήσει την αυτοκεφαλία, όσο και στην απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη να την χορηγήσει, ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική είναι και η ανάλυση του Sergei Chapnin, Ρώσου εμπειρογνώμονα σε εκκλησιαστικά θέματα.
«Ο πόλεμος στο Ντόνμπας προκάλεσε μη αναστρέψιμους μηχανισμούς, που έχουν επιδεινώσει την εκκλησιαστική σύγκρουση γύρω από την Ουκρανική αυτοκεφαλία. Από τότε που ξέσπασε η ένοπλη σύγκρουση, ο πατριάρχης Κύριλλος δεν επιχείρησε να επισκεφτεί την Ουκρανία, φοβούμενος προφανώς ότι οι ουκρανικές αρχές θα τον απομακρύνουν στα σύνορα. Η ανησυχία αυτή συνδέεται άμεσα με το γεγονός ότι η Ρωσική Εκκλησία είναι ο πολιτικός σύμμαχος του Κρεμλίνου και ο ίδιος ο πατριάρχης Κύριλλος φαίνεται να έχει στενές και εμπιστευτικές σχέσεις με τον πρόεδρο Πούτιν.
Δεν πρέπει να υποτιμούμε ότι οι άνθρωποι της ίδιας πίστης-μέλη της ίδιας Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας - στην Ουκρανία σκοτώνουν ο ένας τον άλλον σε μια ένοπλη σύγκρουση, ενώ ο ανώτερος κλήρος (ο Πατριάρχης Μόσχας και η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας) περιορίζονται σε ασαφείς δηλώσεις ελπίδας ότι η σύγκρουση κάποτε θα σταματήσει. Ένας άλλος σημαντικός πολιτικός παράγων είναι η άμεση συμμετοχή του προέδρου της Ουκρανίας Πέτρου Ποροσένκο. Οι επαφές μεταξύ του και του Πατριάρχη Βαρθολομαίου για αρκετά χρόνια, η προσωπική επίσκεψη στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο τον Απρίλιο του 2018 για τη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Ουκρανική Εκκλησία για πολλούς αναλυτές αποκαλύπτουν ότι το ενδιαφέρον του Ουκρανού προέδρου είναι καθαρά ρεαλιστικό: Από το φθινόπωρο του 2018 η Ουκρανία εισήλθε σε νέο εκλογικό κύκλο και η επιτυχής δημιουργία μιας ανεξάρτητης εκκλησίας θα ενίσχυε σημαντικά την εκλογική θέση του Ποροσένκο. Όποια και αν είναι η αλήθεια, η στήριξη είναι ένας σημαντικός παράγων.
Όσο για τους ιδεολογικούς παράγοντες, ένας είναι ο σημαντικός: η ρωσική αυτοκρατορία έπεσε, η ΕΣΣΔ κατέρρευσε, αλλά η Εκκλησία διατήρησε την επικράτειά της στα αυτοκρατορικά σύνορα και σήμερα διατηρεί υπό την δικαιοδοσία της τις Ορθόδοξες χριστιανικές κοινότητες στις χώρες εκείνες που έγιναν ανεξάρτητα κράτη μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Το πρόβλημα είναι ότι μέχρι σήμερα η Ρωσική Εκκλησία δεν αναγνωρίζει ότι υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις σ’ αυτήν την «αυτοκρατορική προοπτική» κατά την μετα-σοβιετική περίοδο. Αλλά η Ουκρανική Εκκλησία κινείται προς την αυτοκεφαλία και δεν υπάρχει τρόπος να σταματήσει αυτή η διαδικασία. Θα ήταν πιο σοφό ο ίδιος ο Πατριάρχης Κύριλλος να προσφέρει την αυτοκεφαλία στην Ουκρανική Εκκλησία ή να την χορηγήσει από κοινού με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, αλλά δυστυχώς.
Ως αποτέλεσμα, η απώλεια της Ουκρανίας θα είναι ένα βαρύ πλήγμα στην εκκλησιαστική ταυτότητα της Ρωσίας, η οποία διαμορφώθηκε κατά την περίοδο της αναγέννησης της Εκκλησίας στη μετα-σοβιετική Ρωσία. Θα είναι μια μακρά και οδυνηρή εμπειρία όχι μόνο για τον Πατριάρχη Κύριλλο και τον εσωτερικό του κύκλο, αλλά και για όσους θαυμάζουν την ιδέα περί Russkii Mir».
Έπεται συνέχεια λοιπόν…στη γεωπολιτική σκακιέρα που υπερβαίνει ιερά και όσια.
Συντάκτης: Μαριάνθη Πελεβάνη
Πηγή: tvxs.gr