Στις 7 Μαρτίου 2016 εγκρίθηκε με Προεδρικό Διάταγμα το Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικής Επένδυσης (ΕΣΧΑΣΕ) «Ίτανος Γαία» στoν Κάβο Σίδερο, του Δ. Σητείας στην Κρήτη.[1]
Στις 10 Μαίου, φορείς και πολίτες κατέθεσαν αίτηση στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την ακύρωση του Προεδρικού Διατάγματος[2]. Η αίτηση συζητήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου, αλλά απόφαση δεν υπάρχει ακόμα.
Το προηγούμενο σχέδιο της βρετανικής εταιρείας Loyalward Ltd, με 7000 κλίνες και τρία γήπεδα γκολφ σε 25.000 στρέμματα, είχε ακυρωθεί το 2010 από το ΣτΕ μετά από προσφυγή που έγινε το 2007, και παγκόσμια κινητοποίηση που εκδηλώθηκε, πρωτοστατούντων εκατοντάδων ακαδημαϊκών και επιστημόνων[3] . Παρά το γεγονός ότι το νέο σχέδιο είναι μικρότερης δυναμικότητας, εντούτοις αφορά στην ίδια έκταση γης, που αγκαλιάζει το φοινικόδασος Βάι και εκτείνεται εξ ολοκλήρου σε περιοχές ΕΖΔ και ΖΕΠ του Δικτύου Natura 2000, αλλά και στο Φυσικό Πάρκο Σητείας, ενταγμένο στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων.[4]
Με το ΕΣΧΑΣΕ δημιουργούνται ζώνες, για να χωροθετηθούν πέντε ξενοδοχεία συνολικά 1.936 κλινών, ένα γήπεδο γκολφ 18 οπών και άλλες υποδομές, όπως εγκαταστάσεις αναψυχής, δρόμοι, μονάδα αφαλάτωσης, ενεργειακά έργα, μονάδα επεξεργασίας λυμάτων, κ.λπ. Επίσης δημιουργούνται «ζώνες προστασίας», που η διαχείρισή τους θα γίνεται με βάση Σχέδιο Αειφορικής Διαχείρισης (Σ.Α.Δ) για τα έργα που θα υλοποιηθούν στις περιοχές του Δικτύου Natura 2000.
Για την παρακολούθηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από την εφαρμογή του ΕΣΧΑΣΕ, που από το Π.Δ. αναγνωρίζονται ως σημαντικές, προβλέπεται να ενσωματωθεί στο σχεδιασμό διαχείρισης και λειτουργίας των έργων, «ένας συστηματικός τρόπος συλλογής των απαραίτητων στοιχείων από τους συμμετέχοντες στην αξιοποίηση του ακινήτου»![5] Είναι γνωστό ότι έχουν πάψει πλέον να τηρούνται ακόμα και τα προσχήματα, για το ποιός προσέχει τι, με στοιχειώδη –έστω- διάκριση ελέγχοντος και ελεγχόμενου!
Η πορεία του έργου, από τη δεκαετία του ’90 μέχρι σήμερα, είναι παράλληλη με όλη τη δαιδαλώδη διαδρομή, που είχε στόχο τη σύνδεση του τουρισμού με την παραθεριστική κατοκία και τις ειδικές υποδομές (συνεδριακά κέντρα, γήπεδα γκολφ κλπ.), την ανάδειξή τους σε «ολοκληρωμένες επενδύσεις» και την εγκατάστασή τους σε «οργανωμένους υποδοχείς».
Η επιβολή των Σύνθετων Τουριστικών Επενδύσεων
Τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίων Ακινήτων (ΕΣΧΑΔΑ) και τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΣΧΑΣΕ), που παρήγαγαν οι εφαρμοστικοί μνημονιακοί νόμοι, αποτελούν μόνο την κατάληξη μιας διαδικασίας που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’90. Τότε άρχισαν οι αναζητήσεις για το πως θα «αξιοποιηθούν» δημόσια και ιδιωτικά ακίνητα, δηλαδή πως θα εμπορευματοποιηθούν τόποι και υποδομές που είναι αντιληπτά -αλλά και συνταγματικά κατοχυρωμένα- ως «κοινά», με το κράτος διαχειριστή και όχι ιδιοκτήτη.
Βασικοί ενδιαφερόμενοι ήταν οι μεγάλοι ιδιοκτήτες γης, δημόσιοι φορείς και εκκλησία, που διαχειριζόταν αντίστοιχα, δημόσια ακίνητα και εκκλησιαστική περιουσία, αλλά και οι κατασκευαστικές εταιρείες που έβλεπαν προοπτική ευκαιριών στην παραθεριστική κατοικία, όσο η ροή των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων στις υποδομές θα μειωνόταν.
Αυτό που δεν απασχολούσε ήταν ότι έτσι θα αποσπούσαν φυσικούς, πολιτιστικούς και χρηματοδοτικούς πόρους από την κοινωνία, σε όφελος των «μεγάλων», τροφοδοτώντας νέους κύκλους καπιταλιστικής συσσώρευσης. Η κοινωνία εγκαταλείφθηκε στην ασυδοσία των αγορών, πόσο μάλλον αφού η όποια προσπάθεια οριοθέτησης των δραστηριοτήτων της μέσω κανόνων σχεδιασμού, θα είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των πελατειακών σχέσεων και της ψηφοθηρίας.
Η ρητορική που εντάθηκε ήταν αυτή της «προσέλκυσης επενδύσεων», που χωρίς αυτές δεν θα υπήρχαν νέες θέσεις εργασίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι το 1992 η Μονή Τοπλού παραχώρησε έκταση 26.000 στρεμ. στο Κοινωφελές Εκκλησιαστικό Ίδρυμα της Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας «Παναγία η Ακρωτηριανή», που δημιούργησε με σκοπό την αξιοποίηση και την τουριστική ανάπτυξη της περιουσίας της, επικαλούμενη την συνολική ανάπτυξη και ωφέλεια όλης της επαρχίας Σητείας[6]. Το Ίδρυμα υπέγραψε το 1998 σύμβαση με την αγγλική εταιρεία για την τουριστική αξιοποίηση της έκτασης με διάρκεια 40 χρόνια και δυνατότητα παρατάσης για άλλα 40.
Το 1993 η κυβέρνηση Μητσοτάκη ξάφνιασε με την ψήφιση νόμου, του Ν. 2160/93, που έδινε για πρώτη φορά το μέχρι τότε αδιανόητο: τη δυνατότητα να δημιουργηθούν ιδιωτικά λιμάνια αναψυχής (μαρίνες) και λιμάνια ξενοδοχείων, όπως κι ένα κανονιστικό πλαίσιο για καζίνα, τα οποία κατανεμήθηκαν σε 10 περιοχές της χώρας. Στο διάταγμα για τις χρήσεις γης τουρισμού -αναψυχής, προστέθηκαν συνεδρικά κέντρα, ελικοδρόμια, καζίνα, γήπεδα γκολφ και τουριστικά λιμάνια.
Από τον ίδιο νόμο «χωροθετήθηκαν» μαρίνες, σε πείσμα του ισχύοντος τότε χωροταξικού νόμου (Ν.360/76) που δεν εφαρμόστηκε ποτέ, αλλά και του περιβαλλοντικού νόμου (Ν. 1650/86), που, τουλάχιστον στην Κρήτη, επίσης δεν εφαρμόστηκε ποτέ, ως προς την κήρυξη περιοχών προστασίας! Επίσης καθορίστηκαν χρήσεις γης, συντελεστές και λοιποί όροι δόμησης κι όλα αυτά σε «οικόπεδα» που επρόκειτο να δημιουργηθούν από μπάζωμα της θάλασσας!
Το κρίσιμο όμως ήταν να βρεθεί τρόπος έτσι ώστε η παραθεριστική κατοικία να επωφεληθεί των υψηλών συντελεστών δόμησης και άλλων προνομιακών διατάξεων των τουριστικών εγκαταστάσεων, αποφεύγοντας την πολεοδόμηση και την απόδοση εισφορών γης και χρήματος, που αυτή συνεπάγεται. Γι αυτό χρειάστηκαν αρκετά χρόνια ακόμα, προκειμένου να ανατραπεί όλη η μέχρι τότε νομοθεσία και νομολογία.
Σημαντικό σταθμό αποτέλεσε το Π.Δ. 250/2003 με το οποίο καθορίστηκε το ποσοστό των τουριστικών καταλυμάτων που θα μπορούσαν να μισθώνονται μακροχρόνια ή να πωλούνται, αλλά και η δυνατότητα σύστασης κάθετων ή και οριζόντιων ιδιοκτησιών στα τουριστικά καταλύματα, κάτι ωστόσο που δεν ήταν συμβατό με την υπόλοιπη οριζόντια νομοθεσία.
Εξ άλλου, η «δημιουργική ασάφεια» που χαρακτήριζε το δεύτερο -μετά τη μεταπολίτευση- χωροταξικό νόμο (Ν. 2742/99), λόγω του κατευθυντήριου και όχι κανονιστικού χαρακτήρα του, δημιουργούσε προβλήματα σε ντόπιες και ξένες εταιρείες που είχαν αποκτήσει την κυριότητα ή την παραχώρηση μεγάλων εκτάσεων, με σκοπό την ανάπτυξη «σύνθετων τουριστικών επενδύσεων».
Η δημιουργική αυτή ασάφεια, «ξεπεράστηκε» με την έγκριση Ειδικών Χωρωταξικών Πλαισίων, εν προκειμένω αυτό του Τουρισμού (Ιούνιος 2009), που επικαλούνται κανονιστικό -δηλαδή υποχρεωτικής εφαρμογής- χαρακτήρα, παρά το γεγονός ότι αποτελούν «πλαίσια», και παράλληλα απαιτούν να γίνει αποδεκτό ότι αυτά υπερισχύουν κάθε άλλου, όχι μόνο χωροταξικού αλλά και πολεοδομικού σχεδιασμού!
Το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον τουρισμό, περιέχει ως ειδική κατηγορία τις «Σύνθετες και ολοκληρωμένες τουριστικές υποδομές μικτής χρήσης» για γήπεδα μεγαλύτερα από 150 στρέμματα, με προνομιακή μεταχείριση γι αυτές, τη χωροθέτησή τους σε περιοχές του Δικτύου Natura 2000, αποκλείοντας μόνο τις περιοχές απολύτου προστασίας της φύσης και προστασίας της φύσης του ν. 1650/1986 και οικότοπους προτεραιότητας, για όπου αυτές έχουν καθοριστεί, δηλαδή σε ελάχιστες περιπτώσεις και οπωσδήποτε πουθενά στην Κρήτη!
Για τις άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις, επιτρέπει τη χωροθέτησή τους σε περιοχές Natura, μόνο σε οικισμούς και -υπό προϋποθέσεις- σε ζώνη 500 μ. γύρω απ΄αυτούς.
Μετά απ’ αυτά, η βρετανική εταιρεία βρήκε έδαφος να επικαιροποιήσει το σχεδιασμό που είχε ακυρώσει το ΣτΕ και παράλληλα, για να ενισχύσει τη θέση της, εντάχθηκε στο νόμο για την επιτάχυνση των Στρατηγικών Επενδύσεων (Ν. 3894/2010), γνωστό ως fast track.
Ιδιωτική χωροταξία μέσω ΕΣΧΑΔΑ/ΕΣΧΑΣΕ
Η τελική μορφή υποβολής της νέας μελέτης της «Ίτανος γαία», έγινε με τα «εργαλεία» που παρείχαν οι εφαρμοστικοί μνημονιακοί νόμοι.
Με το Ν. 3986/2011[7] δόθηκε η δυνατότητα να εγκρίνονται με Προεδρικά Διατάγματα, Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίων Ακινήτων (ΕΣΧΑΔΑ), που μπορούν να τροποποιούν εγκεκριμένα σχέδια χρήσεων γης (Ρυθμιστικά Σχέδια, ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, ΖΟΕ) σε περίπτωση που αυτά προβλέπουν διαφορετικές χρήσεις γης απ’ αυτές που εξυπηρετούν τους ενδιαφερόμενους επενδυτές, καθορίζοντας χρήσεις γης ακόμα και σε δασικές, προστατευτέες περιοχές, αιγιαλούς κλπ.
Για το σκοπό αυτό υποβάλλεται Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), για την οποία δεν γνωμοδοτούν υπηρεσίες, αλλά αποκλειστικά το Περιφερειακό Συμβούλιο.
Στη συνέχεια, με το Ν. 4146/2013,[8] επεκτάθηκε η δυνατότητα υποκατάστασης του σχεδιασμού και σε ιδιωτικά ακίνητα, όπου υλοποιούνται Στρατηγικές Επενδύσεις. Ορίστηκε ότι και για τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΣΧΑΣΕ) ισχύουν οι ρυθμίσεις που ισχύουν και για τα ΕΣΧΑΔΑ.
Με τον ίδιο νόμο, που τροποποίησε τον αρχικό νόμο για το fast track, καθορίστηκε ότι αυτά εφαρμόζονται και για ακίνητα που ανήκουν σε νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου της Εκκλησίας της Ελλάδος ή της Εκκλησίας της Κρήτης.
Η Μονή Τοπλού | Μανώλης Τσαντάκης Στη φάση αυτή, η ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ, που είχε ήδη ενταχθεί στο fast track από το 2012, ζήτησε να επανενταχθεί με βάση τη νέα δυνατότητα κι αυτό έγινε με νέα απόφαση της Διϋπουργικής Επιτροπής Στρατηγικών Επενδύσεων, που δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο του 2013.[9]
Το παζλ της ιδιωτικής χωροταξίας που προσαρμόζεται στις ανάγκες των επενδυτών[10], είναι πλέον γεγονός, και συμπληρώνεται με νομοθετήματα του υπουργείου Τουρισμού[11] και βέβαια με το νόμο για τη χωροταξική και πολεοδομική μεταρρύθμιση[12], που συμπεριλαμβάνουν τα ΕΣΧΑΔΑ και ΕΣΧΑΣΕ στους «Οργανωμένους υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων».
Τι μπορεί να γίνει;
Παρ’ όλα αυτά, όσο κι αν αυτό το παζλ δείχνει απόλυτα κλειστό, τα ζητήματα που αναδείχθηκαν με την προσφυγή που έγινε τον Μάιο του 2016 είναι εξαιρετικά σημαντικά και τεκμηριωμένα.
Το πρώτο σημαντικό ζήτημα είναι ότι η περιοχή του έργου αποτελεί προστατευτέα περιοχή του Δικτύου Natura 2000 της οποίας η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη ουδέποτε υπογράφηκε, δεν ιδρύθηκε ποτέ ο Φορέας Διαχείρισης και δεν εγκρίθηκε ποτέ κανένα Σχέδιο Διαχείρισης. Αυτές τις υποχρεώσεις, που σκοπό θα είχαν τη διατήρηση της μοναδικής βιοποικιλότητας της περιοχής του Κάβου Σίδερο και την ήπια διαχείρισή του προς όφελος όλης της τοπικής κοινωνίας, δεν έχει εκπληρώσει η Ελληνική πολιτεία.
Για τη μνημειώδη καθυστέρηση στον καθορισμό στόχων διατήρησης με τρόπο επίσημο και δεσμευτικό για όλες τις περιοχές της χώρας του Δικτύου Natura 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εγκαλέσει την Ελλάδα με «Αιτιολογημένη Γνώμη» που απέστειλε στις 26 Φεβρουαρίου 2016. Η προθεσμία συμμόρφωσης έχει παρέλθει και η χώρα απειλείται να οδηγηθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Σχετικά μ’ αυτό, έχει γίνει καταγγελία στη Ευρωπαϊκή Επιτροπή από 8 φορείς, που προβάλλουν ότι η επένδυση «Ίτανος Γαία» στον Κάβο Σίδερο θα βλάψει τις περιοχές Natura.[13]
Το δεύτερο σημαντικό ζήτημα είναι ότι ο ν. 4269/2014 επιφυλάσσει για τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικής Επένδυσης (ΕΣΧΑΣΕ) μια προνομιούχο θέση, φαινομενικά εντός, στην πραγματικότητα όμως εκτός του συστήματος του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού της χώρας που ισχύει για όλους τους πολίτες. Τα ΕΣΧΑΣΕ, που δημιουργούν οργανωμένους υποδοχείς δραστηριοτήτων κατά τις επιλογές των επενδυτών, αποκτούν πλασματικά την ίδια νομική βαρύτητα με τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια των Δήμων κι αυτό παραβιάζει το άρθρο 24 του Συντάγματος για λόγους φερόμενους ως δημοσιονομικούς, που στην ουσία είναι αντισυνταγματικοί.
Το τρίτο σημαντικό ζήτημα είναι ότι το Υπουργείο Πολιτισμού είναι γνώστης του γεγονότος ότι η περιοχή βρίθει αρχαιολογικών ευρημάτων ενώ υπάρχουν και σε εξέλιξη ανασκαφές που δεν έχουν ακόμα καταλήξει σε νέες κηρύξεις αρχαιολογικών χώρων[14]. Δεν είναι τυχαίο ότι πρόσφατα το Παγκόσμιο Αρχαιολογικό Συμβούλιο έστειλε νέα επιστολή στον πρωθυπουργό της χώρας, όπου ανανεώνει τις παλιότερες εκκλήσεις του για προστασία της περιοχής[15].
Όμως το σημαντικότερο ζήτημα απ’ όλα, είναι αυτό στο οποίο υστερούμε και γι αυτό είμαστε υπόλογοι όλοι, πολίτες και οργανώσεις: ότι δεν έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε συνθήκες διεξαγωγής ενός ουσιαστικού διαλόγου στην κοινωνία για όλα αυτά που γίνονται ερήμην κι ενάντια στα συμφέροντά της, αλλά επιτρέπουμε ακόμα να αποτελούν ζητήματα «ειδικών» και να επιβάλλονται αυταρχικά απ’ αυτούς που «ξέρουν».
Κι αυτό είναι κάτι αναγκαίο να γίνει!
Βάννα Σφακιανάκη
* Η Βάννα Σφακιανάκη είναι αρχιτέκτονας
(Πρώτη δημοσίευση www.kokkoi.gr)
Παραπομπές:
[1] ΦΕΚ 38 ΑΑΠ 2016
[2] http://www.oikokriti.gr/2016/05/blog-post.html
[3] http://www.ecocrete.gr/images/stories/texts/cavo%20sidero%20petition.pdf
[4] http://www.sitia-geopark.gr/
[5] ΦΕΚ 38 ΑΑΠ 2016, άρθρο 3, παρ.2α
[7] περί «Επειγόντων Μέτρων Εφαρμογής Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015», με τον οποίο ιδρύθηκε το ΤΑΙΠΕΔ
[8] «Διαμόρφωση Φιλικού Αναπτυξιακού Περιβάλλοντος για τις Στρατηγικές και Ιδιωτικές Επενδύσεις και άλλες διατάξεις»
[9] ΦΕΚ 2931 Β 2013
[10] http://www.vannasfakianaki.gr/idiotiki-chorotaxia-neo-schedio-gia-kavo-sidero/
[11] Ν. 4179/13 «Απλουστεύσεις διαδικασιών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στον τουρισμό» και 4276/14 «Απλούστευση διαδικασιών λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων και τουριστικών υποδομών, ειδικές μορφές τουρισμού και άλλες διατάξεις.»
[12] Ν. 4269/2014 «Χωροταξική και πολεοδομική μεταρρύθμιση − Βιώσιμη ανάπτυξη.»
[13] http://www.oikokriti.gr/2016/09/natura.html
[14] http://www.oikokriti.gr/2016/06/blog-post_29.html
[15] http://www.oikokriti.gr/2016/06/blog-post_24.html
Πηγή: pancreta