Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο. Όμως τα τελευταία χρόνια τείνει να πάρει μορφή επιδημίας στα σχολεία της χώρας μας και δε γνωρίζει φύλο, εθνότητες και ηλικίες. Μόνο το τελευταίο διάστημα τέσσερα περιστατικά ήρθαν να μας θυμίσουν ότι η συστηματική και επαναλαμβανόμενη βίαιη συμπεριφορά μεγαλύτερου ή δυνατότερου μαθητή προς μικρότερο ή αδύναμο είναι για κάποιους καθημερινότητα.

Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του 17χρονου μαθητή στον Βύρωνα, που ξυλοκοπήθηκε από 17 άτομα επειδή υπερασπίστηκε την αδερφή του, καθώς και του 7χρονου κοριτσιού που δέχθηκε σωματική επίθεση από συμμαθητές της. Παράλληλα, ένα μήνα πριν, στο 17ο Δημοτικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης τρεις μαθητές του σχολείου ανάγκασαν συμμαθήτριά τους να γλείψει μία τουρκική τουαλέτα, ενώ ένα 9χρονο αγόρι που πάσχει από νανισμό στην Αυστραλία δήλωσε στη μητέρα ότι θέλει να πεθάνει επειδή υφίσταται σχολικό εκφοβισμό.

Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του Α.Π.Θ., το 29% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Τα ποσοστά είναι αυξημένα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και σταδιακά μειώνονται στο λύκειο.  Οι διαφορές αυτές συνδέονται και  με το φύλο. Στο δημοτικό συμμετέχουν πιο πολύ τα αγόρια σε αναλογία 3 αγόρια προς 1 κορίτσι ενώ στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο εξισώνονται με τα κορίτσια.

Οι συζητήσεις και οι απορίες γύρω από το θέμα αυτό είναι πολλές. Η Ελένη Λαζαράτου, Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μίλησε για αυτό το κοινωνικό πρόβλημα που λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις τόσο στο εξωτερικό όσο και στη χώρα μας.

• Με ποιους τρόπους εκδηλώνεται ο εκφοβισμός στα σχολεία σήμερα;

Ο εκφοβισμός εκδηλώνεται είτε μέσα στο σχολείο είτε στο δρόμο από και προς στο σχολείο. Μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, οι οποίες εκδηλώνονται με άμεση επιθετικότητα όπως σωματικά με κλωτσιές, γροθιές,  λεκτικά με  απειλές ή προσβολές, με σεξουαλικές χειρονομίες, καθώς και με έμμεση επιθετικότητα όπως η καταστροφή ή η κλοπή αντικειμένων που ανήκουν στο θύμα, ο αποκλεισμός ή η απόρριψή του από κοινωνικές ομάδες, η διάδοση ψευδών ειδήσεων ή κουτσομπολιού και η παρενόχλησή του με ηλεκτρονικά μέσα.

• Ποιο είναι το προφίλ των παιδιών που συνήθως είναι θύματα του σχολικού εκφοβισμού;

Τα θύματα είναι παιδιά που έχουν κάποια μειονεξία ή είναι διαφορετικά. Συχνά υπολείπονται νοητικά από τους συνομηλίκους τους, είναι άτομα με σωματικές αναπηρίες, ψυχικές διαταραχές, με διαταραχές ταυτότητας φύλου, παιδιά από μειονότητες, διαφορετικής φυλής, χρώματος, θρησκείας ή εμφάνισης. Οι πολύ καλοί μαθητές μπορεί να είναι θύματα εκφοβισμού από κάποιους άλλους με σαφώς κατώτερες επιδόσεις. Συχνά αισθάνονται αδύναμα, αποτυχημένα, ντρέπονται και δεν είναι ελκυστικά. Επιπλέον, βιώνουν μοναξιά και εγκατάλειψη στο σχολικό περιβάλλον και δεν έχουν έναν κολλητό φίλο στην τάξη.

• Γιατί ένα θύμα bullying δεν μοιράζεται το πρόβλημα που αντιμετωπίζει και δεν ζητεί τη βοήθεια του φιλικού ή οικογενειακού περιβάλλοντός του;

Οι κύριοι λόγοι είναι ο φόβος και η ντροπή. Όσοι τους κάνουν bullying τους εκφοβίζουν ότι αν ειπωθεί κάτι θα υποστούν χειρότερα αυτοί και η οικογένεια τους. Εκτός αυτού ντρέπονται για όλο αυτό που τους συμβαίνει και ταυτόχρονα αισθάνονται μοναξιά. Δεν έχουν ανθρώπους εμπιστοσύνης μέσα στο σχολείο, ούτε φίλους αλλά ούτε και δασκάλους ή καθηγητές.

• Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στην ψυχική υγεία του παιδιού; Υπάρχει συσχέτιση ανάπτυξης προβλημάτων ψυχικής υγείας για τα θύματα;

Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού και βίας κινδυνεύουν άμεσα να εκδηλώσουν έντονο άγχος, αισθήματα ανασφάλειας και φοβίες, πολλές απουσίες από το σχολείο ή και σχολική άρνηση, ψυχοσωματικά προβλήματα και σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη. Αλλά και μακροπρόθεσμα το κουβαλάνε σαν ένα τραύμα με αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν ψυχολογικά προβλήματα, όπως διαταραχές άγχους, κατάθλιψη και τάσεις αυτοκτονίας. Αλλά και τα παιδιά που ασκούν τη βία και τον εκφοβισμό κινδυνεύουν να απομακρυνθούν από το σχολείο και να διακόψουν την σχολική φοίτηση. Βρίσκονται επίσης σε αυξημένο κίνδυνο για σχολική αποτυχία, αντικοινωνική συμπεριφορά, παραπτωματικότητα και χρήση ουσιών στην εφηβεία.  Εξελίσσονται σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50%, σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.

• Τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι υπάρχουν όλα και περισσότερα κρούσματα bullying στην χώρα μας. Αυτό σημαίνει ότι παλαιότερα δεν υπήρχαν τόσα ή απλά προβάλλονται τώρα περισσότερο από μέσα μαζικής ενημέρωσης;

Πάντα υπήρχαν κρούσματα βίας στο σχολείο. Η μελέτη του φαινομένου όμως ξεκίνησε από το 1970 κυρίως στις Σκανδιναβικές χώρες. Η πρώτη χώρα που ασχολήθηκε με το bullying ήταν η Νορβηγία. Από κει και μετά έχει εξαπλωθεί η μελέτη. Το αναγνωρίζουμε πιο πολύ και το συζητάμε πιο πολύ. Υπήρχε όμως από παλιά. Σήμερα είναι πιο εύκολο να το αναγνωρίσεις και να το δεις.

• Ποιες είναι οι πιθανές ενδείξεις ότι το παιδί έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Κάτι αλλάζει στη συμπεριφορά του, αποσύρεται και επικοινωνεί λιγότερο. Είναι επίσης πιθανό να έχει χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις, να μην έχει όρεξη να διαβάσει και να πάει στο σχολείο. Ίσως έχουμε επίσης σχολική φοβία, δηλαδή άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο. Αυτό θέλει αρχικά ηρεμία εκ μέρους των γονέων, για να μπορέσει να πει το παιδί αυτό που του συνέβη, αλλά και πολλή κατανόηση. Αν οι γονείς καταλάβουν ότι το παιδί τους είναι θύμα εκφοβισμού πρέπει αμέσως να το αναφέρουν στο σχολείο και να ζητήσουν την ηθική αποκατάσταση του παιδιού. Δηλαδή ένας τρόπος είναι να βάλεις τον θύτη να ζητήσει συγγνώμη από το θύμα. Η αντιμετώπιση του bullying δεν είναι η τιμωρία στους θύτες, γιατί αυτό τους κάνει ακόμα χειρότερους. Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι για να βοηθήσεις τον θύτη να αναγνωρίσει τη πράξη του και να επηρεάσει και τους υπόλοιπους γιατί στον εκφοβισμό έχουμε και τους μάρτυρες. Όσοι δηλαδή κάθονται και είτε βλέπουν παθητικά τι συμβαίνει, είτε παίρνουν το μέρος του θύτη. Πολλοί λίγοι είναι αυτοί που παίρνουν το μέρος του θύματος.

• Κάποιες φορές είναι δύσκολο για τους γονείς να αποδεχτούν ότι το παιδί τους είναι ο θύτης, με αποτέλεσμα να μη συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης. Πως θα έπρεπε να αντιδράσουν αν μάθουν ότι τα παιδιά εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους στο σχολείο;

Δυστυχώς τα παιδιά που εκφοβίζουν και ασκούν βία, έχουν υποστεί βία. Άρα υπάρχουν και προβληματικοί γονείς και προβληματικές οικογένειες από πίσω. Είναι δύσκολο να αποδεχτείς ότι το παιδί σου κάνει κάτι τέτοιο, αλλά και αυτό είναι ένα σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά. Πάντως σε αυτή την ιστορία υποφέρουν και οι θύτες και τα θύματα.

• Από τη  μεριά τους τι θα μπορούσαν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί όταν αντιληφθούν ότι υπάρχουν «κλίκες» που εκφοβίζουν μαθητές; Πώς μπορεί να δοθεί μια λύση που δεν θα στιγματίσει κανένα μαθητή και θα φέρει τα παιδιά πιο κοντά;

Το bullying γίνεται κυρίως στα σχολεία που δεν έχουν σαφείς κανόνες συμπεριφοράς, που οι καθηγητές αλλάζουν συνέχεια, στα σχολεία δηλαδή που κάτι πάλι δεν πάει καλά. Άρα νομίζω ότι όσο πιο ξεκάθαροι είναι οι κανόνες μέσα στο σχολείο τόσο λιγότερα είναι και τα κρούσματα του εκφοβισμού. Αυτό που θα μπορούσαν ωστόσο να κάνουν οι εκπαιδευτικοί είναι να συζητήσουν το θέμα στην τάξη, όπου θα είναι όλοι παρόντες και να μην στοχοποιηθεί κανένας, αλλά να καταλάβουν τι ακριβώς συμβαίνει με αυτή τη συμπεριφορά.

• Την προηγούμενη βδομάδα έκανε τον γύρο του διαδικτύου ένα βίντεο με έναν εννιάχρονο από την Αυστραλία που κλαίγοντας στην κάμερα έλεγε ότι θέλει να πεθάνει εξαιτίας του bullying που δέχεται στο σχολείο. Είναι πιθανό η συστηματική επιθετικότητα που δέχεται το θύμα, η αδυναμία του να τη σταματήσει και το αίσθημα ντροπής για αυτό που υφίσταται να το οδηγήσουν στην αυτοκτονία;

Αρκετά συχνά όταν κάποιος δεν έχει άλλο τρόπο να αντιδράσει σκέφτεται να κάνει κακό στον εαυτό του. Είναι πάρα πολύ έντονα τα συναισθήματα που προκαλεί αυτή η συμπεριφορά και αν νιώθεις αβοήθητος και δεν ξέρεις πως να το αντιμετωπίσεις στρέφεσαι εναντίον του εαυτού σου. Αυτά τα παιδιά θέλουν σαφώς υποστήριξη από τους δασκάλους, από τους γονείς και από τους ειδικούς. Ωστόσο υπάρχουν διάφορα επίπεδα πρόληψης πριν φτάσουμε στη βοήθεια ειδικού. Πρώτα προσπαθούμε να μην συμβαίνουν αυτά τα πράγματα με την ενδυνάμωση της παρέας μέσα στο σχολειό και οι σχέσεις μαθητή και καθηγητή. Το δεύτερο επίπεδο είναι η οικογένεια, να μην έχει δηλαδή το παιδί γονείς που να το χτυπάνε ή να έχει υποστεί βία μέσα στην οικογένεια του. Και στο τρίτο επίπεδο αφού έχει γίνει το κακό να βρούμε τρόπους να υποστηρίξουμε τον θύμα αλλά και τον θύτη.

Μάρθα Κίσκιλα

Πηγή: tvxs.gr