Οριακή (Μεταιχμιακή) Διαταραχή Προσωπικότητας-ΜΔΠ

Η Οριακή (Mεταιχμιακή) Διαταραχή Προσωπικότητας – (Borderline Personality Disorder – BPD) περιγράφεται ως μια παρατεταμένη διατάραξη της λειτουργίας της προσωπικότητας ενός ατόμου. Εμφανίζεται σε ηλικία μεγαλύτερη των δεκαοχτώ χρονών, μολονότι παρατηρείται και σε εφήβους.

Η Οριακή διαταραχή της Προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις, μια μη καλά διαμορφωμένη εικόνα του εαυτού και ελλειπή έλεγχο των παρορμήσεων. Τα άτομα με Οριακή διαταραχή προσωπικότητας φοβούνται την εγκατάλειψη και θα φτάσουν στα άκρα για να την αποφύγουν, ακόμη και σε απειλές αυτοκτονίας και αυτοκαταστροφής (αυτοακρωτηριασμός).

Η Οριακή διαταραχή προσωπικότητα έχει τις «ρίζες» της σε μια ψυχολογική κατάσταση ασθενών που επί πολλά χρόνια είχαν μια περιγραφική «διάγνωση» στη διεθνή βιβλιογραφία ως ασθενείς με συμπτώματα ανάμεσα στη νεύρωση και στην ψύχωση. Η διαγνωστική αυτή προβληματική, ξεκαθάρισε όταν το σύνολο αυτών των περιγραφών οδήγησε τους επιστήμονες στην δημιουργία μιας διαγνωστικής οντότητας που περιλήφθηκε στις Διαταραχές της Προσωπικότητας.

Η Οριακή Διαταραχή, αναφέρεται στη βιβλιογραφία και ως Μεταιχμιακή διαταραχή.

Διαγνωστικά κριτήρια BPD

Σύμφωνα με την αναθεωρημένη 4η έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών DSM – IV, η διάγνωση της οριακής διαταραχής μπαίνει όταν πληρούνται τουλάχιστον πέντε από τα ακόλουθα κριτήρια:

Ασταθής εικόνα για τον εαυτό – αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι αυτοί μπορεί πολύ γρήγορα να αλλάζουν, και μάλιστα πολύ δραστικά, τις απόψεις τους, τις πεποιθήσεις τους, αυτά που τους αρέσουν, αυτά που δεν τους αρέσουν, τους στόχους τους, τις ηθικές αξίες τους κ.ο.κ.
Ασταθείς σχέσεις – με την ίδια ευκολία που αλλάζουν τα πιστεύω τους αλλάζουν και τη γνώμη τους για τους άλλους. Το δίπολο στο οποίο κινούνται οι απόψεις τους για τους άλλους είναι πάντοτε ακραίο: από την απόλυτη εξιδανίκευση στην απόλυτη απαξίωση.
Ασταθή συναισθήματα – τα άτομα με οριακή διαταραχή βιώνουν πολύ έντονα συναισθήματα, και ταχείες εναλλαγές συναισθημάτων, με μικρή ή και καμία εξωτερική αφορμή. Τα πιο επικρατή συναισθήματα είναι ο θυμός, η στενοχώρια και το έντονο άγχος, μεταξύ άλλων.
Απελπισμένες προσπάθειες να μην εγκαταλειφθούν, ενώ πολλές φορές αυτή η εγκατάλειψη είναι φανταστική ή ψευδαίσθηση.
Έντονη παρορμητικότητα. Κατασπατάληση χρημάτων, γρήγορη οδήγηση, κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών, απροστάτευτο σεξ, υπερφαγία κ.α.
Συχνές απόπειρες αυτοκαταστροφής ή αυτοτραυματισμού, απόπειρες/απειλές αυτοκτονίας.
Χρόνια αισθήματα κενού και ανίας.
Δυσκολία διαχείρισης του θυμού, ο οποίος συχνά αναπτύσσεται «δι’ ασήμαντον αφορμήν».
Έντονο στρες που οδηγεί σε παροδική παράνοια ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα (π.χ βρίσκουν τον εαυτό τους να συγκεντρώνεται σε ένα σημείο και να μην σκέφτεται τίποτα, νιώθουν αποκομμένοι από το σώμα τους, σαν να μην τους ανήκει, αισθάνονται σαν να βρίσκονται σε όνειρο και δεν γνωρίζουν αν ο κόσμος γύρω τους είναι αληθινός κλπ.) Συχνά χάνουν τη μνήμη τους σχετικά με το τι συνέβη κατά τη διάρκεια της διάσχισης.

Όπως όλες οι διαταραχές προσωπικότητας, η οριακή διαταραχή είναι ένα βαθιά ριζωμένο, χρόνιο μοντέλο συμπεριφοράς που εκδηλώνεται ως μια άκαμπτη αντίδραση σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικών και κοινωνικών καταστάσεων. Αυτή η συμπεριφορά αντιπροσωπεύει μια ακραία ή σημαντική απόκλιση από τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με τους άλλους ο μέσος άνθρωπος, σε ένα δεδομένο πολιτισμικό πλαίσιο. Συνήθως έχει μια μονιμότητα και προκαλεί υποκειμενική δυσφορία και προβλήματα στην κοινωνική επίδοση.

Αρνητικά συναισθήματα και ανταγωνισμός

– Τα άτομα με οριακή διαταραχή έχουν συχνά, έντονα αρνητικά συναισθήματα π.χ. άγχος, κατάθλιψη, ενοχές, ντροπή, ανησυχία, αποθάρρυνση, δυστυχία.

–Τα συναισθήματά τους βγαίνουν εκτός ελέγχου, φτάνοντας σε ακραίο άγχος, θλίψη, οργή κοκ.

–Έχουν ακραίες αντιδράσεις (π.χ. οργή, ταπείνωση) όταν αντιλαμβάνονται προσβολή ή κριτική από τους άλλους.

–Εκφράζουν συναισθήματα με υπερβολικό και θεατρικό τρόπο.

–Τα συναισθήματά τους αλλάζουν ξαφνικά και απρόβλεπτα.

–Είναι συχνά θυμωμένοι ή εχθρικοί.

–Θυμώνουν υπερβολικά σε σχέση με τη σοβαρότητα της κατάστασης.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η αντίδραση των ατόμων με Οριακή Διαταραχή της Προσωπικότητας σε πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη. Μόλις νιώσουν ότι κάποιο άτομο τα αφήνει (είτε πρόκειται για χωρισμό είτε πρόκειται για προσωρινή απομάκρυνση ή ταξίδι είτε ακόμη για καθυστέρηση σε ραντεβού ή για την αναγγελία του τέλους μιας ψυχοθεραπευτικής ώρας) πλημμυρίζονται από φόβο ή και πανικό και ακόμα από θυμό και οργή. Κι αυτό, γιατί δεν αντέχουν να είναι μόνα τους και επίσης γιατί η «εγκατάλειψη» ίσως εκλαμβάνεται ως απόρριψη και ότι σημαίνει πως αυτά είναι «κακά». Στις ξέφρενες προσπάθειες να αποφύγουν την εγκατάλειψη μπορεί να κάνουν παρορμητικά απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοακρωτηριαστικές πράξεις (π.χ. να κοπούν, να καούν).

Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι έντονες και ασταθείς. Τα άτομα αυτά μπορεί να εξιδανικεύσουν και να «κολλήσουν» κυριολεκτικά πάνω σε άτομα που μπορούν να τους δώσουν φροντίδα ή σε ερωτικούς συντρόφους και πολύ γρήγορα, όμως, να αλλάξουν από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση (ότι δηλαδή το άλλο άτομο δεν τα φροντίζει αρκετά, δεν νοιάζεται ή δεν τα αγαπά αρκετά), καθώς ο αμυντικός μηχανισμός του διαχωρισμού είναι στη διαταραχή αυτή κυρίαρχος. Γενικά, οι σχέσεις είναι χαώδεις, καθώς τα άτομα αυτά αλλάζουν απότομα και δραματικά την άποψη τους για τους άλλους και όταν απογοητεύονται ή νιώθουν ότι τα εγκαταλείπουν πολύ εύκολα αντιδρούν με έντονη απαιτητικότητα και θυμό, που άλλωστε τα χαρακτηρίζει ως ένα από τα βασικότερα συναισθήματα που νιώθουν.

Υπάρχει σοβαρή διαταραχή της ταυτότητας, που εκδηλώνεται ως αστάθεια της εικόνας ή της αίσθησης του εαυτού. Δηλαδή, οι στόχοι, οι αξίες, οι επαγγελματικές φιλοδοξίες και τα σχέδια για καριέρα, η σεξουαλική ταυτότητα, το είδος των φίλων κτλ. συνεχώς αλλάζουν απότομα και δραματικά.

Η συμπεριφορά τους είναι παρορμητική, απρόβλεπτη και έντονα αυτοκαταστροφική. Επανειλημμένες απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά είναι πολύ συχνές (υπολογίζεται ότι 8% ως 10% των ατόμων αυτών πεθαίνουν αυτοκτονώντας, ιδιαίτερα αν έχουν συνοδό κατάθλιψη ή χρήση ουσιών) και συνήθως εμφανίζονται ως αντίδραση στην εγκατάλειψη, στην απόρριψη ή στην πιθανότητα να επωμισθούν ευθύνες.

Η συναισθηματική διάθεση παρουσιάζει πολύ μεγάλη αστάθεια, καθώς το άτομο αντιδρά έντονα συναισθηματικά στο παραμικρό στρες. Οι συναισθηματικές διαθέσεις που εναλλάσσονται είναι η δυσφορία (που είναι και η επικρατούσα διάθεση), η ευερεθιστότητα, το άγχος, ο θυμός, ο πανικός, η απελπισία. Χαρακτηριστική είναι, όπως είπαμε, η εύκολη κινητοποίηση και η δυσκολία ελέγχου του θυμού.

Ακόμα, τα άτομα αυτά παραπονούνται για χρόνια αισθήματα κενού και βαθιάς μοναξιάς. Σε καταστάσεις έντονου στρες (π.χ. φόβος εγκατάλειψης ή πραγματική εγκατάλειψη) μπορεί να εμφανισθούν παροδικά παρανοειδής ιδεασμός, παραισθήσεις ή διασχιστικά συμπτώματα (π.χ. αποπροσωποποίηση).

Αιτιολογία διαταραχής

Γενετικοί παράγοντες

Οι επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι κάποια γονίδια που κληρονομούνται από τους γονείς, κάνουν το άτομο πιο ευάλωτο στην ανάπτυξη οριακής διαταραχής, δεδομένων κάποιων συγκεκριμένων περιβαλλοντικών παραγόντων.

Νευροχημικοί παράγοντες

Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, η επιθετική και παρορμητική συμπεριφορά της ΜΔΠ οφείλεται σε μειωμένα ή χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης ή/και νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο.

Η σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη είναι νευροδιαβιβαστές δηλαδή, χημικές ουσίες που μεταφέρουν σήματα ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα.

Νευροανατομικοί παράγοντες

Κάποιες έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα με ΜΔΠ παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες στην ανατομία και τη φυσιολογία του εγκεφάλου. Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί υπερδραστηριότητα στην αμυγδαλή – το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τις αυτόνομες αντιδράσεις που σχετίζονται με το φόβο, τη διέγερση και τις συναισθηματικές αντιδράσεις. Επίσης, η μειωμένη δραστηριότητα του προμετωπιαίου και κογχομετωπιαίου φλοιού., σε άτομα με ΜΔΠ, έχει σχετιστεί με μια μειωμένη ικανότητα για έλεγχο των συναισθημάτων. Αυτά τα ευρήματα μπορεί να εξηγούν την ευαισθησία σε στρεσογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τη σημαντική επίδραση που έχουν αυτοί οι παράγοντες στις διαπροσωπικές σχέσεις και τα συναισθήματα των ατόμων με ΜΔΠ.

-Διαταραγμένη σχέση παιδιού-γονέων

Πέρα από την οργανική διάσταση, όλες οι υπάρχουσες θεωρίες αναφέρουν το ενδεχόμενο της της ύπαρξης διαταραχών στη σχέση του παιδιού με τους γονείς κατά τη διάρκεια της πρώτης παιδικής ηλικίας. Έρευνες δείχνουν ότι στην πρώτη παιδική ηλικία ατόμων που εμφανίζουν οριακή διαταραχή, παρατηρείται μια υψηλή συχνότητα απώλειας των γονέων, τραυματικών αποχωρισμών ή και τα δύο. Η μητέρα συνήθως είναι καταθλιπτική και το παιδί δημιουργεί μαζί της μια εχθρική και συγκρουσιακή σχέση. Ο πατέρας είναι συχνά απών και παρουσιάζει και ο ίδιος κάποιο ψυχοπαθολογικό πρόβλημα, με αποτέλεσμα το παιδί να μην έχει την ευκαιρία να αναπτύξει μαζί του μια θετική σχέση, η οποία θα είχε ως στόχο να αντισταθμίσει το πρόβλημα με τη μητέρα. Σε τέτοιες περιπτώσεις ενδέχεται η ύπαρξη ιστορικού σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης, εγκατάλειψης ή γονεϊκής υπερεμπλοκής που μπορεί να συνδέεται με αλκοολισμό. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης λογικής είναι πιθανόν να στηρίζεται η μεγάλη ανάγκη προσκόλλησης του οριακού ατόμου σε κάποιον, ως μητρικό υποκατάστατο, σαν συνέπεια των πρώιμων στερήσεων και των τραυματισμών που υπέστη.

Ψυχικός τραυματισμός

Η ψυχαναλυτική θεωρία αποδίδει την οριακή προσωπικότητα σε ψυχικό τραυματισμό, σεξουαλικής φύσεως, στη φάση που προηγείται του Οιδιποδείου συμπλέγματος, ο οποίος οδηγεί το παιδί στο Οιδιπόδειο, ενώ ακόμη εκείνο δεν είναι σε θέση να το χειριστεί. Ο τραυματισμός αυτός δημιουργεί μια ενορμητική αντίδραση στο πλαίσιο της ψυχικής οργάνωσης, που χαρακτηρίζεται από ένα ακόμη ανώριμο και όχι σωστά οργανωμένο Εγώ, όσον αφορά τις ικανότητες για προσαρμογή και άμυνα. Έτσι, το Εγώ του παιδιού οδηγείται στη χρήση πρώιμων μηχανισμών άμυνας, όπως η προβλητική ταύτιση, η απάρνηση, ο διχασμός του Εγώ και η αίσθηση παντοδυναμίας. Ένα άτομο με οριακή προσωπικότητα δεν είναι ψυχωσικό, αφού το Εγώ πρόλαβε να αποκτήσει κάποια συγκρότηση και ο κίνδυνος του εσωτερικού κερματισμού δεν υφίσταται. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι το Εγώ δεν κατάφερε να δημιουργήσει μια γενετήσια αντικειμενοτρόπο σχέση, μια σχέση δηλαδή που εμπλέκει δύο ξεχωριστά πρόσωπα, όπου το ένα, το άτομο με οριακή διαταραχή, στηρίζεται επάνω στο άλλο, που θεωρείται “μεγάλο” και “δυνατό”. Ο κίνδυνος λοιπόν που θέλει να αντιμετωπίσει η οριακή κατάσταση είναι αυτός της κατάθλιψης, που στην προκειμένη περίπτωση ισοδυναμεί με ψυχική κατάρρευση του ατόμου.

Προσκόλληση

Η συναισθηματική και διαπροσωπική αστάθεια που χαρακτηρίζει τη ΜΔΠ μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού στην πρώιμη παιδική ηλικία. Σύμφωνα με τη θεωρία προσκόλλησης του J. Bowlby, η ποιότητα της πρώιμης σχέσης που είχαμε με τη μητέρα μας (ή το άτομο που μας φρόντιζε), καθορίζει την ποιότητα των σχέσεων της ενήλικης ζωή μας.

Η συμπεριφορά της προσκόλλησης βοηθά τα μωρά να διατηρήσουν την εγγύτητα και την επαφή με τη μητέρα τους. Αυτό ευνοεί τη δημιουργία ενός συναισθηματικού δεσμού μεταξύ μητέρας και παιδιού που εγγυάται στο παιδί ασφάλεια και επιβίωση. Με βάση την επαναλαμβανόμενη εμπειρία της έγκαιρης καθησυχαστικής ανταπόκρισης της μητέρας, τα μωρά αναπτύσσουν την προσδοκία ότι τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής τους είναι πηγή βοήθειας και ανακούφισης και την ικανότητα να ρυθμίζουν τη συναισθηματική τους κατάσταση. Στα άτομα με ΜΔΠ έχει διαταραχτεί η ανάπτυξη αυτών των χαρακτηριστικών που είναι αποτέλεσμα ασφαλών συναισθηματικών δεσμών στην πρώιμη παιδική ηλικία.

Θεραπεία-Αντιμετώπιση

Η θεραπεία των ατόμων με οριακή διαταραχή δεν είναι εύκολη και μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί πολλές μελέτες οι οποίες εξετάζουν την αποτελεσματικότητά της. Ο πυρήνας της Γνωστικής Θεραπείας είναι η εύρεση και η τροποποίηση των γνωστικών σχημάτων που οδηγεί σε μη αποδεκτές συμπεριφορές. Χρησιμοποιείται η προσέγγιση της Γνωστικής Αναλυτικής Θεραπείας. Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της θεραπείας εξαρτώνται από την πιο προβληματική συμπεριφορά τη δεδομένη στιγμή. Ένας από τους πιο σημαντικούς θεραπευτικούς στόχους είναι η μείωση του ρίσκου για αυτο-ακρωτηριασμό. Αυτό πραγματοποιείται με την εύρεση των σκέψεων και συναισθημάτων που συνοδεύουν ένα επεισόδιο. Το κάθε ένα από αυτά αποτελεί θεραπευτικό στόχο. Όταν υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης αυτοκτονικού επεισοδίου, συγκεκριμένες στρατηγικές, όπως η επίλυση προβλημάτων, χρησιμοποιούνται για τη μείωση του κινδύνου.

Διαφορετικές μορφές ψυχοθεραπείας έχουν βρεθεί να θεραπευθεί αποτελεσματικά BPD. Διαλεκτικήσυμπεριφορική θεραπεία (DBT) είναι μια προσέγγιση για την ψυχοθεραπεία στην οποία ο θεραπευτής ασχολείται ειδικά τέσσερις τομείς που τείνουν να είναι ιδιαίτερα προβληματικοί για τα άτομα με BPD: αυτο-εικόνα, παρορμητικές συμπεριφορές,

αστάθεια της διάθεσης, και τα προβλήματα στην σχετίζονται με άλλους. Για την αντιμετώπιση αυτών των περιοχών η θεραπεία με DBT προσπαθεί να χτίσει τέσσερις κύριους τομείς των δεξιοτήτων συμπεριφοράς: mindfulness, ανοχή αγωνία, συναισθηματική ρύθμιση, και διαπροσωπική αποτελεσματικότητα.

Συζήτηση θεραπεία που εστιάζει στο να βοηθήσει το άτομο να κατανοήσουν πώς οι σκέψεις και συμπεριφορές τους επηρεάζουν ο ένας τον άλλον (γνωστική συμπεριφορική θεραπεία ή CBT). Έχει επίσης βρεθεί ότι είναι αποτελεσματική θεραπεία για την BPD. Άλλες προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας που έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση BPD περιλαμβάνουν διαπροσωπική ψυχοθεραπεία (IPT) που είναι μια προσέγγιση που επικεντρώνεται στο πώς τα συμπτώματα του ατόμου που σχετίζονται με τα προβλήματα που έχει το άτομο που σχετίζονται με τους άλλους, ψυχαναλυτική θεραπεία, η οποία επιδιώκει να βοηθήσει το άτομο να κατανοήσει και να διαχειριστεί καλύτερα τους τρόπους ενάντια στα αρνητικά συναισθήματα.

Τέλος, η φαρμακοθεραπεία χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της διαταραχής, κυρίως για τον έλεγχο του θυμού και της επιθετικότητας. Οι βενζοδιεζαπίνες φαίνεται να είναι χρήσιμες για την αντιμετώπιση τους άγχους. Επίσης, τα άτυπα αντιψυχωτικά, όπως ολανζαπίνη, μπορούν να βελτιώσουν την κατάσταση των ατόμων που έχουν ήδη υποβληθεί σε διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία.

Πηγές:

Το διαβάσαμε εδώ

Πηγή: pancreta