Πήρατε έλατο για να στολίσετε; Αστέρι για την κορυφή; Φάτνη να την βάλετε από κάτω... τυλιγμένη με βαμβάκι αντί για χιόνι; Έχετε και τους τρεις μάγους με τα δώρα πάνω στις καμήλες; Ωραία. Είστε κομπλέ. Τι το θέλετε το άρθρο μέρες που είναι...
1. Χριστούγεννα – ήταν όντως στις 25 Δεκεμβρίου;
Πότε γεννήθηκε πράγματι ο Χριστός;
Πού να ξέρουμε; Η ημερομηνία δεν αναγράφεται πουθενά.
Τα Ευαγγέλια δεν δείχνουν ούτε τη μέρα ούτε το μήνα. Αναφέρουν όμως κάποιες διαφωτιστικές λεπτομέρειες για εκείνη τη νύχτα: «Στην ίδια εκείνη περιοχή υπήρχαν επίσης ποιμένες που έμεναν στο ύπαιθρο και φύλαγαν με βάρδιες τα ποίμνιά τους τη νύχτα» [Λουκάς 2:8]. Σύμφωνα με αρχαία συγγράμματα, η σημερινή περίοδος Νοεμβρίου/Δεκεμβρίου αντιστοιχεί στον εβραϊκό μήνα Χισλέβ που ήταν βροχερός και κρύος. Η δε περίοδος Δεκεμβρίου/Ιανουαρίου στον εβραϊκό μήνα Τεβέθ που έφερνε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και χιόνια. Η 25η Δεκεμβρίου ήταν κάπου μεταξύ Χισλέβ και Τεβέθ. Μεταξύ τσουχτερού κρύου, βροχών και χιονοπτώσεων. Παλιόκαιρος. Δεν το συνηθίζουν οι βοσκοί να διανυκτερεύουν στο ύπαιθρο με τέτοιες συνθήκες...
Προφανώς λοιπόν, ο Ιησούς γεννήθηκε κάποια εποχή που δεν έκανε τόσο κρύο, χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία αφού κανείς δεν την κατέγραψε.
Τότε γιατί καθιερώθηκε η 25η Δεκεμβρίου; Από πού προέρχεται η ημερομηνία αυτή;
Η «Εγκυκλοπαίδεια των Χριστουγέννων» [The Christmas Encyclopedia] δίνει μια λογική απάντηση: «Η καθιέρωση της 25ης Δεκεμβρίου δεν στηρίχτηκε σε κάποιο βιβλικό πρότυπο αλλά σε ειδωλολατρικές ρωμαϊκές γιορτές που τηρούνταν στο τέλος του έτους». Μεταξύ αυτών των γιορτών ήταν τα Σατουρνάλια, προς τιμήν του Σατούρνου, θεού της γεωργίας, καθώς και οι δύο-σε-μία γιορτές δύο θεών-ήλιων, του Σολ των Ρωμαίων και του Μίθρα των Περσών. «Τα γενέθλια και των δύο αυτών θεών γιορτάζονταν στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου». Τώρα μάλιστα. Αρχίζουμε να μπαίνουμε στο νόημα...
Γύρω στο 350 μ.Χ., ο Πάπας Ιούλιος Α΄ είχε τη φαεινή ιδέα να εκχριστιανίσει αυτές τις γιορτές ανακηρύσσοντας την 25η Δεκεμβρίου ημερομηνία γέννησης του Χριστού. Μιάμιση χιλιετία αργότερα, το 1993 μ.Χ., ένας άλλος Πάπας, ο Ιωάννης Παύλος ο Β’ παραδέχτηκε ότι «στην ειδωλολατρική αρχαιότητα, εκείνη την ημέρα γιορτάζονταν τα γενέθλια του ‘Ακατανίκητου Ήλιου’. Φάνηκε λογικό και φυσικό στους Χριστιανούς να αντικαταστήσουν εκείνη τη γιορτή με τον εορτασμό του μόνου και αληθινού Ήλιου, του Ιησού Χριστού».
Σύμφωνα με την «Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας» [Encyclopedia of Religion], -από εγκυκλοπαίδεια σε εγκυκλοπαίδεια πάμε...- η Γέννηση του Ιησού σταδιακά είτε παραγκώνισε ή αφομοίωσε όλες τις άλλες προϋπάρχουσες τελετουργίες του ηλιοστασίου. Ο Ιησούς αποκλήθηκε: Sol Invictus [Ακατανίκητος Ήλιος] και απέκτησε ένα φωτοστέφανο γύρω από κεφάλι που δεν ήταν άλλο από τον παλιότερο ηλιακό δίσκο.
Με τον έναν ή με τον άλλον θεό, η 25η Δεκεμβρίου παρέμεινε ημέρα γιορτής. Όλοι ευχαριστημένοι. Ο Ιησούς... δεν ξέρω. Εσείς πώς θα νιώθατε αν γιόρταζαν τη γέννησή σας τη μέρα γενεθλίων κάποιου άλλου;
[Michelangelo Merisi da] Caravaggio: Adorazione dei pastori [η λατρεία των ποιμένων] - 1609
2. Πόσοι και ποιοι ήταν τελικά «οι τρεις μάγοι»;
Η αλήθεια για τον αριθμό των μάγων είναι ότι δεν έχουμε ιδέα πόσοι ήταν. Δεν είμαστε σίγουροι αν ήταν τρεις ή δεκατρείς και φυσικά, δεν ξέρουμε πώς τους έλεγαν. Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει ούτε τον αριθμό τους ούτε τα ονόματά τους [προφανώς δεν τα θεωρεί αρκετά σημαντικά]. Από τα Ευαγγέλια, μόνο αυτό του Ματθαίου αναφέρει τον ερχομό των μάγων στο 2ο κεφάλαιο.
Υποτίθεται ότι ήταν βασιλιάδες ή σοφοί... Εμένα μου λες; Σύμφωνα με το «Εγχειρίδιο για το Ευαγγέλιο του Ματθαίου» [A Handbook on the Gospel of Matthew], η λέξη «μάγοι» του ελληνικού κειμένου «αναφερόταν αρχικά σε Πέρσες ιερείς οι οποίοι ήταν ειδήμονες στην αστρολογία». Αστρολόγοι δηλαδή.
Την ίδια άποψη για τους μάγους είχε και ο Ιουστίνος ο Μάρτυρας καθώς και ο Ωριγένης. Άποψη την οποία υποστηρίζει και ο Τερτυλλιανός στο βιβλίο του «Περί Ειδωλολατρίας» [De Idololatria]. Εν ολίγοις: οι μάγοι [που έγιναν και άγιοι για κάποια δόγματα] ήταν ιερείς του Ζωροαστρισμού που ασχολούνταν με την αστρολογία.
Πόθεν προέκυψαν λοιπόν τα τρία ονόματα τους; Από ένα απόκρυφο Αρμενικό Ευαγγέλιο [τρέχα γύρευε] που δεν περιλαμβάνεται στην Αγία Γραφή και δεν επαληθεύεται από άλλο αρχαίο σύγγραμμα. Ο Ωριγένης τον 3ο αιώνα μ.Χ. στην «Ομιλία εις Γέννεσιν» ταιριάζει τον αριθμό των δώρων με τον αριθμό των μάγων. [Τρία είδη δώρων, ε, τρεις θα ήταν...] Αργότερα, στο σύγγραμμα Excerpta Latina Barbari του 6ου μ.Χ. αιώνα, εμφανίζονται για πρώτη φορά και τα τρία ονόματα. Κάθε αιώνας πρόσθετε και κάτι στην υπόθεση των μάγων ανάλογα και με τις τάσεις της εποχής... Η πιο πρόσφατη άποψη είναι ότι ήταν εξωγήινοι. [!]
3. Ταιριάζουν οι μάγοι δίπλα στη φάτνη ή όχι;
Θα ταίριαζαν δίπλα στη φάτνη μαζί με τους βοσκούς αν είχαν επισκεφθεί τον νεογέννητο Ιησού την πρώτη νύχτα της ζωής του. Τι λέει όμως η Αγία Γραφή για την επίσκεψη των μάγων; Στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο αναφέρεται: «Όταν μπήκαν στο σπίτι, είδαν το παιδάκι με τη Μαρία τη μητέρα του». [Ματθαίος 2:11] Πόσο πιο σαφές να το κάνει ο συγγραφέας; Ο Ιησούς δεν είναι πλέον βρέφος αλλά παιδάκι και το κατάλυμμα δεν είναι πλέον η φάτνη της πρώτης νύχτας αλλά σπίτι.
Δεν χρειάζεται και πολλή σκέψη ούτε βαθιά ανάλυση... Το συμπέρασμα έρχεται και επιβεβαιώνει και «Η Νέα Διεθνής Μετάφραση—Βίβλος Μελέτης» [New International Version Study Bible]: «Σε αντίθεση με την παράδοση, οι Μάγοι δεν επισκέφτηκαν τον Ιησού στη φάτνη τη νύχτα της γέννησής του όπως έκαναν οι ποιμένες. Ήρθαν μερικούς μήνες αργότερα και τον επισκέφτηκαν ως “παιδί” στο “σπίτι” του».
Να τα λέμε κι αυτά... Οι Μάγοι παρά τις αστρολογικές προβλέψεις τους , πήγαν αλλού γι αλλού κι έχασαν και τη νύχτα και τη φάτνη. Άκυρη η παρουσία τους για την Άγια Νύχτα, ούτε ως guests.
4. Ποιος «άναψε» το άστρο που ακολούθησαν οι μάγοι;
Υποτίθεται ότι το άστρο το «άναψε» ο Θεός για να το δουν οι μάγοι και να οδηγηθούν στο θείο βρέφος... Έλα όμως που το άστρο οδήγησε αρχικά τους μάγους στον βασιλιά Ηρώδη στην Ιερουσαλήμ... Από αυτούς έμαθε ο Ηρώδης ότι γεννήθηκε το μωρό που θα γινόταν ο βασιλιάς των Ιουδαίων και τους ζήτησε να επιστρέψουν να του πουν πού βρισκόταν το μωρό. Όταν εκείνοι δεν επέστρεψαν, τυφλωμένος από οργή και εξουσιολαγνεία, έστειλε να σκοτώσουν όλα τα βρέφη μέχρι δύο ετών, στη Βηθλεέμ και τα περίχωρά της.
Είναι ποτέ δυνατόν να έστελνε ο Θεός άστρο για να οδηγήσει τους μάγους στον εχθρό του νεογέννητου Ιησού; Αν βάλεις κάτω τη στοιχειώδη λογική, δεν στέκει, πώς να το κάνουμε; Προφανώς λοιπόν, το «άστρο» που όλο χαρά στολίζουν οι χριστιανοί στην κορυφή του δέντρου, δεν το έστειλε ο Θεός για να βάλει σε μπελάδες το μωρό Ιησού και να σκοτωθούν χιλιάδες αθώα μωρά... [Ποιος το στειλε τελικά;]
Και μια και αναφέραμε το δέντρο...
Sir Peter Paul Rubens: «Η σφαγή των αθώων» [c. 1609-1611]
5. Ω έλατο-Ω έλατο! Είσαι πραγματικά χριστουγεννιάτικο δέντρο;
Είναι το κατεξοχήν χριστουγεννιάτικο σύμβολο. Αλλά τι σχέση έχει το έλατο με τη γέννηση του Ιησού; Καμία.
Σύμφωνα με μια θεωρία, το πρώτο χριστουγεννιάτικο δένδρο εμφανίστηκε στη Γερμανία το 1539 και τα πρώτα στολίδια ήταν συσκευασμένα φαγητά [αργότερα εξελίχθηκαν σε αστραφτερά μπιλιτζίκια]. Αλλά αυτή δεν είναι η μόνη ρίζα του εν λόγω δέντρου...Το έλατο έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία που διακλαδώνονται στον χρόνο και τους τόπους. Όσο όμως κι αν ψάξει κανείς, καμία ρίζα του δεν είναι χριστιανική.
Η «Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα» [Encyclopædia Britannica] αναφέρει: «Η λατρεία δέντρων ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στους παγανιστές Ευρωπαίους και επέζησε από τη μεταστροφή τους στη Χριστιανοσύνη». Δικό τους έθιμο ήταν το στολισμένο δέντρο μέσα στο σπίτι.
Στην Αγγλία και την Γαλλία, οι Δρυίδες στόλιζαν βελανιδιές με φρούτα και κεριά προς τιμήν των θεών τους. Στα Σατουρνάλια που λέγαμε, οι Ρωμαίοι στόλιζαν δέντρα με καρύδια ή άλλα φαγώσιμα και κεριά. Οι Αιγύπτιοι, οι Κινέζοι κι οι Εβραίοι έφτιαχναν γιρλάντες και στεφάνια από αειθαλή δέντρα - σύμβολα της αιωνιότητας. [Έτσι εξηγείται και το πώς το χριστουγεννιάτικο δέντρο αγκαλιάστηκε από όλο τον κόσμο...όλοι οι λαοί έχουν – ως φαίνεται – στο συλλογικό τους ασυνείδητο, μνήμες από ένα τέτοιο έθιμο...]
Ο Άγγλος ιερομόναχος Άγιος Βονιφάτιος τον 8ο αιώνα μ.Χ., προκειμένου να πατάξει την ειδωλολατρία, αντικατέστησε την ειδωλολατρική δρυ με το έλατο [άλλαξε ο Μανωλιός, έβαλε το δέντρο του αλλιώς]. Ο Μαρτίνος Λούθηρος επίσης, υπήρξε μεγάλος fan του στολισμένου δέντρου. Στην Ελλάδα, το έλατο ήρθε μαζί με τον Όθωνα και την Αμαλία το 1833, πρώτα στο Ναύπλιο και κατόπιν, στην Αθήνα.
Ο Άγγλος συγγραφέας Charles Dickens πάντως, που πρέπει να θεωρείται ο κατεξοχήν υπεύθυνος marketer - διαφημιστής των Χριστουγέννων, πρόβαλε το χριστουγεννιάτικο δέντρο ως βασικό σύμβολο της γιορτής. Βοήθησε κι η δεισιδαιμονία ότι τα αγκαθωτά δέντρα διώχνουν τα δαιμονικά όντα σαν τους καλλικατζάρους. Όταν μάλιστα το στόλισε και η βασιλική οικογένεια της Αγγλίας, το 1841, πασπαλίζοντάς το με βασιλική χρυσόσκονη, το έλατο καθιερώθηκε και με βασιλική σφραγίδα.
Υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν ότι η προέλευση του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι αρχαιοελληνική [από την αρχαία Ειρεσιώνη, ένα κλαδί στολισμένο με γιρλάντες και καρπούς: καρύδια ή ξερά φρούτα, που κρατούσαν τα παιδιά που έλεγαν τις «καλένδες», τα αρχαία κάλαντα]. Είναι εντυπωσιακό πάντως ότι δεν υπάρχει κανείς που να υποστηρίζει ότι η προέλευσή του είναι χριστιανική. Απλώς η γιορτή χρειαζόταν ένα φαντεζί, λαμπερό σύμβολο. Όπως κι ένα χριστιανικό πρόσχημα. Ολόκληρη η γιορτή άλλωστε είναι το αστραφτερό απαύγασμα του συγκρητισμού.
Νύχτα γεμάτη μύθους τελικά η... «νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια...» που έγραψε ο Διονύσιος Σολωμός. Και μια και μπήκαμε σε τριπάκι έρευνας, αν τα θαύματα προέρχονται από τον Θεό, τα μάγια τελικά από ποιον γίνονται;
Ιφιγένεια Κοντού
Πηγή: pancreta