του Γιώργου Τσακνιά

Σήμερα, 80 χρόνια μετά την απελευθέρωση της Αθήνας από τους ναζί, η φράση του Γιώργου Σεφέρη «Η πιο όμορφη, η πιο αλαφριά μέρα του κόσμου» αποδίδεται εσφαλμένα σε πολλά επετειακά άρθρα, κείμενα και διαδικτυακές αναρτήσεις στη 12η Οκτωβρίου του 1944. Στην πραγματικότητα, ο Σεφέρης αναφερόταν στην ημέρα της δικής του επιστροφής στην πατρίδα, την Κυριακή 22 Οκτωβρίου 1944.

Στις 12 του μήνα ο Σεφέρης βρισκόταν ακόμη στην Ιταλία, συγκεκριμένα στη Νάπολη. Την επομένη επέστρεψε στην Cava dei Tirreni, κοντά στο Σαλέρνο, εν αναμονή του επαναπατρισμού. Ήδη από τις 5 Οκτωβρίου είχε αρχίσει να γράφει το ποίημα «Τελευταίος σταθμός». Ενδιαφέρον έχει η ημερολογιακή του καταχώρηση την επομένη της απελευθέρωσης της Αθήνας, στις 13 Οκτωβρίου, όπου καταγράφεται η ανησυχία για τα αμήχανα προεόρτια της εμφύλιας σύρραξης στην Ελλάδα:

Παρασκευή, 13 Οκτώβρη

Τ’ απόγεμα, καθώς γυρίζαμε από τη Νάπολη, ακούω, από αμερικάνικη πηγή, ότι λευτερώθηκε η Αθήνα από τους αντάρτες. Το βράδυ τα μαντάτα έρχουνται κι από το ραδιόφωνο. Συζήτηση κάτω στο γραφείο αν είπε το ράδιο αντάρτες ή πατριώτες, και αν η λέξη πατριώτες σημαίνει όλους τους αντάρτες. Παράξενο, στο άκουσμα μιας τέτοιας είδησης δεν ξεσπάς, δεν ξαλαφρώνεις, δε σε τινάζει η χαρά. Αισθάνεσαι πως σε φόρτωσαν ακόμη περισσότερο ίσως. Παράξενος που είναι ο πόλεμός μας — «Drôle de guerre**»: μήπως ήρθε η σειρά μας να το πούμε;

Ύστερα από μια βδομάδα περίπου, στις 19 Οκτωβρίου, το s/s Worcestershire απέπλευσε από τον Τάραντα προς την Ελλάδα. Από ένα λάθος στη λίστα των επιβατών, ο Σεφέρης και η Μαρώ έχουν μια καμπίνα μόνοι τους. Τρεις μέρες αργότερα, γράφει:

Κυριακή, 22 Οκτώβρη

Όταν μπαίνει κανείς στην Ελλάδα, το αίσθημα όχι πως προχωρείς, αλλά πως ανεβαίνεις σκαλοπάτια, πως περνάς ένα κατώφλι. Άλλος κόσμος, άλλο επίπεδο. Σήμερα πρωί η ανατολική ουρά της Ύδρας, ο Πόρος, έπειτα το Όρος της Αίγινας ένα αγκάθι πίσω από τον κάβο, κι έπειτα, με τα γυαλιά, η Ακρόπολη. Ήμουν, νομίζω, ο πρώτος που την ξεχώρισα. Όλοι, ξένοι και δικοί μας, στρατιώτες και βαθμοφόροι, όλο το πλήρωμα, απ’ τη μιαν άκρη του καραβιού ως την άλλη, είχανε σταματήσει σε μιαν απόλυτη σιγή, όπως όταν ο αρχιμουσικός χτυπήσει το ραβδί του στο αναλόγιο, σε μιαν αίθουσα συναυλίας. 

Σήμερα κλείνω ακριβώς τριάμισι χρόνια από τότε που έφυγα από τον Πειραιά, στις 22 τ’ Απρίλη 1941.

Η πιο όμορφη, η πιο αλαφριά μέρα του κόσμου.

* Το κείμενο γράφτηκε με την πολύτιμη συμβολή και καθοδήγηση της Σοφίας Μπόρα. Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο: Γιώργος Σεφέρης, Μέρες, τόμος Δ΄ 1 Γενάρη 1941 – 31 Δεκέμβρη 1944.

** Drôle de guerre — ο «ψευτοπόλεμος». Έτσι ονομάστηκε η περίοδος των οκτώ πρώτων μηνών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (από τις 3/9/1939, όταν Άγγλοι και Γάλλοι κήρυξαν τον πόλεμο στους Ναζί, μετά την εισβολή στην Πολωνία, μέχρι τις 10/5/1940, όταν η ξεκίνησε η γερμανική επίθεση στη Γαλλία και στις Κάτω Χώρες), περίοδος κατά την οποία δεν έγινε καμία σημαντική επιχείρηση στο Δυτικό Μέτωπο. Ο αγγλικός όρος (phoney war) πρωτοεμφανίστηκε στον αμερικάνικο Τύπο ήδη από τον Σεπτέμβριο του ’39. Την ίδια περίοδο, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ την αποκάλεσε twilight war («πόλεμος του λυκόφωτος»). Οι αγγλικές εφημερίδες καθιέρωσαν επίσης τον όρο Sitzkrieg (ο «καθιστός πόλεμος», λογοπαίγνιο με το περίφημο Blitzkrieg).

* * *

Οι γερμανοί φεύγουν!

Την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου 1944 το πρωί, οι Αθηναίοι ξεχύθηκαν στους δρόμους πανηγυρίζοντας την υποχώρηση των γερμανών κατακτητών και την απελευθέρωση της πόλης.

Το Ελληνικό Λογοτεχνικό Και Ιστορικό Αρχείο ΕΛΙΑ – ΜΙΕΤ στο facebook

Πηγή: dimartblog.com