Η κυκλοφορία στις ΗΠΑ της νέας ταινίας του Ολιβερ Στόουν για τον Εντουαρντ Σνόουντεν και τις αποκαλύψεις σχετικά με το πρόγραμμα παρακολουθήσεων των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών μάς θύμισε μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: οι διασημότεροι whistleblowers δεν ήθελαν να αλλάξουν το σύστημα από μέσα. Ηταν το σύστημα.

Ούτε ο νόμος ούτε η ψήφος των δικαστών θα φέρουν αποτέλεσμα, εάν κάποιος δεν βγει να καταδικάσει τον παραβάτη

Λυκούργος Κατά Λεωκράτους

Whistleblower. Κυριολεκτικά σημαίνει αυτός που φυσάει τη σφυρίχτρα -μια σαφής αναφορά στους διαιτητές που επισημαίνουν κάποια παράβαση.

Η ελληνική απόδοση του όρου ως «πληροφοριοδότης» είναι ατυχέστατη, αφού η αγγλική λέξη δημιουργήθηκε ακριβώς για να διακρίνει ανθρώπους όπως ο Σνόουντεν από τους κοινούς καταδότες και τους ρουφιάνους (snitch).

Δεν είναι άλλωστε διόλου τυχαίο ότι εν αναμονή της κυκλοφορίας της νέας ταινίας του Ολιβερ Στόουν η αμερικανική κυβέρνηση εξαπέλυσε μια επικοινωνιακή σταυροφορία ώστε να μη χρησιμοποιείται ο θετικά φορτισμένος όρος whistleblower για τον Σνόουντεν.

Οι προσπάθειες όμως έπεσαν στο κενό καθώς, όπως όλα δείχνουν, ο Ολιβερ Στόουν καταφέρνει με τη σκηνοθετική του μαεστρία να ηρωοποιήσει τον πρώην συνεργάτη της CIA που αποκάλυψε το δαιδαλώδες δίκτυο παρακολουθήσεων που έχουν στήσει οι ΗΠΑ σε όλο τον κόσμο.

Η πρωτοτυπία της ταινίας όμως έγκειται στο ότι παρουσιάζει τον ήρωά της, όχι σαν έναν αφελή ανθρωπιστή, που επιχειρεί να ανατρέψει το σύστημα εκ των έσω, αλλά σαν σάρκα από τη σάρκα των μυστικών υπηρεσιών.

Οπως υπενθύμισε ο Ολιβερ Στόουν, μιλώντας στο «Democracy Now», ο πατέρας αλλά και ο παππούς του Σνόουντεν εργάζονταν στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες ενώ ο ίδιος επιχείρησε να καταταγεί στις ειδικές δυνάμεις για να υπηρετήσει την πατρίδα του στο Ιράκ.

Αυτή ακριβώς είναι άλλωστε και η πεμπτουσία του whistleblower (ας τον ονομάσουμε τελικά «πληροφοριοδότη δημοσίου συμφέροντος»). Η προσωπικότητά του μεταλλάσσεται και αποκαλύπτει τα κακώς κείμενα ενός συστήματος, στρεφόμενος συχνά εναντίον των προσωπικών του συμφερόντων ή ακόμη και της ίδιας του της τάξης.

Ο Βαρθολομαίος ντε λας Κάζας, παραδείγματος χάριν, που θεωρείται από πολλούς ο πρώτος πληροφοριοδότης δημοσίου συμφέροντος, επειδή αποκάλυψε τη γενοκτονία των ιθαγενών από τους Ισπανούς κονκισταδόρες, συμμετείχε και ο ίδιος στην κατάληψη της αμερικανικής ηπείρου ως ιεραπόστολος.

Για την ιστορία μάλιστα, ταξίδεψε μέχρι την Αμερική με τον συμφοιτητή του Χερμάν Κορτέζ, ο οποίος κέρδισε επάξια τον τίτλο του γενοκτόνου.

Αυτή ακριβώς η μεταστροφή του χαρακτήρα του whistleblower συγκινεί εδώ και δεκαετίες τον κινηματογράφο – καθιστώντας σήμερα ακόμη πιο δύσκολο για την αμερικανική κυβέρνηση να παρουσιάσει τον Σνόουντεν σαν εχθρό της πατρίδας του και απειλή για την εθνική ασφάλεια.

Ο περίφημος Serpico, που έγινε ευρύτερα γνωστός από την ομώνυμη ταινία με τον Αλ Πατσίνο με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, ήταν και ο ίδιος αστυνομικός στο Τμήμα της Νέας Υόρκης το οποίο κατήγγειλε για εκτεταμένη διαφθορά σε όλα τα επίπεδα.

Ο Τζέφρι Γουίγκαντ, η ιστορία του οποίου αποτυπώθηκε στην ταινία «The Insider» με τον Ράσελ Κρόου, ήταν αντιπρόεδρος στο τμήμα έρευνας και ανάπτυξης της καπνοβιομηχανίας Brown & Williamson, όταν αποκάλυψε ότι η εταιρεία του αυξάνει την περιεκτικότητα νικοτίνης στα τσιγάρα της για να προκαλεί εθισμό στους αγοραστές.

Στο ίδιο πνεύμα η ταινία «Το Σύνδρομο της Κίνας», για τους κινδύνους ενός πυρηνικού ατυχήματος, κατέγραψε την αληθινή ιστορία τριών υψηλόβαθμων μηχανικών που εργάζονταν στην General Motors.

Ελαφρώς πιο σύνθετη ήταν η περίπτωση του Μαρκ Γουάιτακρ (γνωστού από την ταινία «The Informant» με τον Ματ Ντέιμον), ο οποίος συνεργάστηκε με το FBI για να αποκαλύψει το σκάνδαλο χειραγώγησης μετοχών στο οποίο εμπλεκόταν η εταιρεία Archer Daniels Midland της οποίας ήταν… πρόεδρος.

Αντίθετα, το Χόλιγουντ δεν τόλμησε ποτέ να αγγίξει τη μυθιστορηματική ιστορία του Μορντεχάι Βανούνου, ο οποίος αποκάλυψε το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ισραήλ.

Η περιπέτειά του, που περιλαμβάνει μια πανέμορφη πράκτορα της Μοσάντ και τη μαφιόζικου τύπου απαγωγή του από τις μυστικές υπηρεσίες, δεν φάνηκε να συγκινεί κανέναν σεναριογράφο στην αμερικανική βιομηχανία του θεάματος.

Ακόμη όμως και η θρυλική φιγούρα του Ντάνιελ Ελσμπεργκ, ο οποίος το 1971 έφερε στο φως τα έγγραφα του Πενταγώνου για τον βρόμικο πόλεμο στο Βιετνάμ, πέρασε ξυστά από το Χόλιγουντ με ορισμένα ντοκιμαντέρ αλλά καμία πολυδάπανη παραγωγή.

Ο Ελσμπεργκ ήταν στρατιωτικός αναλυτής στο διαβόητο κέντρο ερευνών Rand Corporation, το οποίο χρησιμοποιείται από την αμερικανική κυβέρνηση αλλά και ιδιωτικές εταιρείες και προσφέρει τις υπηρεσίες του στις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ.

Η μεταστροφή του ήταν ακόμη μια απόδειξη για το τεράστιο ψυχολογικό τραύμα που προκαλούν σε κρατικές υπηρεσίες ή πολυεθνικές επιχειρήσεις οι διαρροές πληροφοριών. Μάλιστα όσο πιο αγνή είναι η αυτοθυσία του whistleblower τόσο μεγαλύτερη η οργή που προκαλούν οι πράξεις του στο σύστημα που κάποτε υπηρετούσε.
Δείτε

Israel, Vanunu and the Bomb (2007)

Ενα από τα σπάνια ντοκιμαντέρ για τον ξεχασμένο ήρωα που αποκάλυψε τα όπλα μαζικής καταστροφής που διαθέτει το Ισραήλ.
Διαβάστε

Η καταστροφή των Ινδιάνων

Ο Βαρθολομαίος ντε λας Κάζας αποκαλύπτει τη γενοκτονία των ιθαγενών της Αμερικής σε ένα βιβλίο που εξακολουθεί να ενοχλεί εθνικιστές ιστορικούς στην Ισπανία, μισή χιλιετία μετά την έκδοσή του.

Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών 17/09/2016